Morgunblaðið - 02.04.1995, Page 21

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 2. APRÍL 1995 B 21
far með þeim. Til að samræma ferð-
ir fólks og þessara bíla sem eru
oftast í vöruflutningum er embætt-
ismaður á stoppistöðvum til dæmis
á bæjarmörkum og hann gefur fólk-
inu sem bíður eftir fari upplýsingar
um hvert ferð hinna ýmsu farar-
tækja er heitið. Þetta getur verið
ansi tafsamt en innflutningur sjö
hundruð þúsund kínverskra reið-
hjóla hefur bjargað miklu svo aðalf-
arkosturinn á þessu tímabili olíu-
skortsins er reiðhjólið.
Á leið okkar keyrðum við einnig
fram úr hestvögnum, sem merktir
voru „Taxi“. Einn hestur dró kerru
með allt að tólf manns í. Stundum
sáum við uxa notaða sem dráttardýr
og þá kemur í hugann að Kúbanir
gortuðu af því fyrir nokkrum árum
að þeir ættu fleiri traktora miðað
við fólksfjölda en Frakkar. En hvað
gagnar góður traktor ef eldsneytið
er ekki til? Þessi fjölbreyttu farar-
tæki á leið okkar til höfuðborgarinn-
ar töfðu okkur eðlilega, svo rútan
sem annars hefði komist á 90 km
hraða náði loks að hótelinu okkar
eftir þriggja tíma akstur þessa 150
km leið, oft um holótta vegi.
Túristalúxus
Eftir að hafa sofið úr sér þreyt-
una í stóru og góðu loftkældu her-
bergi gátum við loks skoðað það
umhverfí sem við höfðum valið okk-
ur í Havanaborg. Hótelið er í gamla
auðmannahverfinu Miramar, ekki
langt frá höfninni þar sem Hem-
ingway hafði bátinn sinn og fór í
flskitúra en skipperinn hans og
kokkur býr ennþá í grenndinni.
Hann er nú 96 ára gamall og er
fyrirmyndin af Antonío í sögunni
Eyjar í Straumnum (Islands in the
Stream eða Islas en el Golfo). Þessi
gamli sjómaður heitir Gregorio Fu-
entes, er ekki innfæddur Kúbani en
kemur upphaflega frá Kanaríeyjum.
Hann er enn ferðafær og ferðamenn
fá að hitta hann í Marina Hem-
ingway, gömlu höfninni þeirra, sem
nú hefur verið kennd við Hem-
ingway eins og svo margir aðrir
staðir 5 Havana.
Hótelið okkar, Comodoro, er við
ströndina og var fyrir byltingu 1959
skemmtistaður og danshöll fína
fólksins. Á bryggju fyrir framan það
lögðu skemmtisnekkjurnar að og
fólk steig á land og át og drakk og
dansaði. Nú hefur þessu verið breytt
í lúxushótel og hingað sækja
Kanadamenn - Hollendingarnir,
bændurnir okkar góðu, dvöldust
þarna líka - við hittum ejnnig
Belga, Þjóðveija og Frakka, en eðli-
lega enga Bandaríkjamenn því
Clintonstjórnin hefur bannað sam-
göngur við Kúbu síðan í ágúst.
Á göngu um Havanaborg
Það er gott að komast „úr kuld-
anum“ heima og ráfa um götur
Havanaborgar léttklæddur í stutt-
buxum og ermalausum bol. Gigtar-
skrokkar eins og við ferðalangarnir
komast á flug. Margra kílómetra
ganga er ekkert mál og okkur hefur
alltaf fundist best að skoða borgir
fótgangandi. Við þykjum furðufugl-
ar hér á hótel Comodoro því við
erum líklegast þau einu sem ekki
tilheyra neinum hópi, höfum engan
leiðsögumann og spyijumst bara
fyrir um leikhúsið og hvað sé þar á
dagskrá.
Það er mjög erfitt að afla sér
skriflegra upplýsinga. Vegna papp-
írsskorts er okkur sagt að ekki séu
gefín út prógrömm í leikhúsunum
og ekkert blað finnum við sem seg-
ir frá hvað sé um að vera í borg-
inni. Fólk bendir okkur á að feta í
fótspor Hemingways sem hér bjó í
22 ár og þræða barina. Krárnar sem
hann drakk á og staðimir sem hann
át á eru inni í gamla hverfinu og
eru merktir honum á einhvern hátt,
þangað fari ferðamenn fyrst.
Við eigum ekki stefnumót við
leikhúsfólk fyrr en næsta dag svo
við þiggjum þetta ráð og leggjum
af stað inn í gömlu Havana. Húsum
er ekki haldið við þar, en þessi gamla
borg er ótrúlega falleg þó sé að
hruni komin, ein sú elsta vestrænna
borga. Haft er eftir fyrrum borgar-
stjóra, þegar bent var á að hann
veitti ekki fjármagni í varðveislu
bygginga þessarar gömlu borgar:
FÓLKIÐ er afslappaó og elskwlegt. Hér i einni aöalgötunni
i míóri borg hangír þvottwr til þerris, en hann er ekki af
verri endanwm, hefóartókn, gallabwxwr og wndirkjóll, og
allir geta séó aó þessi föt fást aóeins fyrir dollara.
HÉR er verió aó slá meó sveójwnni machete og okkwr finnst
þeir hafa gleymt aó setja orf á sjálfan Ijáinn.
„Hús eru ekki bara fjórir veggir.
Hús eru líka hurðarhúnar, læsingar,
lampar, innstungur, vatnskranar,
klósett, skolprör, allir þessir hlutir
sem verður að framleiða í iðnaði og
það eru engin tök á að framleiða
slíkt á Kúbu núna.“
Rafmagn og vatn er skammtað
og tekið af tímabundið eftir hverfum
nema hverfunum þar sem sjúkra-
húsin og fínu hótelin eru staðsett.
Hér vantar sárlega góða iðnað-
armenn, rafmagnslínur eru slitnar
og á herberginu okkar lekur vatns-
kraninn og ekki er hægt að snerta
lampana, því þá fær maður straum.
Næst ætlum við að taka með okkur
skrúijárn og töng. Þó virðist allt
vera nýuppgert eða nýbyggt sem
ætlað er sem vistarverur ferða-
manna, til dæmis nýmálað en máln-
ing hefur þá slest á rúður nýju
glugganna og á marmaragólfið og
ekki hirt um að hreinsa sletturnar
burt.
Gamla Havana hefur verið út-
nefnd af Sameinuðu þjóðunum sem
þjóðargersemi og hana á ekki að
skemma eða rífa. En á meðan ekk-
ert fé fæst til slíkra framkvæmda
er húsum haldið frá hruni með
ýmsum ráðum, loft og veggir styrkt-
ir með viðarröftum og plankar
negldir fyrir glugga. Á göngu okkar
um borgina taka margir okkur tali.
Fólkið er vingjarnlegt, kurteist og
glatt. Margir reyna að afla sér doll-
ara með að bjóðast til að aka okkur
á leiðarenda, fólk býður manni að
kaupa Havanavindla eða mynt með
mynd af Che Guevara eða eru bara
forvitnir og vilja ræða við mann um
heima og geyma. Veggspjöld með
myndum af Che Guevara, Argent-
GREGORIO gamli, kokkwr-
inn og skipperinn hans
Hemingways, sem gefur
feróamönnum lýsingw á
eldamennskw sinni og vín-
blöndwn fyrir skáldjöfurinn
bandariska áówr fyrr.
Gregorio þjénaói Hem-
ingway árum saman um
boró i báfnum Pilar, þegar
þeir stundwów stórfiska-
veióar saman vió Kúbu-
strendwr.
ínumanninum sem varð byltingarfé-
lagi Kastrós og þjóðhetja þeirra
Kúbana, eru víða um borg, en enga
mynd sjáum við af Kastró sjálfum
því öfugt við aðra herra kommún-
istaríkja er honum illa við slíkar
helgimyndir af sjálfum sér út um
borg og bý. Tvær ungar konur
stöðvuðu okkur á göngunni og sögð-
ust ekkert vera að selja, bara for-
vitnar, vilja vita hvaðan við værum,
þær kynntu sig og sýndu okkur
skilríki, önnur var doktor í nýrna-
sjúkdómum og hin var sjúkraþjálf-
ari. Þær sögðu vera mikil vandræði
í landi, ekki nóg að borða, skortur
á vörum. Sjálfar voru þær vel
klæddar og bústnar og glaðlegar.
„Enginn borgar skatt, húsnæði
er ókeypis, bílar og húsnæði ganga
ekki kaupum og sölum, en þó má
nú kaupa bíl fyrir dollara. En það
er hungur í landinu. Við erum svöng.
Það sem skortir fyrst og fremst er
fæði og klæði. Ástandið í Havana
er líka hættulegt vegna þess að kló-
akrör eru öll biluð og vatnsrör leka
og tekur langan tíma og mikið fjár-
magn að endurnýja. Fólk er dauð-
hrætt við sjúkdóma þessu samfara."
Okkur datt í hug að Ingibjörg
Sólrún yrði ekki lengi að leggja á
holræsagjald þessu til bjargar,
mætti hún einhveiju ráða. Eftir að
hafa talið upp öll þessa vandræði
landsmanna sögðu þær: „En Castró
er góður, hann er góður, það eru
Bandaríkjamenn sem setja okkur
stólinn fyrir dyrnar. Evrópulöndin
versla við okkur og standa með
okkur, en þeim er gert erfitt fyrir
eins og öllum öðrum. Skip sem landa
eða lesta í kúbanskri höfn sæta sex
mánaða hafnbanni í Bandaríkjun-
um.“ „En hvernig komist þið af,“
spyijum við, „úr því að mánaðar-
matarskammturinn samkvæmt
skömmtunarseðlunum dugar ekki
nema í tuttugu daga, við lásum um
að jafnvel Kastró viðurkenndi það.“
„Bændur hafa leyfi til að setja hluta
af framleiðslu sinni á fijálsan mark-
að og þar er hægt að kaupa það
sem á vantar ef menn eiga fyrir
því. Síðan eru verslanir þar sem
hægt er að kaupa matvörur og lúx-
usvörur fyrir dollara. Þá er að fá á
svörtum markaði eða frá fjölskyld-
um erlendis. I Bandaríkjunum býr
10. hver Kúbani og þeir sendu marg-
ir dollara mánaðarlega. En nú hefur
harðnað í ári því frá því í ágúst
hefur Clinton bannað að senda pen-
inga til Kúbu, áður var hveijum
leyfilegt að senda allt að 100 doll-
ara á mánuði. En það fínnast útveg-
ir. Peningar eru nú sendir gegnum
Kanada, Mexíkó eða Evrópulönd.
Hér hefur myndast stéttaskipting
sem hugsjónamennirnir hafa varla
hugsað sér í upphafi. Þeir sem eiga
dollara og þeir sem ekki hafa tök á
að eignast dollara. Við menntafólkið
verðum verst úti, því við stundum
ekki svarta markaðinn eins og þeir
sem eru í túrismanum. En mamma
mín er hætt að vinna, konur fara
55 ára gamlar á eftirlaun og karlar
um sextugt, mamma ræktar græn-
meti og ávexti í garðinum okkar,
þar eru bananatré og eitt mangó-
tré.“ Við frá köldu íslandi undrumst
matarskort í landi þar sem allt vex,
hér fer hiti varla niður fyrir 26 gráð-
ur og heitast verður um 32 stig.
En vinkonur okkar segja að öll
áhersla hafí verið lögð á sykurrækt
og stórbúskap í ræktun banana og
sídrusávaxta þegar landið hóf við-
skiptasamninginn við Austan-
tjaldsblokkina Comecon uppúr
1972. Áður hafi verið byijað á sjálfs-
þurftarbúskap en hann lagður niður
um það leyti, einnig mjólkurfram-
leiðslu hætt og mjólkurduft keypt
frá Austur-Þýskalandi í staðinn.
Skrúðgarðageitur
I þessari andrá heyrum við jarm-
að í götunni þarna í sjálfu sendiráða-
hverfinu. Vinkonur okkar leiða okk-
ur uppað garðshliði einnar villunnar
og þar fyrir utan sjáum við nokkrar
geitur við gamlan gosbrunn. „Sumir
hafa svín og hænsni í görðum sínum
núna, en það kostar líka dollara, við
verðum að verja þessar skepnur
sjúkdómum og sprauta þær fyrir
ýmsum kvillum. Kjötið á svarta
markaði er dýrt og þeir sem ekki
láta sér nægja hrísgijón og svartar
baunir, sem er undirstöðumáltíð
samkvæmt skömmtunarseðli, reyna
í görðum sínum sjálfþurftarbúskap
til kjötframleiðslu. Örfáir reyna við
grænmetisrækt, en við hitabeltisfólk
í borgum kunnum ekki á slíkt, höf-
um ekki þurft að hafa fyrir slíku,
við viljum heldur rækta blóm og
skrautrunna í görðum okkar, en
neyðin kennir naktri konu að
spinna."
Eftir að hafa kvatt þessar skraf-
hreifnu vinkonur okkar fengum við
okkur í svanginn á stað ætluðum
túristum og þar vantaði ekki kræs-
ingarnar. Með vondri samvisku
gæddum við okkur á risahumri og
nautasteik og fengum í eftirrétt
ijómaís, algert lostæti skreyttan lit-
skrúðugum og safaríkum ávöxtum
hitabeltisins, ávöxtum sem við úr
norðrinu höfðum aldrei áður augum
litið og kunnum ekki nafnið á. Okk-
ur var hugsað til „svöngu mennta-
kvennanna" sem við höfðum ný-
kvatt og eina huggun okkar var þó
að við værum að skaffa gjaldeyri
þessu fólki í landi þjóðbyltingarinn-
ar.
Vinkonur okkar höfðu lagt ríka
áherslu á að þrátt fyrir ástandið nú
væri það ekki líkt því sem foreldrar
þeirra hefðu upplifað fyrir byltingu.
Þær væru báðar hámenntaðar og
það hefði ekki kostað foreldrana
grænan eyri. Doktorinn okkar var
biksvört en hin hvít en hér í þessu
landi virðast samskipti hvítra,
svartra og múlatta eða kynblend-
inga vera fullkomlega áreynslulaus.
51 prósent þjóðarinnar eru múlatt-
ar, hvítir eru um 37%, svartir 11%
og gulir 1%. Indíánar fínnast ekki
lengur, þeim var að mestu útrýmt
á 16. og 17. öld. Þeir gulu eru af-
komendur Kínveija sem fluttir voru
inn á nýlendutímanum.
Við ljúkum þessari göngu okkar
á Medió-kránni, barnum hans Hem-
ingways, og kaupum okkur Mojíto,
rommdrykk blandaðan ananassafa,
en ofan í glasið er troðið myntublöð-
um sem hanga enn á greinum, þau
eru bæði til skrauts og bragðbætis.
Seinna komst ég að því að þær
fæla burt frá manni moskítóflugurn-
ar sem ekki er vanþörf á. Alls stað-
ar er fólk að selja hluti, stutterma-
boli með myndum af Che Guevara,
hugsjónamanninum sem ætlaði ekki
bara að breyta heiminum, heldur
eðli mannsins. Castró gerði þennan
byltingarfélaga sinn að ríkisbanka-
stjóra á Kúbu og þá ætluðu þeir
jafnvel að leggja niður peninga, fólk
tæki bara úr verslunum það sem
það þyrfti til lífsviðurværis og
græðgi og hamstur væri úr sögunni
þegar allir hefðu til hnífs og skeið-
ar. En eins og allir vita tókst þeim
ekki að breyta eðli mannsins og í
þessu landi þar sem allir fá mennt-
unina ókeypis og ólæsi er úr sög-
unni, virðist létt að stela af birgðum
rikisins, það er næstum orðin íþrótt
eins og hjá okkur á dögum herset-
unnar þegar við nutum hergóss af
birgðum Breta og Bandaríkja-
manna.
Oft hópaðust að okkur krakka-
hópar sem báðu um dollar, tyggjó
eða súkkulaði. Þau voru ekki eins
og betlarar sem maður rekst á víða
í Suður-Evrópu, þessir krakkar voru
þrifleg með fallegar tennur og í
hreinum fötum, en þau vildu kom-
ast i dollarabúðirnar og kaupa mun-
aðarvöru og sælgæti sem ekki er á
matseðli þeirra daglega.
Manana
Á morgun ætlum við að hitta leik-
húsfólk að máli og reyna að komast
til botns í ástandinu hér, hvers eðlis
er þessi neyð eða sultur sem okkur
er sagt að fólk búi við. Okkur virð-
ist að lífið hér hljóti að vera svo
auðvelt. Landrými nóg, veðurfar
einstaklega gott og allt sprettur.
Meira segja skjóta girðingarstaur-
arnir rótum. Fólk er að myndast við
að girða garða sína og tún og þriðji
hver staur að minnsta kosti skýtur
rótum og ber laufgaða sprota. Ánn-
ars staðar eru kaktusar notaðir í
gerði en þá verður að hefta umfang
gerðanna með landbúnaðarverkfær-
inu machete, sem er sveðja með
handfangi. Þetta handverkfæri nota
þeir í hvað sem er, í sykurskurðinn,
slá tún og hefta illgresið og höggva
upp kókoshneturnar. Fyrst þegar
við sáum mann bogra úti á túni og
slá gras með machete kom okkur í
hug að þeir væru bara búnir að finna
upp ljáinn en ekki orfið.
Húsnæði almennings hér er væg-
ast sagt íburðarlítið og óvandaðar
byggingar að okkar áliti, en fólk
er lítið inni, ekki þarf að hýsa skepn-
urnar, ekki þarf að heyja, ekki þarf
að hita upp húsin eða loftkæla, ekki
þarf að eyða i hlífðarföt. Hvað er
að? Verður almenningur virkilega
svona algerlega afskiptalaus í landi
kommúnismans eða er hitabeltinu
einu um að kenna.