Morgunblaðið - 06.04.1995, Blaðsíða 10

10 E FIMMTUDAGUR 6. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
KOSIMINGAR 8. APRÍL
Menntun eða fjár-
hagslegt sjálfstæði?
MÁLEFNI Lánasjóðs
íslenskra námsmanna
hafa verið mikið í um-
ræðunni fyrir þessar
kosningar og fer því
vel. Hitt er verra að
þrætt er um tölulegar
staðreyndir og heilindi
þeirra sem starfa að
þessum málum dregin í
efa. Ekki væni ég full-
trúa ríkisstjómarinnar í
stjóm LÍN um að flæma
námsmenn frá námi eða
stefna að fækkun þeirra
af ásettu ráði og á sama
hátt vil ég frábiðja mér
sem stjómarmanni í LÍN
og SÍNE að vera vændur um þjónkun
við pólitíska flokka. Slík umræða get-
ur ekki haft annað en neikvæð áhrif
á málefni LÍN. Nú er starfandi nefnd
um afleiðingar lánasjóðslaganna frá
1992 og er óskandi að sú nefnd geri
meira en að leggja fram tölulegar
Fækkun námsmanna
,, erlendis mun leiða til
einhæfari menntunar
og færri munu mennta
sigtil fúllnustu, segir
Stefán Aðalsteinsson.
Óumdeilt er að áhrif
menntunar á hag-
. vöxt eru mikil.
staðreýndir heldur leiti einnig orsaka
þeirra breytinga sem orðið hafa á
ijölda lánþega og samsetningu þeirra
á skynsamlegan hátt.
Færri námsmenn erlendis -
einhæfari menntun
Stór hluti námsmanna erlendis er
í framhaldsnámi að loknu prófí frá
HÍ og umtalsverður fjöldi stundar
nám sem ekki er boðið upp á hérlend-
is. Áhrif fækkunar þeirra mun því
verða sú að menntun Islendinga verð-
ur einhæfari og færri munu mennta
sig til fullnustu s.s. _ með meistara-
og doktorsprófum. Oumdeilt er að
-*> áhrif menntunar á hagvöxt eru mikil
og nýjustu mælingar benda til að um
fjórðung af landsframleiðslu í dag
megi rekja til fjárfestingar í mennt-
un. Námsaðstoð eykur
framboð menntamanna
og er því að hluta til
styrkur við atvinnulífið.
Menntun er veigamikill
þáttur i fjárfestingar-
stefnu íslands.
Fjárfesting í
menntamálum er
ávísun á hagvöxt
Samtök námsmanna
hafa undanfarið staðið
fyrir átaki undir slag-
orðinu „Ég kýs um
menntamál" og hefur
SÍNE tekið þátt í því.
Menntamál koma öllum
við, ekki einungis námsmönnum.
Hagvöxtur framtíðarinnar byggist að
hluta á því hvernig tekst til með
menntunarmál, jafnt í grunnskóla
sem í námi erlendis. Áhrif menntunar
koma ölium til góða, þeim sem henn-
ar afla, þeim sem munu njóta velferð-
arkerfisins á efri árum og þeim sem
munu erfa þjóðarbúið að okkur
gengnum. Ljóst er þó að fæstir munu
kjósa um menntamál eingöngu enda
eru þau aðeins hluti af stærri heild.
Aukin útgjöld til menntamála leysa
ekki ein og sér vandamál þjóðfélags-
ins og atvinnulífsins þó svo þau stuðli
að lausn þeirra.
Fleiri íslendingar á
erlendum námslánum
Þau gögn sem fyrirliggjandi eru
um fjölda íslenskra námsmanna er-
lendis eru fjöldi þeirra sem þiggja lán
frá LÍN og fjöldi þeirra sem þiggja
stuðning frá námsaðstoðarkerfi
hinna Norðurlandanna. Á tveggja
ára tímabili frá gildistöku laga nr.
21/1992 hefur lánþegum LÍN erlend-
is fækkað um 470 manns eða um rúm
19%. Á sama tíma hefur íslenskum
námsmönnum sem þiggja stuðning
frá hinum Norðurlöndunum fjölgað
um 79 eða 29% sem bendir m.a. til
þess að fyrirgreiðsla LÍN sé ekki jafn
góð og oft er af látið. Fækkun ís-
lenskra námsmanna hefur því verið
mun meiri hlutfallslega í löndum sem
krefjast skólagjalda s.s. í Bretlandi
og N-Ameríku en á Norðurlöndunum.
Mest fækkun námsmanna erlendis
varð á árinu eftir að ný lög um LÍN
tóku gildi. Hluti orsaka þessa er að
námsmenn sem verið höfðu á lánum
sem endurgreiða ber með 3,75% af
brúttótekjum veigruðu sér við að fara
í framhalds- eða doktorsnám og taka
námslán með endurgreiðslu sem nem-
ur allt að 7,00% af brúttótekjum.
í þeim skrifum og umræðum sem
fram hafa farið síðustu daga hafa
mikilvægustu hagsmunamál náms-
manna varðandi LÍN fallið í skugg-
ann af tilgangslitlum þrætum um
tölulegar staðreyndir. Því er rétt að
draga eftirfarandi aðalatriði fram.
1. Endurgreiðsluhlutfall náms-
lána af brúttótekjum hefur hækkað
úr 3,75% í 5% fyrstu 5 árin og eftir
það í 7%. Ef búist er við því að að
námi Ioknu kaupi námsmenn sér
húsnæði en fari ekki í félagslega
íbúðarkerfið þarf þetta endur-
greiðsluhlutfall að lækka.'Húsnæðis-
stofnun metur greiðslugetu fólks nú
sem 18% af brúttótekjum. Hingað
til hefur ekki verið tekið beint tillit
til endurgreiðslu námslána í greiðslu-
mati en ef af því verður, getur til
þess komið að námsmenn sem þurfa
á stuðningi LÍN að halda verði að
velja á milli náms og þess að eignast
eigið húsnæði. SÍNE telur að endur-
greiðsluhlutfallið þurfí að lækka.
2. Námslán eru nú greidd eftir
að lánþegi hefur skilað árangri á
prófum. Slíkt veldur námsmönnum
vaxtakostnaði sem oft er aðeins
bættur að hluta. Taka ber upp mán-
aðarlegar greiðslur námslána að
fyrsta námsári loknu hafí námsmað-
ur sýnt viðunandi árangur.
Hagsmunamál námsmanna er-
lendis eru mörg önnur s.s. skóla-
gjöld, lág ferðalán og sérstök vanda-
mál í einstökum löndum, einkum í
Bretlandi, Þýskalandij Bandaríkjun-
um og Ítalíu. Stjórn SÍNE telur þessi
tvö vera brýnust og horfír þar til
þess að þau byggjast jafnt á hags-
munum námsmanna á íslandi og
námsmanna erlendis. í tilefni kosn-
inganna spurði SÍNE fulltrúa allra
þeirra flokka sem bjóða fram á lands-
vísu um afstöðu flokkanna til þess-
ara málefna. Fuljtrúar allra stjórn-
málaflokka, að Ólafi G. Einarssyni
menntamálaráðherra undanskildum,
lýstu því yfir að endurskoða bæri
endurgreiðsluhlutfallið til lækkunar
og allir flokkar fyrir utan Sjálfstæð-
isflokkinn töldu rétt að afnema eft-
irágreiðslur námsjána að fyrsta
námsári Ioknu. SÍNE mun fylgja
þessum fyrirheitum eftir og vonandi
hafa námsmenn hér heima sem er-
lendis ástæðu til að líta framtíðina
bjartari augum að þessum kosning-
um loknum.
Höfandur er cand. merc. ogsitur
ístjórn LÍN fyrir Samband
íslenskra námsmanna erlendis.
Stefán
Aðalsteinsson.

Flokkakerfið vill
ekki breytingar
í LJÓSI þess að þing-
mönnum hefur ekki tek-
ist vel til um breytingu
á kosningalögunum,
eins og síðasta breyting
á kosningalögunum ber
með sér, en þingmenn
virðast helst taka mið
af því að tryggja eigið
þingsæti, er rétt að
skoða af fullri alvöru
nýja leið Þjóðvaka,
hreyfíngar fólksins, til
að leysa þann hnút sem
málið er komið í.
Stjórnlagaþing —
jöfnun atkvæða
Á Alþingi hefur for-
maður Þjóðvaka lagt til að stjómar-
skráin í heild verði tekin til endur-
skoðunar, ekki síst mannréttindaá-
kvæði hennar og kosnignareglur.
Einnig væri rétt að fela stjórnlaga-
þingi að skoða sérstaklega æskilegar
breytingar á stjómkerfínu, s.s. skýr-
ari skil milli framkvæmdá- og lög-
gjafarvalds og hvort rétt sé að breyta
og setja skýrari ákvæði um þingrofs-
réttinn og setningu bráðabirgðalaga.
Jafnframt yrði stjómlagaþingi sér-
staklega falið að skoða
að auka rétt fólks til
þjóðaratkvæðagreiðslu
í stærri málum, jafna
atkvæðavægi l lands-
manna, fækka þing-
mönnum og taka upp
persónukjör til Alþing-
is.
Vel kæmi einnig til
greina að stjórnlaga-
þingið fjallaði um ráð-
herraábyrgð og að til
umfjöllunar yrðu teknar
þær skráðu og óskráðu
reglur sem í reynd ríkja
um embættisfærslur í
opinberri stjórnsýslu,
einkum varðandi emb-
ættisveitingar í æðstu stöður í stjórn-
kerfinu og ráðstöfun opinberra fjár-
muna, og þá hvort rétt sé að draga
úr stjórnmálalegum afskiptum í
sjóða- og bankakerfinu.
Bindandi þjóðar-
atkvæðagreiðsla
Formaður Þjóðvaka lagði til að
stjórnlagaþing yrði skipað 41 þjóð-
kjömum fulltrúa. Þeir skyldu kosnir
persónukosningu og fjöldi þeirra
Þór Örn
Víkingsson.
Formaður Þjóðvaka
lagði til, segir Þór Orn
Víkingsson, að stjórn-
lagaþingyrði skipað 41
þjóðkjörnum fulltrúa.
skiptast á milli núverandi kjördæma.
Kjörgengir til þingsins yrðu þeir sem
kjörgengir væru til Alþingis, en að
baki þeim þyrfti að vera tilskilinn
fjöldi meðmælenda. Alþingismenn
voru ekki kjörgengir til stjórnlaga-
þingsins.
Tillögur stjórnalagaþingsins átti
að bera undir þjóðaratkvæði og lagt
var til að niðurstaða þeirrar þjóðarat-
kvæðagreiðslu yrði bindandi, sem ný
stjórnarskrá.
En fjórflokkakerfið er samt við sig
í hagsmunagæslunni. Tillaga Jóhönnu
Sigurðardóttur um stjómlagaþing til
að koma í höfn brýnum mannréttinda-
málum fólksins var felld á Alþingi,
um leið og fjórflokkakerfíð sameinað-
ist um að ,jafna atkvæðavægi lands-
manna“ með því að færa bara flakk-
arann milli landshluta.
Eina færa leiðin til að íslendingar
fái betri stjónarskrá og jöfnuð at-
kvæða er þvi að greiða J-lista Þjóð-
vaka atkvæði í komandi kosningum.
Höfundur er 6. maður 4 lista
Þjóðvaka í Reykjavík.
Aðstaða til mennt-
unar farartálmi
til velmegunar?
SVARIÐ er játandi.
Samtök foreldra og
skólamenn hafa fyrir
löngu gert sér grein
fyrir þessu og bent ít-
rekað á þá staðreynd
og brýnu nauðsyn að
efla þurfi skólahald
hér í landi.
í þeirri auknu um-
ræðu sem verið hefur
í þjóðfélaginu síðan
fyrir síðustu bæjar- og
sveitarstj órnarkosn-
ingar um skólamál
vaknar sú spurning
hvort frambjóðendum
er þetta ljóst. Eru
stjórnmálaflokkarnir sem nú bjóða
fram til alþingis tilbúnir að setja
skólamálin á oddinn í kosningabar-
áttu sinni?
Ef litið er hlutlaust á ástandið
kemur í ljós að menntun hefur
hrakað á undanförnum árum þrátt
fyrir aukna velmegun. Þetta er
staðreynd ef borið er saman við
lönd í Vestur-Evrópu. Viðurkennt
er af yfirvöldum að verkmenntun
er á miklu undanhaldi, og sú mikla
verkþekking sem byggst hefur upp
hér hjá okkur er í verulegri hættu.
Margir vita hvernig sorfið hefur
verið að Háskóla Islands til að
sinna sínum skyldum svo liggur
við álitshnekki út á við. Ég tel að
byrja þurfi á að laga til í grunnskól-
anum með því að gera betur við
alhliða menntun. Þar þarf að koma
kennsluháttum af því stigi sem
grunnskólinn er búinn að vera í
síðustu tvo áratugi. Sú aðferð að
tvísetja skólann sem er eins og
vaktavinna fyrir nemendur með
tilheyrandi misvægi til náms getur
aldrei skilað góðum árangri.
Skapa þarf aðstæður í grunn-
skólanum til þess að öll börnin
geti byrjað sinn vinnudag á sama
tíma að morgni til. Börnin þurfa
að finna að þeirra vinna sé jafn
mikilvæg og vinna fullorðinna.
Sami kennari kenni aðeins einum
bekk frá 1. bekk til 6. bekkjar en
síðan verði einn umsjónarkennari
sem hefur mest samskipti við börn-
in í hverjum bekk. Viðurkenna
þarf í verki að það er fullt starf
að kenna og sinna 24 til 28 börnum
í einum bekk í grunnskóla. Bæta
þarf verulega vinnuaðstöðu kenn-
ara til undirbúnings kennslu.
Skapa þarf grundvöll til þess að
auka vægi verk- og listgreina með
lengingu á skóladegi. Með aukinni
áherslu á verklegar greinar í
grunnskóla aukum við skilning
barnanna á nauðsyn verkkunnáttu.
Ég sé fyrir mér að forstig tónlist-
ar, leiklistar og myndlistar geti
verið innan grunnskólans. Þetta
gæfi öllum börnum færi á grunn-
kennslu í þessum greinum, sem
ekki er raunin í dag. Skólahús-
næðið þarf að vera nægjanlegt til
þess að félagslíf barnanna verði
skapandi og hvetjandi. Matarað-
staða sé fyrir hendi með góðum
og hollum mat í hádegishléi eins
og tíðkast á nútíma vinnustöðum.
Með enn einum grunnskólalög-
um er búið að lögfesta að einsetja
eigi grunnskólann á næstu sex
árum. Mikið eru þetta fögur fyrir-
heit, en duga skammt líkt og önn-
ur góð fyrirheit, ef ekki fylgir hug-
ur máli. Nú vil ég sjá ykkur, fram-
bjóðendur góðir, gera grein fyrir
því hvernig þið hugsið ykkur að
skipta skattpeningum þjóðarinnar
á næsta kjörtímabili. Það hafa ver-
ið gerðar áætlanir í samgöngumál-
um sem kosta miljarða lcróna. Tek-
in hafa verið lán til að flýta fram-
kvæmdum. Þetta hefur verið nauð-
synlegt til að gera landið byggi-
legra. Þetta eru lífæð-
ar þjóðarinnar vegna
dreifðrar búsetu okk-
ar. Á síðustu 20 árum
höfum við gert stórá-
tak í þessum mála-
flokkum með lang-
tíma áætlunum og er
það af hinu góða. Við
erum búin að leggja
bundið slitlag á meira
en helming þjóðvega
landsins, og bæta víða
vegartálma með
byggingu jarðganga,
brúa erfið vatnsföll og
bæta hafnaraðsöðu
víða um land. Nú er
komið að því að gera stórátak með
nýrri vegaáætlun, menntavegaá-
ætlun til minnst sex ára. Mennta-
vegir þjóðarinnar eru í hættu,
vegna þess hve mikil skörð eru
komin í vegkanta og undirstaðan
er víða að bresta vegna þess. Við-
gerðarefni sem notuð hafa verið
til þessa hafa enst ílla. Grunn-
menntun landsmanna er að mínum
dómi sú lífæð sem tilvera okkar
byggist á hér í þessu landi. Með
góðri menntun, ekki síst verk- og
tæknimenntun, getum við öll lifað
sem ein þjóð og notið þeirrar auð-
Grunnmenntun
landsmanna er, að mati
Steinþórs Björgvins-
sonar, sú lífæð, sem
tilvera þjóðarinnar
byggist á.
lindar sem við eigum mest af, það
er verk- og hugvit þessarar þjóðar.
Er ekki kominn tími til að for-
gangsraða málum að nýju og gera
skólanum hærra undir höfði? Með
því að minnka vægi samgöngu-
mála næsta kjörtímabil og veita
hærri fjárupphæðum í staðinn til
að bæta aðstöðu til menntunar
barna okkar komum við til með
að sjá í framtíðinni sjálfstæðari
einstaklinga takast á við þá miklu
möguleika sem alltaf gefast þegar
hugsun er fijó. Ætla frambjóðend-
ur að sjá til þess að ríkið afhendi
grunnskólann til sveitarfélaganna
í fullri sátt við neytendur þjón-
ustunnar? Öll sú skerðing á
kennslustundum í grunnskólanum
og það fjársvelti sem skólakerfið
hefur mátt þola verður að taka
enda. Það mun kosta peninga, það
er alveg ljóst, til að geta staðið
við þau fyrirheit sem boðuð eru í
nýsamþykktum grunnskólalögum.
Með tilvísun í títtnefnda skýrslu
Hagfræðistofnunar Háskólans sem
unnin var árið 1991 fyrir mennta-
málaráðuneytið, um arðsemi þess
að einsetja grunnskólann, sýnir
hún háa arðsemi allt að 20% jafn-
vel þó tekin séu lán til að flýta
þeirri framkvæmd. Þetta skilar sér
í bættri umferðarmenningu, í
fækkandi slysum, auknum afköst-
um í atvinnulífinu, minni áhyggum
foreldra á vinnutíma og minni frát-
afa frá vinnu. Aukning þjóðar-
tekna gæti orðið 0,2 til 0,4% og
um eitt þúsund störf mundu skap-
ast. Það sem er mest um vert er
að þetta skilar börnunum áfram
með betri námsárangri inn í fram-
haldskólana og síðan sem hæfari
einstaklingum og vinnukrafti út í
lífið sjálft.
Höfundur er forcldri þriggja
barna á leið út í lífið.
Steinþór
Björgvinsson