Morgunblaðið - 12.04.1995, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 12. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
Um skipan sjúkra-
húsmála í dreifbýli
I. hluti
Gula skýrslan
HINN 30. apríl 1992 skipaði heil-
brigðis- og tryggingamálaráðherra,
Sighvatur Björgvinsson, vinnuhóp um
málefni sjúkrahúsa. í honum störf-
uðu: Guðjón Magnússon skrifstofu-
stjóri, Ingibjörg R. Magnúsdóttir
skrifstofustjóri, Matthías Halldórsson
aðstoðarlandlæknir. Skúli Johnsen
héraðslæknir, Þorkell
Helgason þáverandi að-
stoðarmaður ráðherra,
formaður. Starfsmaður
hópsins var Símon
Steingrimsson verk-
fræðingur. Verkefni
hópsins var að greina
störf og rekstur sjúkra-
húsa og gera tillögur
um skipan sjúkrahús-
mála. Grunnhugmynd
skýrslunnar var sú að í
dreifbýlinu lægju illa
nýttir flármunir i heil-
brigðisþjónustunni. Eg
vil strax áður en lengra
er haldið skýra frá því
að meginniðurstaðan
varð sú að skera ætti
niður 7-800 milljóna króna framlög
(sem í dag fara að mestu leyti í hjúkr-
un á dreyfbýlissjúkrahúsum og veita
þar auk annars fjölda fólks mann-
sæmandi umönnun síðasta tímabil
ævinnar, meira um það seinna) og
flytja til stofnana höfuðborgarinnar.
Niðurstöður skýrlunnar voru kynntar
í nóvember 1993 og voru viðtökur
miðlungi góðar. Hljótt hefír verið að
mestu um skýrslu þessa síðan. Ég
hefí þó góða ástæðu til að ætla að
skýrslan sé geymd en ekki gleymd
og öðru hvoru eru að heyrast raddir
er telja skýrslu þessa nýtilegt plagg.
Þar sem ég tel slíkar skoðanir á mis-
skilningi byggðar og þekkingarskorti
á eðli málsins tel ég nauðsyn bera til
að fara um þetta nokkrum orðum.
Tilflutningur á
800 milljónum króna
Tillögur nefndarinnar eða niður-
stöður eru nokkuð afdráttarlausar í
fímm liðum og ganga út á það að
leggja niður skurðlækningar á
Blönduósi, Sauðárkróki,
Siglufirði, Húsavík og
Neskaupstað, auk þess
að dragá úr fjárframlög-
um til þessara og 7 ann-
arra stofnana svo nemi
800 milljónum króna. A
móti er talað um að veija
100 milljónum króna til
ferliþjónustu sérfræð-
inga, væntanlega til að
bæta þá skerðingu á
þjónustu sem hlýst af
niðurskurðinum (bls.
VII). Á bls. 64 er talið
að sami liður kosti 20
milljónir og er þetta eitt
af mörgum dæmum um
handahófs- og geðþótta-
vinnubrögð skýrsluhöf-
unda. Athugandi er að skurðlæknis-
þjónusta sú sem á að leggja niður
kosta sennilega hvergi nærri 100
milljónir króna (sjá síðar).
Gallar skýrslunnar
Ég held að það sé skylda heilbrigð-
isyfírvalda, ef þau rekast á vanda-
mál hjá einstökum stofnunum, of
mikla eyðslu eða hnökra í starfsemi
hverskonar að taka á því máli þegar
og þar sem það kemur fyrir. Það
getur útheimt frumkvæði, góðan
vilja, alúð og þrautseigju og það
Er skýrsluhöfundum
alveg sama um, hvað
þeir setja á blað, spyr
Jón Aðalsteinsson,
sem hér fjallar um störf
vinnuhóps um málefni
sjúkrahúsa.
getur verið freistandi að leita heldur
almennra og ópersónulegra lausna
sem síðan er skipað ofan frá yfír
alla línuna en það er einmitt það sem
hefír gerst með umræddri skýrslu.
Það gengur ekki að tala um að
sum sjúkrahúsin séu óeðlilega dýr
og láta síðan öll gjalda þess jafnt.
Aðalgalli gulu skýrslunnar er einmitt
sá að reynt er að fínna meira eða
minna heildstæðar eða almennar eða
prinsíplausnir varðandi framtíð
sjúkrahúsmála í landinu sem síðan
er þrykkt niður á kerfíð ofanfrá.
Þetta er útilokað vegna mismunandi
landfræðilegra og félagsfræðilegra
aðstæðna og segja má að strax af
þessari ástæðu sé hér um gjörsam-
lega vonlaust fyrirtæki að ræða.
Enda fer nú að læðast að manni sá
grunur að aðalmálið sé þessar 7-800
milljón krónur sem átti að sækja út
í dreifbýlið til að greiða halla í
Reykjavík og skýrslan síðan gerð til
að réttlæta þessa aðgerð. Annað sem
stingur í augun er ruglandi sem lýs-
ir sér í að ályktanir eru dregnar sem
í engu standa í sambandi við forsend-
ur eða heimildir sem upp eru gefnar
en þær eru tölvuskráning landlækn-
isembættisins sem nú hefur gengið
nokkuð á annan áratug. Hjá öllum
sem leggjast inn á sjúkrahús ■eru
skráð persónuatriði, dagsetning inn-
og útskriftar, hvaðan kom og hvert
fór, aðalástæða vistunar, hjúskap-
arstaða, þjóðemi, sjúkdómssgrein-
ing(ar) aðgerð(ir). Þannig er mikið
talnaflóð birt (fjöldi talnaliða nemur
tugum þúsunda) og það greint eftir
tölfræðilegum aðgerðum (og er þar
vafalaust góð og vönduð vinna á
ferðinni af tölfræðingsins hálfu). Hin
aðalheimild skýrslunnar mun vera
bókhald sjúkrahúsanna.
Það er ekkert rökrænt samhengi
á milli þessara talnalegu upplýsinga
og þess að lækka framlög til dreifbýl-
issjúkrahúsa um 800 milljónir og
leggja niður skurðlækningar á fímm
þeirra.
Vantar veigamikinn þátt
Það vantar veigamikinn þátt inn
í forsendumar: Það er hjúkrunin. Ég
hygg það vægt áætlað að einn þriðji
af útgjöldum til heilbrigðisþjón-
ustunnar í iandinu sé kostnaður við
hjúkmn og þá á ég við alla þá hjúkr-
un, sem í landinu er veitt. Óg næsta
ofureinfalda spuming er þá hvað við
fáum fyrirþessa, segjum 10 milljarða
sem varið er til hjúkrunar. Svör við
því liggja ekki á lausu fyrr en hjúkr-
unarþyngd hefír verið mæld og skráð
með sömu aðferð á öllu landinu hvar
sem hjúkmn fer fram, í nokkur ár.
Og það er einmitt þessi nokkuð stöð-
uga og mikla hjúkmn á litlu sjúkra-
húsunum sem hefir gert það mögu-
legt að stunda þar fjölbreytilegri
lækningar á hagkvæman hátt og
verður komið betur að því síðar.
Ekki góð skýrsla, heldur vond
Ég minntist á það áður að öðru
hvom skyti upp kollinum fólk sem
teldi þetta góða skýrslu með nýtileg-
um tillögum. Sennilega em þeir þó
nokkrir landsmenn sem deila þeirri
skoðun og þá einkum þeir sem ekki
hafa fengið skýrsluna í hendur og
þekkja aðeins í gegnum áróður ráð-
herra og höfunda skýrslunnar. Ég
vil leiðrétta þetta álit því þetta er
vond skýrsla. Auk þess sem að ofan
er bent á vil ég staldra aðeins við
frágang skýrslunnar því hér er ekki
riðið við einteyming. Hjálpast þar
að óskýr hugsun og stirðbusalegt
málfar. - Smá sýnishorn: „Tölur frá
1990 eru sýndar í fskj. 2. Þar hafa
sveitarfélög verið dregin saman þar
sem skráning sjúkrahúsa á heimilis-
fangi sjúklings (sýslu) var ekki sam-
bærileg" (hver skilur þetta?) „héraðs-
hlutdeild heimasjúkrahúss óeðlilega
há“ (hvað er eðlilegt?) „þær aðgerðir
og meðferð sem byijar á 5 em í
daglegu tali kallaðar skurðaðgerðir"
(hvað em þær kallaðar annars?)
Læt ég þetta nægja en af nógu
er að taka.
Á meir en þijátíu stöðum í skýrsl-
unni era mikilvæg málefni afgreidd
með almennu orðalagi eins og „gera
má ráð fyrir“, „áætlað er að“ „laus-
leg áætlun" „þarf að taka til athug-
unar“ „reiknað er með að héraðshlut-
deild verði að jafnaði“ „skipulag hef-
ir líklega meiri áhrif en minniháttar
breytingar". Er skýrsluhöfundunum
alveg sama hvað þeir setja á blaðið?
Era þeir svona handvissir um að tak-
markinu verði náð, að framlög til
sjúkrahúsa dreifbýlisins verði skert
um 7-800 milljónir?
Hvers vegna mega skýrslur
ekki vera vondar?
- Málin varða öryggi, þjónustu-
stig, atvinnumál og byggðamál heilla
landshluta og fjölda fólks.
— Allar áætlanir sem stuðla að
meiriháttar breytingum á þessum
þáttum þarf að vinna af alúð og
kostgæfni og umhyggju fyrir þeim
er skýrslan varðar.
- Vond skýrsla ber vott um tak-
markaða virðingu skýrsluhöfunda
fyrir sjálfum sér og fyrir lífi þúsunda
sem ráðstafanir í anda skýrslunnar
munu bitna á.
Af því minnst var á öryggi má
geta þess að þegar þessi grein er
rituð, í aprílbyijun 1995, hefir,
samkv. upplýsingum frá vegagerð-
inni, verið nauðsynlegt að opna leið-
ina milli Húsavíkur og Akureyrar
með raðningstækjum flesta virka
daga síðan um áramót og heilir
ófærðardagar samanlagt átján. Höf-
undar gulu skýrslunnar sáu ekki
ástæðu til að minnast á Víkurskarð
eða vetrarfærð á þessari leið.
Höfundur er læknir á Húsavík.
Jón
Aðalsteinsson
Vfll fólk aðskílja
ríki og kirkju?
PÉTUR Pétursson, prófessor í guð-
fræði, gerir í Morgunblaðinu 28.
mars að umtalsefni grein eftir mig
sem birtist í sama blaði 18. mars sl.
(ekki 18. apríl!). I grein minni harma
ég að stjómarskrámefnd skyldi ekki
taka tillit til ábendinga félagsins Sið-
menntar um að endurskoða ald-
argömul ákvæði um forréttindi þjóð-
kirkjunnar sem bundin em í stjómar-
skrá. Að mati okkar í Siðmennt sam-
rýmist það ekki nútímaskilningi á trú-
frelsi að láta eitt trúfélag njóta svo
afgerandi lögvemdar og efnahags-
legra fríðinda umfram önnur. í grein-
inni er einnig á það bent að sam-
kvæmt tveimur könnunum Gallups
(ekki Hagvangs eins og Pétur rang-
færir) sem gerðar vor 1993 og 1994
vilji meirihluti þjóðarinnar skilja að
ríki og kirkju.
Kannanir Galiups og afstaða
. Siðmenntar og SARK
í umræddum könnunum Gallups
var fólk einfaldlega spurt hvort það
væri hlynnt eða andvígt aðskilnaði
ríkis og kirkju. Úrtakið er 1.200 ein-
staklingar af landinu öllu á aldrinum
15-69 ára og er svarhlutfall venju-
lega 70-75%. Árið 1993 sögðust 48%
þeirra sem svömðu vera hlynntir
aðskilnaði, 39% andvígir og 13%
sögðust hvorki vera hlynntir né and-
vígir. Þegar sama spurning var lögð
fyrir rúmlega ári seinna sögðust 52%
vera hlynntir aðskilnaði, 32% andvíg-
ir og 16% tóku ekki afstöðu. Ef ein-
ungis er litið á þá sem tóku afstöðu
voru 55% hlynntir aðskilnaði 1993
og 62% árið 1994. Ég geri ráð fyrir
að Gallup á Islandi hafi hér staðið
faglega að verki. Mér
skilst að 70-75% svar-
hlutfall þyki vel viðun-
andi í skoðanakönnun-
um. Það þykir í hæsta
máta eðlilegt að
13-16% aðspurðra
taki ekki afstöðu.
Ef marka má þessar
kannanir em þeir sem
vilja aðskilnað ríkis og
kirkju um það bil
helmingur þjóðarinnar
og þeim virðist fara
fjölgandi. Til þess
bendir einnig sú niður-
staða úr könnunum að
aðskilnaðurinn á meira
fylgi meðal fólks á
aldrinum 15-44 ára
heldur en meðal þeirra sem eldri em.
Það verður fróðlegt að sjá hver þró-
unin verður ef Gallup spyr þessarar
sömu spumingar síðar.
Ég tek undir með Pétri, að það
er merkilegt að svo margir skuli vilja
aðskilnað þegar 92% þjóðarinnar er
í þjóðkirkjunni, og tek undir þá til-
gátu hans að hugsanlega telji meiri-
hluti meðlima þjóðkirkjunnar henni
óhollt og óhentugt að vera svo bund-
in við ríkið. Ég tek einnig undir þau
orð Péturs að þessar tölur séu „í
meira lagi athyglisverðar". Það
mættu fleiri taka þær gaumgæfilega
tii athugunar.
Siðmennt og Samtök um aðskilnað
ríkis og kirkju, SARK, byggja af-
stöðu sína ekki á þessum tölum. Við
viljum skilja á milli ríkis og kirkju
til að stuðla að jafnrétti og trúfrelsi.
Þessar tölur frá Gallup komu okkur
líka á óvart á sínum
tíma. Við vissum ekki
að skoðun okkar væri
svo útbreidd. Að sama
skapi erum við hissa á
því hve fáir stjómmála-
menn hafa veitt þessu
máli athygli. Ég hef
ekki heyrt minnst á það
í kosningabaráttunni.
Það er virðingarvert að
kirkjunnar menn skuli
velta málinu fyrir sér.
Það hlýtur að vera m.a.
í þeirra verkahring að
leita farsælla lausna á
því.
Túlkun á könnunum
Guðfræðistofnunar
Prófessor Pétur Pétursson vitnar
töluvert í könnun á trúarviðhorfum
íslendinga sem Guðfræðistofnun HÍ
gerði 1987. Þar er spurt um afstöðu
til sambands ríkis og þjóðkirkju.
Spumingin er mun flóknari en í könn-
unum Gallups, fólki em gefnir 4 svar-
kostir: Óbreytt samband ríkis og
kirkju (34% vilja það), endurskoða
sambandið vegna kirkjunnar (15%),
endurskoða vegna hagsmuna ríkisins
(5%) og slíta því (4%). Um þriðjungur
hefur ekki skoðun á málinu. Það er
nokkuð há tala, mun hærri en í könn-
unum Gallups og kann að helgast
bæði af því að spumingin er flókin
og einnig af því að meira hefur verið
hugsað og rætt um þessi mál síðustu
ár.
Það er athyglisvert að þeir sem
vilja óbreytt samband ríkis og kirkju
em hlutfallslega álíka margir og í
könnunum Gallups (34% 1987, á
móti 39% 1993 og 32% 1994). Þeim
sem vilja endurskoða sambandið eða
slíta því virðist hafa fjölgað mikið
síðan 1987, þá vom þeir samanlagt
aðeins 24%. Flestir vilja endurskoða
sambandið kirkjunnar vegna og kann
það að renna stoðum undir áður-
nefnda tilgátu Péturs um að sú al-
menna andastaða við samband ríkis
og kirkju sem kannanir Gallups mæla
gmndvallast ekki síst á umhyggju
fyrir kikrkjunni. Það má þó ekki
gleymast að kannanir Guðfræðistofn-
unar og Gallups em ólíkar og erfitt
að bera þær saman.
Mér sýnist.að við Pétur lesum ekki
alveg það sama út úr könnun Guð-
fræðistofnunar. Hann ályktar út frá
henni að það sé „vart nema 4% þjóðar-
Ég tel það vera allra
hag, se^ir Þorvaldur
Orn Arnason, að for-
réttindi kirkjunnar
verði afnumin.
innar sem vill aðskilnað ríkis og kirkju
— í hæsta lagi 10%. Okkur greinir í
fyrsta lagi á um hvar flokka eigi þá
sem velja tvo svarmöguleika um að
endurskoða samband ríkis og kirkju.
Hveiju skyldu þeir hafa svarað ef
þeir hefðu verið spurðir: Ertu hlynnt-
ur eða andvígur aðskilnaði ríkis og
kirkju? Mig gmnar að meirihlutinn
hefði þá merkt við aðskilnað. Ég get
t.d. orðað mína afstöðu svo að ég
vilji „endurskoða" samband ríkis og
kirkju, tel það vera allra hag að for-
réttindi hennar verði afnumin en samt
verður áfram ýmiss konar samband
milli ríkis og kirkju. Til dæmis munu
lög ríkisins ná yfír kirkjuna og hún
verður eftir sem áður lang fjölmenn-
asta trúfélagið jafnvel þótt eitthvað
fækki í henni þegar forréttindunum
sleppir.
í öðm lagi virðist Pétur ekki gera
ráð fyrir því að viðhorf fólks hafí
breyst veralega á þeim 7 ámm sem
líða á milli kannana Guðfræðistofnun-
ar og Gallups. Pétur minnist á aðra
könnun sem Guðfræðistofnun hafí
gert 1993 sem hann telur gefa til
kynna að afstaða fólks hafí ekki
breyst frá 1987. Fróðlegt væri að fá
nánari útlistun Péturs á þeirri könnun
og hvemig hann kemst að þeirri nið-
urstöðu. Það hefur ýmislegt breyst á
þessum ámm. Árið 1987 vora Sovét-
ríkin t.d. enn við lýði og Berlínarmúr-
inn óbrotinn. Hljóta hugmyndir fólks
um trúfrelsi og eðlilega samkeppnis-
hætti ekki einnig að hafa breyst?
Mikilvægt að ræða tengsl
ríkis og kirkju
Björgvin Brynjólfsson á Skaga-
strönd kemst svo að orði í Frétta-
bréfí Samtaka um aðskilnað ríkis og
kirkju, SARK: „Sérréttindi þjóðkirkj-
unar em vanabindandi og valda því
að kirkjan hefur ekki náð að þróast
með fijálsum hætti líkt og gerst hef-
ur með aðra flokka og flestar stofnan-
ir í þessu landi. Lögvarin sérréttindi
em ætíð hættuleg þeim sem þeirra
njóta, ragla samkeppnisstöðuna,
stuðla að sífellt meiri kröfuhörku um
aukin sérréttindi og em algerlega úr
takt við aðra þróun í frjálsu þjóðfé-
lagi.“
Ég er ósammála Pétri Péturssyni
þegar hann segir: „Samhand ríkis og
kirkju er það margbrotið málefni að
ekki er hægt að mæla viðhorf fólks
til þess með því að spyija það hvrt
það sé með eða á móti aðskilnaði."
Þó að samband ríkis og krikju sé
margbrotið málefni vil ég treysta fólk-
inu í landinu til að gera upp hug sinn
og svara hvort það vilji skilja þar á
milli eður ei. Við getum hjálpað því
til að skerpa skilning sinn með mál-
efnalegri umræðu um sem flestar
hliðar málsins á opinberam vettvangi.
Höfundur er formnður
Siðmenntar, félags áhugnfólks um
borgaralegar athafnir.
ÞorvaJdur Örn
Ámason