Morgunblaðið - 06.04.1995, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 6. APRÍL 1995 E 7
KOSNINGAR 8. APRÍL
Auður til framtíðar
NÝ ÖLD nálgast. Á
undanförnum árum og
áratugum háfa orðið
stórstígar breytingar á
högum okkar og
hugsanagangi. Efnis-
leg gæði hafa stórauk-
ist og framfarir orðið
á flestum sviðum.
Þessar breytingar
munu fylgja okkur inn
í nýja öld, en það mun
líka nýtt mat á raun-
verulegum gæðum
gera.
Menntun
Fátt er mikilvægara
nútíma samfélagi en
vel menntaðir þegnar þess. Mennt-
un á öllum sviðum skólakerfisins
ber að rækta og tryggja að hver
og einn finni sér þar farsælan far-
veg. Meiri gaum þarf einkum að
gefa starfs- og verkmenntun, sem
því miður hefur hingað til ekki ver-
ið gert nógu hátt undir höfði. Þetta
er mikilvægt, sérstaklega þegar
haft er í huga hve nauðsynlegt það
er fyrir atvinnulífið að hafa á að
skipa góðum fagmönnum á hveiju
sviði. Með menntun til framtíðar
er nefnilega ekki aðeins átt við
fræðilegt langskólanám — öðru nær
er þar vísað til gróskumikils og fjöl-
breytts menntakerfis sem sinnir
öllum þörfum jafnt. Þessi flóra er
lífsnauðysnleg eigi ísland að eiga
sömu möguleika og samkeppnislönd
þess í framtíðinni.
Það er því engin tilviljun að
menntamál eru nefnd fyrst, þegar
tíundaðir eru einstakir málaflokkar
í kosningayfirlýsingu Sjálfstæðis-
fiokksins. Þar segir í upphafi: „Líta
ber á góða menntun þjóðarinnar
sem eitt stærsta efnahagsmál henn-
ar, sameiginlegt metnaðarmál og
kappsmál heimilanna í landinu.
Óvenju hraðar tækni-
breytingar síðasta ald-
arfjórðung og næstu
áratugi gera nýjar og
meiri kröfur til
menntakerfisins."
Menning
Allt of lengi hefur
okkur láðst að meta
menningu sem raun-
veruleg auðæfi. Þessu
þarf að breyta. í heimi
aukinnar alþjóðlegrar
samvinn.u er fátt mikil-
vægara en að viðhalda
eigin sérkennum og
sérstöðu. Það verður
hvað best gert með því
að efla og hlú að þeim menninga-
rauði sem þjóðin þegar á. Eigi okk-
ur að takast að bjóða þegnum okk-
ar sömu lífsgæði og annars staðar
bjóðast er nauðsynlegt að stuðla
að fjölbreytilegu lista- og menning-
arlífi. Varast skal þó að festa slíkan
starfa á klafa ríkisforsjár, því um-
fram allt verður menningar- og list-
sköpun að fá að dafna í umhverfi
frelsis, umburðarlyndis og raun-
verulegs vals þeirra sem njóta.
Þetta vill Sjáfstæðisflokkurinn
tryggja og í kosningayfirlýsingu
hans segir: „Hlúð skal að grósku-
miklu menningarstarfi og listsköp-
un á öllum sviðum. Því aðeins er
Island samkeppnisfært, að þar sé
fólki boðið að njóta listar, sem er
sambærileg við hið besta á alþjóða-
mælikvarða."
Auður til framtíðar
Áður fyrr voru auðsprettur
hverrar þjóðar taldar liggja nær
eingöngu í landi, fjármagni eða
náttúruauðlindum. Þetta er breytt
og mun breytast enn frekar í nán-
ustu framtíð. Á það hefur verið
bent af mörgum að land hafi ekki
Þættir eins og þekking,
hæfni, skipulag, mennt-
un og menning þeirra
þjóða og einstaklinga,
sem landið byggja,
segir Hanna Birna
Kristjánsdóttir, hafa
nú mun meira að segja
en áður um afkomu
þeirra og auð.
sama gildi og áður, þar sem aukinn
afrakstur í landbúnaði geri kleift
að framleiða miklu meiri matvæli
en mannkynið þarfnast. Fjármagn
sé ekki lengur takmarkað, því nú
megi fá meira en nóg af því á al-
þjóðlegum markaði til arðbærra
verkefna, séu menn tilbúnir til að
greiða fyrir það. Náttúruauðlindir
hafa á síðustu árum aðeins staðið
undir hagvexti í fáeinum löndum,
einkum í Mið-Austurlöndum.
Þessi mælanlegu auðæfi, sem
hafa frá aldaöðli skapað löndum
ríkidæmi, eru því í auknum mæli
að víkja fyrir ýmsu sem ekki verður
mælt á sama kvarða. Þættir eins
og þekking, hæfni, skipulag,
menntun og menning þeirra þjóða
og einstaklinga, sem landið byggja,
hefur nú mun meira að segja en
áður um afkomu þeirra og auð.
Með þetta í huga eigum við Islend-
ingar að horfa bjartsýnir til framtíð-
ar — og takast á við þau tækifæri
sem ný öld felur í sér.
Höfundur er sljórnmálafræðingur
og frambjóðandi
Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík.
Hanna Birna
Kristjánsdóttur
Sjálfstæðisflokkurinn vill
efla Landhelgisgæsluna
FRÉTTIR af átökum
Kanadamanna og Evr-
ópusambandsins á mið-
unum undan Stóra-
banka, þar sem fiski-
skip frá Spáni og fleiri
löndum veiða grálúðu
rétt utan 200 mílna lín-
unnar, minna töluvert á
baráttu okkar íslend-
inga fyrir stækkun
landhelginnar á árum
áður. Þar mæddi mest
á Landhelgisgæslunni,
sem stóðst þá raun með
prýði eíida þótt stund-
um væri tvísýnt um
úrslit.
Á vordögum 1994,
við lok 117. löggjafarþings, var sam-
þykkt þingsályktunartillaga nokk-
urra þingmanna Sjálfstæðisflokks-
ins um endurnýjun varðskips. Þegar
var skipuð nefnd til þess að gera
tillögu um þessi mál og er forstjóri
Landhelgisgæslunnar formaður
nefndarinnar. Ef ég þekki hann rétt
hefi ég trú á að hún ljúki störfum
fljótlega. Þörfin á nýju og stóru varð-
skipi er brýn. Skipakostur Landhelg-
isgæslunnar er kominn til ára sinna.
Yngsta varðskipið er 20 ára en það
elsta 35 ára gamalt. Það liggur í
augum uppi að endurnýjun skipa-
stólsins má ekki dragast lengi úr
þessu.
Hlutverk Landhelgisgæslunnar er
margþætt. Auk löggæslu á hafinu —
fiskveiðilögsaga íslands er 758 þús-
und ferkílómet,rar — eru varðskipin
björgunartæki til sjós, þau eiga að
veita sæfarendum við ísland hjálp í
nauðum og koma hinum dreifðu
byggðum til aðstoðar ef hættu ber
að höndum.
Þegar snjóflóð féll á
Súðavík í vetur og veð-
ur hamlaði umferð í
lofti og á landi var varð-
skip sent vestur með
150 björgunarmenn og
tæki. Þegar mannskætt
snjóflóð féll á Patreks-
ijörð fyrir nokkrum
árum var Landhelgis-
gæslan kölluð til og hún
sendi varðskip með
björgunarlið á slysstað.
Landhelgisgæslan
kemur íbúum hinna
dreifðu byggða til
hjálpar þegar í nauðir
rekur. Aðstoðar þegar
veikindi eða slys henda á afskekkt-
um stöðum og ótalin eru þau manns-
líf sem landhelgisgæslumenn hafa
bjargað. Enn eitt hlutverka Land-
helgisgæslunnar er að vera viðbúin
til löggæslu í dreifbýli gerist þess
þörf. Þegar varðskipin Ægir, Týr
og Óðinn, sem öll eru svipuð að
tonnatölu, voru smíðuð voru þau af
líkri stærð og öflugustu fískiskip
landsmanna. Framþróun hefir orðið
þannig að fiskiskipin hafa stækkað
verulega. Þau eru því mörg hver
mun stærri en varðskipin okkar. Sú
staða getur komið upp að varðskip-
in, sem Landhelgisgæslan hefir nú
yfir að ráða, geti ekki sinnt aðstoð
og björgun þessara skipa verði þau
vélarvana í vondum veðrum.
Skemmst er að minnast þess er varð-
skipið Ægir sótti leiguskip Eimskips
suður í haf og var marga daga með
það til lands.
Nú berast fregnir um að flotar
erlendra fiskiskipa séu á karfamið-
Skipakostur Landhelg-
isgæslunnar er kominn
til ára sinna, að mati
Guðmundar
Hallvarðssonar, og
nauðsynlegt að end-
urnýja hann svo gæslan
geti sinnt sínu mikil-
væga hlutverki.
um á Reykjaneshryggnum. Auk þess
eiga fimm togarar frá löndum Evr-
ópusambandsins rétt til veiða á til-
teknum svæðum innan 200 mílna
lögsögunnar, samkvæmt EES-
samningum. Það er því í mörg horn
að líta í verkefnum Landhelgisgæsl-
unnar.
Gott er til þess að vita að í vor
bætist í flugflota hennar ný þyrla
og er það fagnaðarefni. Við megum
þrátt fyrir það ekki láta deigan síga
varðandi skipakostinn. Á næstu
árum eru fyrirsjáanleg mikil verk-
efni varðskipanna vegna vaxandi
sóknar í fisk á mörkum efnahagslög-
sögunnar. Öll þessi verkefni, sem
hér hafa verið talin, sanna svo ekki
verður um villst að við íslendingar
verðum að efla Landhelgisgæsluna
og þá starfsemi sem rekin er á henn-
ar vegum.
Höfundur er þingmaður fyrir
Sjálfstæðisflokkinn í
Reykjavíkurkjördæmi
Guðmundur
Hallvarðsson
Er heilbrigðisum-
ræðan feimnismál
GOTT heilbrigðis-
kerfi og aukin velmegun
undanfarna áratugi hef-
ur tryggt íslendingum
sess meðal heilbrigðustu
og langlífustu þjóða
heims. Við stöndum nú
frammi fyrir því eins og
aðrar vestrænar þjóðir
að hver viðbótarkróna
sem við notum tii heil-
brigðismála skilár okkur
hlutfallslega sífellt
minni ávinningi. Auknar
Ijárveitingar til heil-
brigðismála tryggja
okkur ekki lengur lægri
dánartíðni, meira lang-
lífi eða meiri jöfnuð.
Ekki er lengur um að
ræða tölfræðilegar stökkbreytingar
á heilbrigði þjóðarinnar eins og fyrr
á öldinni. Ný og betri tækni, ný lyf,
ný þekking, nýjir sjúkdómar og fjölg-
un aldraðra einstaklinga valda því
að kostnaður mun aukast um u.þ.b
2% á ári að öllu öðru óbreyttu, því
við getum sífellt gert meira fyrir
fleiri. Þess vegna þurfum við að leita
nýrra leiða til að ná markmiðum
heilbrigðiskerfisins.
Erum við á villigötum?
í íslenskri heilbrigðisáætlun viljum
við tryggja öllum þá bestu heilbrigð-
isþjónustu sem völ er á. En valið
stendur því miður ekki um bestu
heilbrigðisþjónustuna, heldur um
hversu mikla peninga við viljum eða
getum notað til að kaupa hana. Þrátt
fyrir takmarkaða fjármuni höldum
við áfram að lifa áhættusömu lífi,
sem við vitum að eykur fyrr eða síð-
ar útgjöld til heilbrigðismála. Við
borðum óhollan mat, keyrum eins
og við séum einu riddarar götunnar,
drekkum okkur og öðrum til óbóta,
reykjum eins og strompar, þvælumst
um fjöll og fírnindi og slösum okkur
í gjótum eða gjám, beitum aðra of-
beldi, nennum ekki að hreyfa okkur,
sofum hjá óheppilegum rekkjunaut-
um og aukum sífellt líkurnar á að
við eða samferðafólk okkar þurfum
á rándýrri heilbrigðisþjónustu að
halda.
Allt þetta þó áð við vitum betur.
En við vitum líka að fram til þessa
hefur okkar ágæta heilbrigðiskerfi
reddað okkur eftir bestu getu þegar
í óefni er komið og við höfum getað
treyst á að pyngja samborgaranna
borgi brúsann.
Eru stjórnmálamenn í
loddaraleik?
Undanfarin ár hefur „sparnaður",
í heilbrigðiskefinu numið mörg hund-
ruð milljónum króna. Þeir sem vinna
að heilbrigðismálum vita að í
óbreyttu heilbrigðiskerfi er ekki leng-
ur um að ræða sparnað eða hagræð-
ingu heldur hreinan niðurskurð.
Samt halda stjórnmálamenn úr flest-
um flokkum því fram að sem betur
fer séum við ekki enn komin á það
stig að „þurfa að“ forgangsraða í
heilbrigðisþjónustunni. Hvern er ver-
ið að blekkja? Allar vestrænar þjóðir
hafa þurft að forgangsraða heilbrigð-
isþjónustu í mörg ár. Við höfum
gert það líka, en ekki opinskátt. Við
erum til dæmis að forgangsraða nið-
urskurði á þjónustu þegar við lokum
öldrunardeildum, geðdeildum eða
bæklunarlækningadeildum án þess
að bjóða upp á úrlausnir fyrir þá sem
lokað er á. Á pappírunum heitir þetta
aðhald eða sparnaður af því að mörg-
um finnst forgangsröðun Ijótt orð.
Við erum reyndar líka að forgangs-
raða þegar við veitum auknum fjár-
munum til einhverrar þjónustu t.d.
glasafijóvgunar og fórnum þar með
þjónustu sem hefði mátt nota sömu
peninga til.
Umræða um endurskoðun á hlut-
verki samhjálpar í heilbrigðiskerfinu
er erfið, en óhjákvæmileg. Hún krefst
umræðu um réttmæti gilda sem við
höfum ekki efast um að væru rétt.
Ef við komumst að þeirri niðurstöðu
að okkar gildi varðandi heilbrigðis-
þjónustu séu þau einu réttu, verðum
við að vera tilbúin að styðja við þau
með því ijármagni sem
til þarf, væntanlega á
kostnað einhvers ann-
árs.
Hver á að borga
fyrir
heilbrigðiskerfið?
Ef við veljum áfram-
haldandi niðurskurð
verðum við að þora að
ræða hispurslaust um
hvaða heilbrigðisþjón-
ustu á að veita af sam-
eiginlegum sjóðum og
fyrir hveija hún á að
vera. í umræðunni um
kostnaðarhlutdeild
sjúklinga gætir mikils
tvískinnungs. Af hveiju er í lagi að
sjúklingur greiði hluta kostnaðar við
komu á heilsugæslustöð, á stofu hjá
sérfræðingum, fyrir lyf og jafnvel
allan kostnað hjá tannlækni, en ef
rætt er um t.d. innritunargjald á
sjúkrahús þá er verið að vega að
velferðarkerfinu?. Er betra að halda
sjúkrahúsunum í stöðugu fjársvelti
og grafa þannig undan þjónustunni?
Stór hópur fólks sem þarf skamm-
tíma sjúkrahúsþjónustu hefur vel
efni á að greiða t.d. innritunargjald.
Það er ekki rétt að neita fólki um
Heilbrigðisþjónustan
getur sífellt gert meira
fyrir fleiri, segir Ingi-
björg Þórhallsdóttir,
sem bendir á að fram-
þróunin í heilbrigðis-
málum, fjölgun aldr-
aðra, ný lyf og ný tækni
auki heilbrigðisútgjöld.
þjónustu og skerða bráða- og lang-
tímaþjónustu sjúkrahúsa af því það
eru til einstaklingar sem hafa ekki
efni á að taka_þátt í greiðslu kostnað-
ar við kerfið. I okkar reglugerðaþjóð-
félagi mætti örugglega útbúa sann-
gjarnar samhjálparreglur um innrit-
unargjöld á sjúkrahús eins og annað.
Nú skulum við kjósa um stefnu í
heilbrigðismálum!
íslenskir kjósendur hafa ekki
fengið að kjósa um stefnu í heilbrigð-
ismálum, en nú er kominn tími til
að fólk viti hvert stjómmálaflokkarn-
ir ætla að stefna í þeim málum. Á
að „halda vörð um heilbrigðiskerfið"
í orði og skera það niður, af handa-
hófi, á borði, eða fáum við að vita
hvetju við megum eiga von á næstu
íjögur árin og velja flokka á grund-
velli þess. Við stöndum frammi fyrir
því að stöðva niðurskurð í heilbriðigi-
skerfinu og leita nýrra leiða til að
nýta betur þá fjármuni sem þar eru,
eða að eyðileggja með stöðugu fjár-
svelti, það heilbrigðiskerfi sem við
höfum byggt upp Vegna áralangs
fjársveltis nemur uppsöfnuð þörf fyr-
ir viðhald á byggingum og tækjum
t.d. Borgarspítalans hundruðum
milljóna króna sem bætist við halla
vegna rekstrarkostnaðar sem erfitt
reynist að þvinga niður, því að fólk
heldur áfram að veikjast án tillits til
fyrirmæla stjórnvalda um spamað.
Allir vilja óbreytta og helst meiri
og betri heilbrigðisþjónustu, einkum
þegar þeir eða einhveijir þeim ná-
komnir þurfa á henni að halda. Stóra
spurningin er hvaða heilbrigðisþjón-
ustu ætla ríki og sveitarfélög að veita
sem hluta af velferðarpakkanum,
hvað eiga sjúklingar að borga stóran
hluta hennar með þjónustugjöldum
eða „sjúklingasköttum" og hvað mik-
ið eiga sjúklingar að greiða óbeint í
gegnum skatta- eða tryggingakerfi.
Um þetta eiga íslendingar rétt á að
fá að kjósa um í kosningum því að
þetta varðar okkur öll.
Höfundur er forstöðumaður
Fræðslu- og rannsóknardeildar
Borgarspítalans.
Ingibjörg
Þórhallsdóttir