Morgunblaðið - 20.04.1995, Blaðsíða 10

10 F FIMMTUDAGUR 20. APRÍL 1995
NÁTTÚRUVERNDARÁR EVRÓPU
MORGUNBLAÐIÐ
Á vakt yfir veröldinni
BANDARÍSKA umhverfís-
vemdarstofnunin Worldwatch
nýtur virðingar allra sem láta sig
umhverfísmál á alþjóðavettvangi
varða. Höfuðstöðvarnar eru í
Washington en starfsmenn henn-
ar eru á ferð og flugi um víða
veröld til að afla gagna um stöðu
umhverfísmála í öllum heimshlut-
um. Aðaláhersla stofnunarinnar
er útgáfa og á hennar vegum er
gefínn út fjöldinn allur af bókum
og ritum þar á meðal tímaritið
World Watch sem kemur út á
tveggja mánaða fresti. Ársritið
State of the World sem er safn
greina eftir starfsmenn stofnunar-
innar um ástand allra þátta sem
snerta umhverfísmál er gefið út á
30 tungumálum. Og annað rit sem
líka kemur út árlega og heitir
Vital Signs með greinum um
stefnur og strauma ásamt töl-
fræðilegum upplýsingum hefur
hlotið mikla útbreiðslu. Þessi rit
eru notuð sem kennslugögn í há-
skólum og æðri menntastofnunum
víða um heim. Samkvæmt nýlegri
könnun er vitnað í greinar frá
stofnuninni í fréttum fjölda fjöl-
miðla að jafnaði 40 sinnum hvern
dag allan ársins hring.
Þrátt fyrir mikil umsvif eru
starfsmenn stofnunarinnar aðeins
32 talsins, þar af starfa 16 við
öflun upplýsinga og greinaskrif
og 16 manns vinna við útgáfu og
dreifingu. Stofnunin er sjálfstæð,
rekin með frjálsum framlögum
margra aðila en að jafnstórum
hlut með tekjum af útgáfunni
Forstöðumaður stofnunarinnar,
Lester R. Brown, ræddi á dögun-
um um starfsemina við Karl
Blöndal, fréttamann Morgun-
blaðsins í Bandaríkjunum. Þar
kom m.a. fram að forstöðumaður-
inn er hagfræðingur að mennt
með landbúnaðarmál sem sér-
grein. Hann starfaði á vegum
Bandaríkjastjórnar í tíð þriggja
forseta, Dwight Eisenhower, John
Kennedy og Lyndon Johnson. Á
þeim tíma var hann m.a. sendur
til starfa á Indlandi og kynntist
þar af eigin raun ástandi meðal
vanþróaðra þjóða. Þegar Nixon
tók við forsetaembættinu árið
1968 hætti Brown störfum hjá
landbúnaðarráðuneytinu af pólit-
ískum ástæðum og sneri sér alfar-
ið að umhverfísmálum. Það var
upphaf Worldwatch-stofnunar-
innar.
Bölsýni hefur fylgt manninum
eins og rauður þráður frá
upphafi vega. Heimur
versnandi fer, segir orðtækið og er
endurtekið kynslóð fram af kynslóð.
Hjá Worldwatch stofnuninni í
Bandaríkjunum halda menn fíngri
á slagæð jarðar og fylgjast með
heilsu hennar. Hjartslátturinn er
veikur samkvæmt niðurstöðum og
sjúklingurinn hætt kominn. Vand-
ann má fyrst og fremst rekja til
gífurlegrar fólksfjölgunar en sam-
kvæmt fræðum stofnunarinnar er
hann þó margþættur. Ekki dugar
að ráða bót á hluta vandans heldur
þarf að takast á við hann allan ef
árangur á að nást.
Lester R. Brown forstöðumaður
stofnunarinnar var tekinn tali á
skrifstofunni í Washington og
spurður hvort hér væri á ferðinni
svartagallsraus eða rammasta al-
vara. Hann fullvissaði viðmæland-
ann um að allir sem vinna að rann-
sóknum og greinaskrifum á vegum
stofnunarinnar dragi aðeins álykt-
anir af staðreyndum og upplýsing-
um sem fyrir liggja. Sjálfur sagðist
HÉR er Worldwatch-stofnunin til húsa.
LESTER R. Brown, for-
stöðumaður World-
watch-stofnunarinnar.
hann ekkert vilja frekar en geta
sagt að sjúklingurinn væri á bata-
vegi. En því væri ekki að neita að
framundan væru miklir umbrota-
og óvissutímar. Vantsskortur sé
yfirvofandi vandamál á jörðinni og
matvælaframleiðslan muni engan
veginn nægja til að metta sívax-
andi fólksfjölda sem jörðina byggir.
Hann spáir miklum sviptingum í
orkubúskap jarðarbúa, olía muni
víkja fyrir öðrum orkugjöfum sem
ekki menga andrúmsloftið. Við það
muni mörg risafyrirtæki og sam-
steypur riða til falls - jafnvel verða
gjaldþrota - en þeir sem svari kalli
tímans muni eflast að sama skapi.
Lester R. Brown telur að ekki
séu möguleikar á því að auka svo
nokkru nemi á alþjóðamælikvarða
flatarmál ræktarlands til matvæla-
framleiðslu og ekki sé heldur unnt
að auka framleiðslumagn á hvern
hektara frá því sem nú er þar sem
jarðvegurinn sé orðinn rýr og tak-
mörk séu fýrir því hvað hægt sé
að drífa upp með áburðarnotkun.
Vegna hinnar gífurlegu fólksfjölg-
unar eykst jafnframt krafan um
landsvæði til annarra afnota.
Er heimurinn
á helvegi?
„Ástandið er vissulega uggvæn-
legt,“ segir Lester R. Brown. „Við
reynum að gera grein fyrir því í
ritum okkar þar sem allir þættir
sem að umhverfismálum lúta eru
teknir fyrir, allt frá afvopnunarmál-
um og til úttektar á ástandi heims-
hafanna. Við vildum gjarnan að
þessi rit væru með bjartara yfir-
bragði. Að þar væri t.d. hægt að
fullyrða að á síðasta ári hefði skóg-
lendi jarðar aukist í fyrsta skipti á
okkar tímum - eða að talsvert hefði
dregið úr fólksfjölguninni á síðasta
ári eða fæðingartíðni hefði lækkað
meðal vanþróuðu þjóðanna. En allt
frá því við hófum útgáfustarfsem-
ina fyrir 11 árum, þar sem fjallað
er um þessi mál á veraldarvísu,
hefur ekki náðst verulegur árangur
nema að því er varðar notkun
klórflúorkolefnis. Sú notkun hefur
dregist saman um allt að 70% frá
árinu 1988.
Lester R. Brown hefur sérstak-
lega áhyggjur af þróuninni á tveim-
ur sviðum umhverfismála en það
er eins og áður sagði fólksfjölgunar-
vandinn og svo yfirvofandi lofts-
lagsbreytingar á jörðinni. „Það er
íhugunarefni fyrir okkur sem nú
lifum að á síðustu 40-50 árum hef-
ur íbúum jarðar fjölgað meira en
fólksfjölgunin varð- á undangengn-
um fjórum milljónum ára - þ.e.a.s.
frá upphafí mannkyns og fram á
okkar daga,“ segir hann.
Talið berst að hrakspám sem
breski rithöfundurinn Thomas R.
Malthus birti í ritum sínum árið
1798. Þar heldur hann því fram að
stöðug fjölgun mannkyns muni
leiða tíl þess að náttúruauðlindir
jarðar muni ganga til þurrðar. Sam-
tímamenn Malthusar gerðu gys að
þessum fullyrðingum. Nokkru síðar
tók iðnbyltingin við og tæknilegar
framfarir í kjölfarið. Þá jukust af-
köst við ræktun lands og það voru
nægar ástæður til að afsanna kenn-
ingar hans. Menn voru þess fullviss-
ir að ráð fyndust við hveijum vanda.
Lester R. Brown segir mál horfa
öðruvísi við í dag.
„Ég held að Malthus hafi haft
rétt fýrir sér að mörgu leyti og
spár hans hafi reynst sannar upp
að vissu marki. Sú staðreynd að
700 milljónir manna eru nú á barmi
hungurdauða styður kenningar
hans. Því verður ekki á móti mælt.
Og allt bendir því miður til þess
að ástandið eigi eftir að versna ef
taka á mið af því hvernig mannkyn-
ið umgengst vistkerfið og takmark-
aðar auðlindir jarðar." Lester R.
Brown telur orkuskort ekki verða
höfuðvandamál á næstu áratugum
þótt svo hafí verið álitið fyrir 20
árum. Fæðuskortur er í hans huga
efstur á blaði þar. „Landbúnaðar-
framleiðslan verður ekki aukin þeg-
ar á heildina er litið og sjávarafli
dregst saman vegna þess að þar
hefur verið stunduð rányrkja með
þeim hætti að árgangar hafa ekki
náð að endurnýjast. Fiskur er að
verða rándýr lúxusvara en ekki fá-
tækramatur eins og áður var. Þar
er komið að endimörkum auðlindar-
innar og brýnt að snúa þróuninni
við. Um það er ekki deilt. Þegar
varað var við þessu fyrir tveimur
árum var fullyrt að hér væru óþarfa
hrakspár á ferðinni - nóg væri af
fiski í sjónum. Þær raddir heyrast
ekki lengur.
Þá er skortur á fersku vatni vax-
andi vandamál í mörgum heimshlut-