Morgunblaðið - 06.04.1995, Blaðsíða 5
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 6. APRÍL 1995 E 5
KOSNINGAR 8. APRÍL
Á launamisrétti kynjanna Meiri hagvöxtur,
að ráða bótagreiðslum? meiri atvinna
í TILEFNI af dómi
Hæstaréttar frá því 12.
janúar sl. í skaðabóta-
máli sem var höfðað
fyrir hönd stúlku sem
hafði verið bitin í and-
litið af hundi, flutti ég
fyrirspurn á Alþingi
um jafnan rétt kvenna
og karla til dæmdra
bóta. í svarinu kom
m.a. fram að dómurinn
byggi á dómafram-
kvæmd og réttarregl-
um sem voru í gildi
fyrir setningu gildandi
skaðabótalaga frá ár-
inu 1993. Þá tíðkaðist
að meta líkamstjón
barna og framtíðartekjutap út lífíð
út frá tekjum iðnlærðra kvenna ef
um stúlkubarn var að ræða en iðn-
lærðra karla ef barnið var dreng-
ur. Þar sem meðaltekjur þessara
viðmiðunarhópa voru misháar var
réttlætanlegt að dæma stúlkum
lægri slysabætur út lífið en piltum.
Þá segir í svarinu við fyrirspurn
minni að sýnt þyki að nýju lögin
byggist á jafnræði kynja þegar um
börn er að ræða og er ég sammála
því.
Bótagreiðslur fullorðinna
ráðast af telyum
En byggjast skaðabótalögin á
jafnræði kynja þegar um fullorðið
fólk er að ræða? Því miður virðist
hið illræmda launamisrétti kynj-
anna koma niður á konum að þessu
leyti. Ef vinnandi fólk slasast bygg-
ist mat á framtíðartekjutapi út lífið
á því hveijar tekjur viðkomandi eru
nú og undanfarin ár. Matið miðast
við tjónþola sjálfan sem einstakling
og hans tekjur en ekki við gildandi
jafnréttislög eða þá framtíðarsýn
að launajafnrétti kynjanna komist
á eins og lög hafa gert ráð fyrir í
20 ár. Konur sem slasast nú fá því
bætur vegna áætlaðs tekjutaps út
lífið sem eru að meðaltali um 60%
af bótum karla vegna þess launa-
misréttis sem nú tíðkast óháð því
hvort ástandið batnar í náinni
framtíð. Á sama hátt er líklegt að
verkakonan sem að t.d. missir fing-
ur fái lægri skaðabætur vegna
framtíðartekjutaps en verkamaður,
þar sem tímakaup verkakvenna var
að meðaltali aðeins 94% af tíma-
kaupi verkakarla árið 1993, sam-
kvæmt tölum frá Hagstofu íslands.
Hjá afgreiðslufólki fá
konur aðeins 71% af
tímakaupi karla að
meðaltali og það myndi
endurspeglast í dæmd-
um bótum. Einnig
myndi lögfræðingur-
inn fá mun hærri bæt-
ur en verkakonan og
verkamaðurinn, þó að
fingurmissirinn geti
verið örlagaríkari fyrir
starf verkafólksins en
lögfræðingsins og þó
að manngildið sé það
sama. Frá sjónarmiði
mannréttinda hljóta
allar manneskjur að
vera jafnmikls virði, en
skaðabótalögin eru ekki í þeim
anda.
Kvennalistinn vill
launajafnrétti og
breytta dómaframkvæmd
Launamisréttið er skýrt lagabrot
en þrátt fyrir það láta ráðamenn
það viðgangast. Við kvennalista-
konur teljum það einnig skýrt
mannréttindabrot að borga konum
minna en körlum fyrir sömu störf
Kvenfrelsi, mannrétt-
indi, samábyrgð. Guðný
Guðbjörnsdóttir segir
þessi orð kjörorð
Kvennalistans.
eða sambærileg og jafnverðmæt
störf. Við teljum það einnig brot á
mannréttindum að þessi kynbundni
launamunur ráði mati á bóta-
greiðslum út lífið. Réttarkerfí sem
byggist á misrétti þegnanna er
tímaskekkja. Þetta er eitt lítið
dæmi um það hvernig ráðandi öfl
hanna kerfið sér í hag. Þeir tekju-
hærri eru til fleiri fiska metnir en
þeir tekjulægri og konur eru metn-
ar til færri fiska en karlar í sömu
störfum.
Þá er vert að minna á þá dóma-
framkvæmd sem hér tíðkast í
nauðgunarmálum og öðrum ofbeld-
ismálum gagnvart konum og börn-
um. Ótrúlega léttvægir dómar end-
urspegla virðingarleysi fyrir mann-
réttindum viðkomandi kvenna og
barna þar sem lögin heimila mun
þyngri dóma. Hér þarf að koma til
breytt framkvæmd og aukin
fræðsla, bæði til almennings, lög-
manna, löggæslumanna og annarra
er starfa innan réttarkerfisins.
Það er einnig mannréttindabrot
að feður geti ekki tekið fæðingar-
orlof og annast nýfædd börn sín
eins og mæður, því að þá er grunn-
urinn að sambandi foreldris og
barns lagður. Þennan rétt feðra
þarf að lögfesta og einnig þarf að
tryggja að launamunur kynjanna
komi í veg fyrir að feður taki fæð-
ingarorlof í reynd.
Það var því vissulega tímabært
að breyta mannréttindakafla
stjórnarskrárinnar og innleiða þar
bæði almenna jafnræðisreglu og
ákvæði sem segir að jafnrétti kynj-
anna skuli ríkja í hvívetna. Næsta
skref er að hnekkja þeirri dóma-
framkvæmd sem hér ríkir og láta
reyna á þessi mikilvægu ákvæði
stjómarskrárinnar eftir að Alþingi
hefur samþykkt þau endanlega.
Annað er brot á mannréttindum
Kvenfrelsi, mann-
réttindi, samábyrgð
Kvennalistinn gengur til þessar-
ar kosningabaráttu undir kjörorð-
unum kvenfrelsi, mannréttindi,
samábyrgð. Við viljum aukin
mannréttindi fyrir alla, konur, börn
og karla. Fáum við til þess kjör-
fylgi og völd munum við leggja
megináherslu á að útrýma launam-
un kynjanna með margþættum
aðferðum, sem við höfum útfært í
tólf liða aðgerðaáætlun. Þá stefn-
um við að umtalsverðum úrbótum
á réttarkerfinu, en um þau mál er
sérstakur kafli í okkar stefnuskrá.
Einnig viljum við lengja fæðingar-
orlofið í 9 mánuði og tryggja að
feður taki hluta af því.
Launajafnrétti kynjanna í reynd
er forsenda fyrir jafnrétti á vinnu-
markaði, í einkalífi og í réttarkerf-
inu. Er ekki kominn tími til að
hnekkja þessu kerfi sem gerir kon-
ur og börn að annars flokks þegn-
um á sumum sviðum og karla á
öðrum? Ef svar þitt er játandi þá
áttu samleið með okkur í Kvenna-
listanum og velur V á laugardag-
inn.
Höfundur er dósent í uppeldis- og
menntunarfræðum við Háskóla
íslands og skipar 2. sæti
Kvennalistans í Reykjavík.
ÍSLENSKU þjóð-
inni hefur undir for-
ystu ríkisstjórnar
Davíðs Oddssonar
tekist að ijúfa þann
vítahring stöðnunar
sem við fórum inn í
árið 1988. Verðbólgan
hefur aldrei verið
lægri og er sú lægsta
í Evrópu. Vextir eru
þeir lægstu á Norður-
löndum og hagvöxtur
er kominn á svipað
stig og hjá öðrum
þjóðum í Evrópu.
Kaupmáttur launa
mun nú aukast tvö ár
í röð í fyrsta skipti í átta ár og á
síðasta ári voru sköpuð tæplega
tvö þúsund ný atvinnutækifæri
sem er mesta fjölgun starfa frá
Kaupmáttur launa mun
nú aukast tvö ár í röð
í fyrsta skipti í átta ár.
---?---------------------
Arni M. Mathiesen
segir að á síðasta ári
hafi verið sköpuð tæp-
lega tvö þúsund ný at-
vinnutækifæri sem sé
mesta fjölgun starfa frá
árinu 1987.
árinu 1987. Það er hins vegar
ekki svo að öll vandamál séu fokin
út í veður og vind og engin ástæða
til þess að slaka á í baráttunni
fyrir betri lífskjörum hér á landi.
Fjárlagahallinn er enn of mikill
þrátt fyrir það að aukning ríkisút-
gjalda hafi verið stöðvuð og að
ríkisútgjöld muni verða svipuð á
þessu ári og á árinu 1988. At-
vinnuleysið er enn meira en við
munum þola þótt fjölgun starfa
muni nú tvö ár í röð verða meiri
en aukning á framboði vinnu-
krafts.
Hvað veldur?
En hvað er það sem veldur því
að við, íslendingar, höfum náð
þessum árangri á kjörtímabilinu?
Það er ábyrg fjár-
málastjórn ríkisins,
ábyrg peningastjórn
og rétt skráð gengi.
Það eru líka ábyrgir
kjarasamningar og
breytingar sem við
höfum gert á efna-
hags- og viðskipta-
kerfinu til aukinnar
samkeppni sem kom-
ið hefur neytendum
til góða í lægra vöru-
verði og verið drif-
kraftur nýs hagvaxt-
ar um nær 3% tvö ár
í röð. Það eru líka
fórnir sem einstakl-
ingarnir hafa þurft að færa til
þess að veija atvinnutækifærin
með lægri skattlagningu á fyrir-
tækin en einstaklingarnir munu
líka uppskera því skattar á þá í
lok kjörtímabilsins verða þeir
sömu og í upphafi þess, matvöru-
verð 11% lægra og kaupmáttur
launa mun aukast um 3% á þessu
ári.
Framtíðin
Við höfum þess vegna ástæðu
til þess að horfa ákveðin fram á
veginn. Ekki andvara- og aðgerð-
arlaus heldur vakandi og tilbúin
til þess að vinna og takast á við
verkefni framtíðarinnar. Til þess
höfum við skapað traustan grunn,
stöðugleikann sem okkur hefur
svo lengi dreymt um. Á honum
getum við byggt betra skólakerfi
með meiri áherslu á starfsnám.
Við getum endurbætt viðskiptalíf-
ið með meiri áherslu á sam-
keppni, neytendum til góða. Jafn-
framt getum við bætt fjárfesting-
arkerfið með fijálsu lífeyriskerfi í
beinum tengslum við atvinnulífið.
Við getum haslað okkur völl á
erlendum mörkuðum og laðað að
okkur erlent fjármagn til fjárfest-
ingar án þess að hafa sífellt þung-
ar áhyggjur af verðbólgu, gengis-
fellingum og óstöðugleika. Við
getum með öðrum orðum skapað
Betra ísland. Forsenda þessa 'er
trygg landstjórn sem einungis
fæst með forystu Sjálfstæðis-
flokksins.
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins fyrir
Reykjaneskjördæmi.
Guðný
Guðbjörnsdóttir
Árni M. Mathiesen
Mannréttindi
Vélar eða menn
EFTIR að hafa náð
flækju úr saumavélinni
minni og stillt sporið
gripu ekki tvær skrúfur
sem festa þurfti með
plötu undir fæti, svo ég
fór með vélina í sauma-
vélaverzlunina með þús-
und-krónaseðli í vasan-
um til greiðslu á þessu
að ég taldi fimm mín-
útna viðviki. En kostn-
aður hljóðaði upp á kr.
2.000, sem ég neitaði
að greiða nema helming
af, því verðlagningin
var meira en lítið á
skjön við það sem ég
sem kennari fæ greitt
fyrir mína vinnu. Mér varð hugsað
til sjónvarpsþáttar, Hver erum við?,
og annars slíkt um velferðarríkið og
menntamál; og finnst við ættum að
hafa enn annan slíkan: Hvers konar
fólk erum við? Hvernig er þessi þjóð
að verða? Hvað verðlaunar þetta
samfélag? Vissulega ekki menntun.
Framhaldsskólakennari
með fjögurra ára fræði-
lega háskólamenntun
og kennaramenntun að
auki, svo og framhalds-
nám, má taka í lausa-
vinnu sem nemur ca
1100 krónum að meðt-
öldu orlofí fyrir þá
kennslu og undirbúning
sem ein kennslustund
er. Er nokkurra mín-
útna saumavélarvið-
gerð, sem reiknast sem
eitt verk, samkv.
sænskum skala (þó að
til sé að reiknuð sé hálf
stund, eru slík viðvik
reiknuð sem ein stund)
er jú útseld vinna sem greiðist fyrir
kr. 2.000 til fyrirtækisins. Ef kenn-
ari fengi greidd laun samkv. sænsku
mati á vinnu hans, þá væru kennar-
ar áreiðanlega ekki í verkfalli. Sú
er þó ekki raunin, þó í velferðinni
og tækninni viljum við teljast sam-
bærileg við hinar Norðurlandaþjóð-
Jóhanna
Guðmundsdóttir
irnar og teljast hátækniþjóð. Svo
má vera. En hvað um menntunina
og þá sem fást við að örva nám,
þroska og þekkingu ungs fólks, hvað
og hveijir eru þess megnandi að
meta vinnu kennara svo lítils sem
raunin er? Ættu valdhafar og samn-
ingamenn ríkisins að horfast í augu
við kennara frá öllum Evrópulöndum
sem njóta margfaldra okkar launa
og segja frá launum, kennsluskyldu,
fjölda í bekk, gerð hópa og lífeyris-
réttindum íslenzkra kennara myndu
þeir blikna við augnatillitið og sæju
hvers konar tvískinnungsþjóð við
erum, og hvar við eigum heima.
Vinna kennara og undirbúningur
fyrir alla daga heilu veturna undir
miklu andlegu álagi, berandi síaukna
ábyrgð á vinnu nemenda sinna, á
tímum þegar líf þorra fólks snýst
fyrst og fremst um dansinn kringum
gullkálfinn, meðan önnur verðmæti
gatast, er metin sem séu þeir ekki
matvinnungar.
Ef laun til kennara sem eru að
vinna með lifandi efni væru eitthvað
lík því sem við greiðum fyrir viðgerð
á vél í hátæknivæddu þjóðfélagi
okkar, sem skal jafnast á við aðrar
Norðurlandaþjóðir, væru kennarar
áreiðanlega ekki í verkfalli. Svo er
þó ekki. Við erum nær Norðurlönd-
unum í tæknivæðingu en langt á
eftir flestum Evrópuþjóðum í að
Ekki má greiða kennur-
um mannsæmandi laun,
segir Jóhanna Guð-
mundsdóttir, þótt þeir
hljóti að flokkast á
sama plani og læknar.
meta menntun þeirra sem fást við
uppeldi og menntun þjóðarinnar. -
Á meðan geta nemendur þeirra og
aðrir heimtað há verkamannalaun
eins og Rannveig Guðmundsdóttir
lofaði - að lægstu laun skyldu hækk-
uð til að halda þjóðarsátt - en ekki
má greiða mannsæmandi laun kenn-
urum sem hljóta að flokkast á sama
plani og læknar, það má greiða
kennurum fyrir að mennta þjóðina
- eru mannréttindi þeirra minni en
annarra borgara þessa lands? Mér
kemur í hug skólastjórinn í velferð-
ar- og menningarmálaþættinum sem
taldi langskólagengna menn sem
hann mundi eftir i hans landshluta
og fannst þeir vera undir tíu að tölu.
Allur annar þorri fólks þar, sem sí-
fellt kom í fjölmiðlum talandi fyriiv
skorti á fjárstuðningi við atvinnulífið
í þessum bæjum, sé á barnaskóla-
planinu - já og sumir hafa m.a.s.
ekki lokið fullnaðarprófi.
Hvaða flokk?
Hvað erum við? Hvers konar fólk
er þetta? Hvaða flokk eiga kennarar
að kjósa í komandi kosningum? Ekki
eru þeir neinir beiningamenn. Ég sé
ekki betur en svo að hart sé að þeim
þrengt mannréttindalega séð að þeir
séu tilneyddir að stofna sinn eigin
flokk á þingið. Ég neita að láta
meta mig sem annars eða þriðja
flokks þjóðfélagsþegn af því að ég
hef ekki magisterspróf í því að
kreista fé út úr fólki, með klækjum
eða með illu. Þau launakjör sem
kennarar búa við eru ólög, og það
ber að leiðrétta þann órétt sem ís-
lenzk kennarastétt og menntafólk
hefír mátt þola nú um langan tíma.
Þeir stjórnmálamenn, stjórn og þing-
menn sem valdið hafa þessu
ófremdarástandi, og finnst hér allt
í sóma, vita ekki og skilja ekki hvað
þeir eru að gera í sínu starfi. Hávær
slagorð nægja ekki ef viðkomandi
er ekki ljóst samhengi þessara mikil-
vægu þátta. Nú duga ekki bara ráð-
in, heldur skal hér koma dáðin.
Metið menntun kennara og jafnið
laun kynjanna.
Höfundur er franihaldsskóla-
kennari.