Morgunblaðið - 20.04.1995, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 20. APRÍL 1995 F 11
land mitt
undir eggsárum
fingrum dauðans
moldsárt
í vindmjúkum greipum.
Matthías Johanncssen.
NÁTTÚRUVERNDARÁR EVRÓPU
Uppblástur
um og er reyndar þegar orðið hat-
rammt deilumál þjóða í milli, t.d. í
samskiptum ísraela og araba. Rúss-
ar eru búnir að gera eitt stærsta
stöðuvatn veraldar, Aralvatnið, að
engu með gríðarlegum áveituskurð-
um sem koma nú engum að gagni,
og Kínveijar ráðgera miklar stíflu-
gerðir til að tryggja neysluvatn í
borgum og þéttbýli. Þetta eru að-
eins nokkur dæmi um hrakandi
vatnsbúskap jarðar.
Álíka sögu er að segja víðs vegar
um Bandaríkin þar sem gengið er
á vatnsbirgðirnar svo þær ná ekki
að endurnýjast með eðlilegum
hætti. Þá er ekki annarra kosta völ
en taka upp skömmtun eins og
gert er gagnvart sjávarafla. En því
miður hafa menn almennt ekki gert
sér grein fyrir þessarri staðreynd".
Vandinn að ná
eyrum fólks...
Lester R. Brown segir það vera
meginverkefni stofnunarinnar að
vekja athygli almennings á stöðu
og þróun mála á öllum sviðum
umhverfismála og hvetja til að-
gæslu þar sem þörf er á. Þess vegna
þurfi stofnunin að ná til fjöldans.
„Þótt við náum eyrum ráðamanna
hér í Washington mundi það í raun
engu breyta," segir hann. „Þess
vegna gerum við okkur far um að
fjalla um þessi mál á aðgengilegan
hátt og staðreyndum þannig lýst
að bæði visindamenn og stjórnvöld
á viðkomandi sviði fái um það vitn-
eskju og geti hagað ráðum sínum
eftir því. Við leitumst þannig við
að koma okkur upp stuðnings-
mannahópum á öllum sviðum um-
hverfis- og náttúruverndar. í þess-
arri viðleitni við að ná athygli fólks
kemur okkur þó margt á óvart.
Athygli almennings beinist ekki
alltaf að því sem telst grundvallar-
atriði málsins. Til dæmis er ekki
sjálfgefið að fólk átti sig á því hvaða
máli skipti þótt fjöldi tegunda sé í
útrýmingarhættu í regnskógum
hitabeltisins. En ef það kvisast að
storkurinn sé orðinn sjaldgæfur í
Evrópu eða ákveðinni andategund
fækki í Bandaríkjunum verður uppi
fótur og fit í fjölmiðlum. Annað
dæmi um það hve erfitt getur verið
að ná athygli fólks á því sem bein-
línis skiptir sköpum fyrir þróun lífs
á jörðinni er yfirvofandi hætta á
hækkun hitastigs vegna svokallaðra
gróðurhúsaáhrifa. Þar er talað um
meðaltalshækkun um 3 gráður á
celsíus. Fólki finnst ekki muna
miklu um það og því ástæðulaust
að óttast. En það er öðru nær. Þessi
breyting getur haft geigvænlegar
afleiðingar. Við birtum grein um
þetta í nýlegu hefti tímaritsins þar
sem reynt var að vekja athygli
tryggingarfélaga á því að þau yrðu
hart úti ef svona færi, því þau
þyrftu að bæta það tjón sem yrði
af vaxandi tíðni stórviðra og nátt-
úruhamfara sem kæmu í kjölfarið.
Sem dæmi mætti taka fellibylinn
Andrew, sem gekk yfir Flórída árið
1992 og lagði allt í rúst þar sem
hann fór um. Þá urðu 7 trygginga-
félög gjaldþrota. Og eitt stærsta
tryggingafélag í heimi, Lloyds í
Bretlandi, er í kröggum nú vegna
bótakrafna af völdum illviðra síð-
ustu ára. Loftslags- og veðurfars-
breytingar sem verða óhjákvæmi-
lega af völdum gróðurhúsaáhrif-
anna ættu því að vera tryggingafé-
lögum verulegt áhyggjuefni.
Olíufélögin halda því hins vegar
fram að ekkert sé sannað um þess-
ar breytingar - frekari niðurstöður
vanti og því ekki tímabært að veija
fé til rannsókna á öðruvísi orkugjöf-
um en olíu. Við viljum vekja at-
hygli á þessum staðreyndum meðal
þeirra sem hafa afl til að breyta
þróuninni. Þótt menn almennt geri
sér grein fyrir því að útblástur kol-
tvísýrings er aðalorsök hækkunar
hitastigsins, þá er ekki þann sam-
takamátt sem til þarf að finna
meðal almennings. Hann er hins
vegar að finna hjá tryggingafélög-
um á hinum alþjóðlega vettvangi".
Með sama hætti vill Lester R.
Brown fá sterk þjóðfélagsöfl til að
takast á við vaxandi fæðuskort
meðal þjóða heims. Starfsmenn
stofnunarinnar skoðuðu málið og
loks var ákveðið að vekja athygli á
væntanlegri þróun þessara mála í
Kína með tilliti til hagvaxtarins sem
þar er í sjónmáli - rannsaka og
skilgreina hvernig fæðuöflun og
mataræði íbúa breytist við iðnvæð-
inguna.
Menn höfðu t.d. talið að hagvöxt-
ur í Kína mundi verða til þess að
Kínveijar færðust ofar í fæðustig-
ann. Alþjóðabankinn spáði því lika
að matvælaframleiðslan mundi auk-
ast jafnt og þétt. En sérfræðingum
bankans láðist að taka það með í
reikninginn að þar sem þéttbýlið
er mikið, eins og i Kína, áður en
iðnvæðing gengur i garð, dregur
úr afkastagetu í landbúnaðarfram-
leiðslu. Sú þróun á sér fordæmi
fyrr á árum að því er varðar bæði
Japan, Suður-Kóreu ogTaivan. Um
miðbik aldarinnar var jafnvægi í
þessum löndum milli kornfram-
leiðslu og neyslu. Þegar hagur
vænkaðist fór neyslan langt fram
úr framleiðslunni. Japanir leystu
málið með korninnflutningi sem
nemur nú 75% af neyslunni. Sama
staða mun koma upp í Kína eins
og var í Japan fyrir 30 árum. Mun-
urinn er hins vegar sá að í Japan
búa aðeins 120 milljónir en Kínverj-
ar eru 1,2 milljarður. Þar mun vand-
inn hafa mun víðtækari áhrif.
Lester R. Brown skrifaði grein
um þetta mál í haustútgáfu tima-
rits stofnunarinnar undir fyrirsögn-
inni: „Hver ætlar að sjá Kínveijum
fyrir mat?“. Þessi grein vakti at-
hygli í heimspressunni og var m.a.
íjallað um hana í New York Times
og Wall Street Journal og í bresku
útvarpsstöðinni BBC. Kínveijar
mótmæltu og sögðust geta verið
sjálfum sér nógir. Lester R. Brown
færi með rangt mál. Deilan milli
hans og stjórnvalda í Kína stendur
enn. En Brown ítrekar að með þess-
um viðvörunum sé hann ekki að
gagnrýna Kínveija og hann sýni
stefnu þeirra í fólksíjölgunarvanda-
málum meiri skilning en flestar
þjóðir á Vesturlöndum.
„Þessi grein um Kína hefur vak-
ið meiri viðbrögð en nokkur önnur
sem ég hef skrifað svo ég er nú
með sérrit um málið í smíðurn,"
segir hann. „Ég var á ferð í Japan
á dögunum. Þar hafði greinin líka
vakið athygli því Japanir höfðu ein-
göngu litið tií Kína í ljósi þess að
þar yrði vænlegt til fjárfestingar í
framtiðinni. Þeim hafði ekki komið
til hugar að iðnvæðingin í Kína
gæti orðið til að knýja fram verð-
hækkun á korni á heimsmarkaðin-
um, en það kæmi Japönum afar illa.
Málið er ekki einfalt. Eitt er þó víst
að ekki er hægt að stöðva iðnvæð-
ingu í ríkjum þriðja heimsins til
þess eins að iðnríkin geti búið við
velmegun um ókomin ár. Allar þjóð-
ir heims vilja ná því marki að búa
við velmegun.
Þess vegna þarf að endurskoða
og endurmeta auðlindanýtingu jarð-
arbúa og þeir sem búa í velferðar-
ríkjum nú þurfa jafnvel að sætta
sig við lakari kjör.
Við hér hjá Worldwatch-stofn-
unni eigum okkar andmælendur
eins og við er að búast,“ segir for-
stöðumaðurinn, „okkur er borið á
brýn að við höldum uppi hræðslu-
áróðri sem jaðri við skerðingu á
frelsi einstaklingsins til athafna og
þessu hugtaki gefið nafnið um-
hverfissósíalismi! En það er alger
óþarfi að ýkja um ástand náttúru-
auðlinda jarðar. Allir sjá og vita
hvernig málum er þar komið. I fyrir-
lestrarferðum mínum bendi ég efa-
semdarmönnum á þær fjölmörgu
viðurkenningar sem Worldwatch-
stofnunin hefur hlotið. Útbreiðsla
ritanna sem gefin eru út á okkar
vegum segir líka sína sögu. Og
þegar ég verð var við að menn ef-
ist um að málflutningur okkar nafi
við rök að styðjast, bendi ég á að
ritið okkar State of the World er
notað við kennslu á eitt þúsund
háskólakúrsum í Bandaríkjunum.
Sú staðreynd er órækur vitnisburð-
ur um vönduð vinnubrögð."
Höfundur er Karl Blöndal,
fréttamaður Morgunblaðsins
í Bandarikjunum.
myndir setja svip á samtíðina.