Morgunblaðið - 06.04.1995, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
FIMMTUDAGUR 6. APRÍL 1995 45
„Yerum skelfd í
umferðinni?“
„Svona lagað ger-
ir maður ekki“,
Jón Baldvin
ÓGN ER yfir oss og skelfing.
Enginn er óhultur. Þungvopnaðir
síbrotamenn æða um í leit að sak-
lausum fórnarlömbum. Lögreglan
lítur undan. Óbótamönnunum er
ekki refsað. Enginn vill stöðva
ógnarverk þeirra, nema Ragnheið-
ur Davíðsdóttir.
Ragnheiður hefur lagt hart að
sér við að vekja athygli á afleiðing-
um umferðarslysa. Þjóðfélagið
þarfnast skeleggra baráttumanna
í því efni. Hún á þakkir skildar,
við eigum samleið með Ragnheiði.
En það er þetta með aðferðirnar
að okkar sameTginlega marki.
Hvernig má úr bæta?
Eru kannski lög íslams góð
fyrirmynd: Bijótir þú bíl eða bein
bróður þíns, skal hið sama gjört
við þig. Brennimerking fyrir fyrsta
hraðaglæp. Eymamissir fyrir að
stöðva ekki öll hjól á línunni við
stöðvunarskyldu. Handarhögg
fyrir að leggja á gulri línu.
Nei, refsingar eftirá forða ekki
tjóni. Lítum á nokkrar aðferðir til
að fækka umferðarslysum:
★ Ógn. Hrikalegar refsingar bíði
þeirra sem upp kemst að hafi brot-
ið reglur.
★ Áróður. Hann þarf þá að vera
stanslaus, vandaður, sífellt end-
urnýjaður.
★ „Auga Stórabróður“. Mynda-
vélar á hveiju horni, sekt við
hveija yfírsjón.
★ Prófun. T.d. á 5 ára fresti.
Ódýr leið. Hugleiðið áhrifin.
★ Kennsla. Ökukennslu kippt inn
í nútímann. Endurmenntun lög-
bundin.
Lykilorð: Færni
Greinum umræðuna um um-
ferðarglæpona snöggvast í tvennt.
Geymum aðeins „unglingavanda-
málið“, og lítum til okkar eldri sem
eigum að vita allt. Meirihluti okk-
ar hefur aldrei raunvemlega lært
á bíl, en hefur sloppið með það
jafnvel í áratugi með varkárnina
að vopni. Inngróinn vana til að
aka sér milli staða.
En hvað gerist þegar eitthvað
bregður útaf? Hálkublettur, vind-
hviða, eigin mistök eða annarra,
eða samverkandi aðstæður: Færn-
ina vantar þá til að bjarga málum.
Hræðslan ræður. Viðbrögðin eru
engin, of sein, röng, eða allt í senn.
Pæng. Slys. Sisvona. Slys sem
mátti forða með því einfaldlega
að kunna á bíl. Með því að viður-
kenna að bílinn þarf að þekkja að
mörkum hans, og yfir. Vita hvar
eigin mörk og bílsins liggja. Æfa
aftur og aftur þar til heilinn bregst
ósjálfrátt rétt við. Það er of seint
að læra það, þegar barn er stokk-
ið fyrir bílinn, eða hann rennur á
hálkubletti, eða annað kemur uppá
þar sem þú þarft að nota allt sem
tækið þitt, bílinn, getur.
Þetta eru ekki þeir sem Ragn-
heiður talar um, því þeirra óhöpp
eru bara óhöpp eða hvað? Ekkert
við þeim að gera? Það eru glæpa-
mennirnir, síbrotamennirnir sem
skapa vandamálin. Lausnin: Negl-
um helvítin — sennilega í nafni
forvarna.
Að vísu vantar aðeins á það
hveijir flokkast undir „síbrota-
menn umferðarinnar". Eru það
ólánspésarnir sem keyra fullir
meðan þeir hanga utan múra, með
eða án skírteinis, eða eru það hin-
ir annars siðavöndu góðborgarar
sem fylgja umferðinni á Miklu-
brautinni í og úr vinnu og bijóta
þannig lög oft á dag?
Venjulegt fólk slasast
daglega, segir Ari
Arnórsson, vegna þess
að hluti ökumanna hef-
ur ekki færni til að aka
bílum sínum.
Akstur — flug — Hver er
munurinn?
Lærum af flugheiminum.
Hvernig er óhöppum afstýrt þar?
Herskari fólks situr jú á jörðu niðri
og fylgist með. En þeir geta ekk-
ert gert ef færni flugmannsins
skortir. Flestöll flugslys verða fyr-
ir mannleg mistök. Umferðarslys
verða hins vegar nánast eingöngu
fyrir mannleg mistök. Hvort er að
þínu mati hyggilegra að refsa eftir
gerð mistök eða koma í veg fyrir
að mistökin séu gerð? Hækka mis-
takaþröskuldinn þar til jafnvel erf-
iðustu aðstæður verða mönnum
ekki ofviða að ráða úr?
Flugmönnum er kennt þetta.
Kennt að fljúga flugvélum, ekki
með eyrunum eða munninum, held-
ur með höndunum og fótunum.
Þeir eru látnir æfa sig undir drep,
og eru síðan teknir reglulega í
þjálfun og prófanir í viðbrögðum
við óvenjulegum aðstæðum. Færni
þeirra til að fljúga flugvélum er
markvisst haldið við. Þeir sem ekki
ná að tileinka sér færnina í upp-
hafi fá ekki að fljúga. Þeir sem
missa færnina fá ekki að fljúga
lengur.
Vildir þú fljúga með flugmanni
sem hefði lært á vélina af afspurn,
og væri haldið frá óhöppum með
hræðsluáróðri í fjölmiðlum?
Værir þú öruggur í flugvél hjá
hræddum flugmanni, hvaða próf
sem hann hefði?
Réttindi og svipting þeirra í flugi
er ekki byggð á því að senda alla
í loftið og rexa svo í Mogganum
yfir þeim sem stíma á. Því skyldi
umferðin þá vera þannig?
Bílar skulu koma árlega í
stranga skoðun í hátæknivæddum
skoðunarstöðvum, engin miskunn,
annars eltir löggan þá uppi með
klippurnar. Samt eru það ekki bíl-
arnir sem valda óhöppunum. Það
eru ökumennimir.
Ökumönnum þarf enn ekki að
kenna meira en lágmarkið til að
slumpast I gegnum mannskaða-
slakt bílpróf. Ökuréttindin eru síð-
an gefin til lífstíðar! Hver og einn
ræður sér eftir það. Er furða að
færninni sé ábótavant í umferð-
inni?
Hver verður ekki rogginn af
því, 17 ára, að hafa fengið þetta
merka plagg, bleika kortið, fyrir
nánast ekki neitt? Slapp með 9
tíma, ma’r! Flaug í gegn um próf-
ið! Klassabílstjóri! Ekkert mál! Allir
með á rúntinn!
Hvað gerist þegar eitthvað kem-
ur uppá hjá þessum krökkum? Þar
er ástandið enn verra en hjá okkur
eldri. Þá er færnin engin. Við-
brögðin röng, stjórn mannsins á
tækinu hverfur þar sem hann hef-
ur aldrei reynt neitt slíkt. Veit
ekki hvernig tækið hagar sér.
Kann ekki á það. Hefur kannski
heyrt margt sagt um hvað á að
gera, en heilinn og hendurnar og
fæturnir kunna ekki neitt. Um af-
leiðingarnar rexum við í Moggan-
um, í stað þess að tryggja að þeir
sem aki bíl kunni það.
Byssur, bílar og baðkör
Gömlu lummunni hennar Ragn-
heiðar í Mogganum um daginn um
hlöðnu byssuna og bílinn er freist-
andi að svara með gömlu lum-
munni um baðkarið. í og við baðk-
arið sitt hafa margir farist. Þyrfti
kannski að gefa út (ævilöng?) rétt-
indi til að baðast í kari? Er baðkar
kannski hættulegt vopn? Hvers er
sökin í baðkarsslysum? Hveijum
skal refsað? Hengja bakarann, eða
smiðinn?
Þetta þykir vísast fáum gáfuleg-
ur samanburður.
Berum þó snöggvast byssuna
og bíllinn saman á annan hátt.
Hvert ferðu til að puðra úr byssu?
Niður Laugaveginn? Nei, þú ferð
á opin — eða lokuð — svæði þar
sem óhætt er að skjóta að vild.
Rétt eins og vera á með bíla. Vilji
seytján ára strákur reyna hvar
mörkin liggja á bíl sínum (eða
mömmu), hvert á hann að fara?
Niður Laugaveg og upp Hverfis-
götu? Hvar er svæðið sem honum
er óhœtt að „hleypa af öllum
hættulegu hestöflunum"? Það er
víðast hvar hægt að plaffa af byss-
um þegar þörfin til þess kemur
yfir mann. Það er alls staðar bann-
að að reyna sig og bílinn. Að læra
á bílinn.
Nema í akstursíþróttum. Þar er
mikil orka útleyst, manna og bíla.
Kappaksturinn af götunum sagði
Kvartmíluklúbburinn á sínum
tíma, og það gerðist mikið til. En
það er bara ekki nóg.
Færnin fæst á æfingasvæði
Það hefur kostað fy'ölda manns-
lífa að hafa ekki svæði fyrir al-
menning að reyna sig og bílinn
sinn án áhættu, svo kenna megi
seytjáningunum á bíl, halda síðan
færninni við, og gefa færi á útrás.
Þetta svæði kostar brot af þeim
kostnaði sem hlýst af því á hveiju
ári að það er ekki til. Þetta svæði
er staðsett, teiknað, tilbúið nema
fyrir það að borga gerð þess. Arð-
semi þeirrar þriggja mánaða fram-
kvæmdar er meiri en allra annarra
vegamannvirkja sem gerð eru ár-
lega. Hvers vegna er þetta ekki
gert? Skilur þú það?
Er lausnin kannski æfingarakst-
urinn, sem er nú loks leyfður hér
eins og í öðrum löndum. Nei segja
ökukennarar í kjallaragreinum,
foreldrar eru jafnvel villingar sem
gjörspilla barninu — og kunna
sjálfir ekkert á bíl.
Af hveiju skyldi það nú vera?
Ekki þó af því foreldrarnir fengu
ónóga kennslu og sluppu í gegnum
ónýtt bílpróf og lærðu lítið eftir
það annað en ósiði? Hvernig væri
að beijast fyrir meiri kröfum um
færni til aksturs. Það ætti að færa
ökukennurum spón í ask, fyrir nú
utan þjóðþrifin. Er það kannski
eitthvað sem má ekki nefna, akst-
ursfærni?
Eru kannski allir sem halda sig
utan síbrotamannaskilgreiningar-
innar hennar Ragnheiðar pottþétt-
ir ökumenn? Kunna allt sem þarf:
Taka af stað í brekku, gefa stefnu-
ljós í rétta átt, bremsa án þess að
amma detti í ijómatertu, og beygja
án þess að fara langt upp á gang-
stétt.
Vöknum nú. Tímann gengur
stundum ekki einu sinni að mæla
í heilum sekúndum. Brot úr sek-
úndu skilja milli heims og helju.
Allir sem aka verða að geta það
sem þarf á örlagaríku sekúndu-
broti. Venjulegt fólk er að slasast
og deyja daglega vegna skorts á
færni til að aka bílnum sínum.
Björgum mörgum. Komum akst-
ursæfingasvæði í gagnið — á ofsa-
hraða.
Höfundur er áhugamaður um
akstur og umferðarntál.
í KOSNINGAHRÍÐINNI hafa
málefni Lánasjóðs íslenskra náms-
manna að vonum verið á dagskrá
meðal annarra mikilvægra þjóð-
mála. Það er þó ekki fjárhagsstaða
sjóðsins sem menn hafa áhyggjur
af eins og stundum áður. Jón Bald-
vin Hannibalsson, formaður Al-
þýðuflokksins, hefur haldið því á
lofti í þeirri umræðu að giftusam-
lega hafi tekist „með setningu
nýrra laga að koma í veg fyrir fjár-
hagslegt skipbrot sjóðsins" á kjör-
tímabilinu. Það kemur því á óvart
að í sömu andránni leggur hann
til fyrir hönd Alþýðuflokksins að
teknar verði upp samtímagreiðslur
námslána og fullyrðir í grein í
Morgunblaðinu fyrir nokkru „að
kostnaðarauki Lánasjóðsins ef
þessu yrði hverfandi“. Ég vitna til
fleygra orða Davíðs Oddssonar
eins og Jón Baldvin gerði fyrir
nokkru: „Svona lagað gera menn
ekki“, Jón Baldvin. Þetta heitir
Hér er á ferðinni
ábyrgðarlaust yfirboð
Alþýðuflokksins, segir
Einar Hálfdánarson,
sem senda á skatt-
greiðendum.
nefnilega að slá sér upp á kostnað
samstarfsflokksins í öðrum
tveggja málaflokka sem tókst að
draga saman ríkisútgjöld. Það
tókst Alþýðuflokknum hvergi.
Kostnaðaraukinn 1,7-1,9
milljarðar á fyrsta ári
Kostnaðarauki LÍN á fjárlögum
á fyrsta ári sem slíkar samtíma-
greiðslur yrðu teknar upp yrðu
1.000 til 1.200 milljónir króna
vegna fjármögnunar á haustlán-
um, sem nú greiðast eftir áramót,
en að auki allt að 600 milljónir
árlega miðað við svipaðan lánþega-
ijölda og nú. Á fyrsta árinu yrði
kostnaðaraukinn því 1.700 til
1.900 milljónir króna! Ég endurtek:
Þetta gera menn ekki, a.m.k. ef
menn „leggja mikla áherslu á fjár-
hagslega ábyrgð við stjórnun
Lánasjóðsins", eins og þú fullyrðir
í áðurnefndri grein að Alþýðu-
flokkurinn vilji. Kostnaðaraukinn
af fjármögnun haustlána er augljós
og borðleggjandi. En hvers vegna
árlegur kostnaðarauki sem nemur
allt að 600 milljónum króna? Hann
stafar í fyrsta lagi af því að þá
fengju menn, sem ekki skila lág-
marksárangri í námi, aftur lán frá
LÍN, en það gerist ekki nú þar sem
menn verða að sýna fram á árang-
ur áður en lán eru afgreidd. í öðru
lagi fengju menn svonefnd „of-
greidd“ lán í mun meira mæli en
nú gerist og í þriðja lagi yrði ekki
hægt að framfylgja þeirri reglu
að menn skili 100% námsfram-
vindu til þess að fá fullt lán.
Yfirboð Alþýðuflokksins
Hér er því á ferðinni ábyrgðar-
laust yfirboð Alþýðuflokksins í rík-
isfjármálum sem senda á skatt-
greiðendum reikninginn fyrir eftir
kosningar, ekkert síðra en þau
yfirboð sem Alþýðuflokkurinn sak-
ar aðra „félagshyggjuflokka" um
í þessari kosningahríð. Það sem
vekur þó sérstaka athygli í þessu
máli er að í raun er Alþýðuflokkur-
inn að segja með því að taka þetta
atriði út úr: Það er algjört for-
gangsmál í menntamálum að taka
á nýjan leik upp að veita fólki nið-
urgreidd námslán, þótt viðkomandi
skili litlum eða jafnvel engum ár-
angri í námi. Er það vinstra rétt-
læti að lána þeim meira til náms
sem minni árangri skila, eins og
þú leggur í raun til?
Námslán hafa verið
hækkuð með vaxtaábót
Jón Baldvin segir að með sam-
tímagreiðslum „sparist vaxta-
greiðslur" námsmanna. Þetta er
rétt. Sá sparnaður yrði hins vegar
eins og áður segir óhemju dýru
verði keyptur, ef honum á að ná
með þeim hætti sem Alþýðu-
flokkurinn hefur lagt til. Hvergi
hefur komið fram í þessari um-
ræðu, og alls ekki hjá Jóni Bald-
vin, að stjórn LÍN hefur hækkað
námslán til manna með svonefndri
vaxtaábót á öll námslán, vegna
þess að lánin greiðast nú út 2-3
mánuðum að meðaltali síðar en þau
gerðu áður. Þessi hækkun hefur
numið á gildistíma nýrra laga, þ.e.
síðustu tvö skólaárin, um 90 millj-
ónum króna. Um útreikning þess-
arar vaxtaábótar hefur undanfarið
verið sátt í stjórn LIN. Væri ekki
réttara að spyija hvort hægt væri
að breyta reglum þannig að komið
sé á einhvern þann hátt til móts
við námsmenn að vaxtagreiðslur
gætu sparast, fremur en að slá því
föstu að ná þeim sparnaði með
afnámi 6. greinar laganna um eft-
irágreiðslu námslána? Staðreyndin
er sú að sú leið er óhemju dýr og
dregur ekki síst verulega úr því
aðhaldi sem núgildandi lög og regl-
ur hafa haft í för með sér með
ófyrirsjáanlegum afleiðingum fyrir
þennan mikilvæga sjóð náms-
manna, sjóð sem veitir meiri og
víðtækari aðstoð en nokkur sam-
bærilegur sjóður í heiminum.
Höfundur er stjórnarmaður í LÍN.
> *
\wrevf/í.z/ 5 88 55 22
mt: /iBmBi
BAÐÞILJUR
Stórglœsilegar amerískar baðplötur.
Mikið úrval á hreint ótrúlega lágu verði.
Komið og skoðið
í sýningarsal okkar
í Ármúla 29.
Alltaf til á lager
P. ÞORGRÍMSSON & CO
Ármúla 29, sími 38640