Morgunblaðið - 28.04.1995, Blaðsíða 24

24 FÖSTUDAGUR 28. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
AÐSEIMDAR GREIIMAR
LISTAKONURNAR sem standa að sýningnnni í Sneglu.
Styrkir
Hag-
þenkis
LOKIÐ er veitingu helstu styrkja
og þóknana sem Hagþenkir, félag
höfunda fræðirita og kennslu-
gagna, úthlutar í ár. Starfsstyrkir
til ritstarfa voru veittir 14 höfund-
um, samtals 2.280.000 kr. en um-
sóknir bárust frá 23 höfundum um
tæplega fimm milljónir kr. Há-
marksstyrkur að þessu sinni var
225 þúsund kr. og hlutu hann eftir-
taldir höfundar: Arni Sigutjónsson,
Gestur Guðmundsson, Ingi Rúnar
Eðvarðsson, Jóhanna Sveinsdóttir,
Jón Hjaltason, Símon Jón Jóhanns-
son og Örnólfur Thorsson. Aðrir
styrkir til ritstarfa námu 50-150
þúsund kr.
í ár veitti Hagþenkir í annað sinn
styrki til að vinna að gerð fræðslu-
og heimildamynda. Hæsta styrk í
þess konar verkefni hlaut Anna
Kristjánsdóttir til að gera myndbönd
um stærðfræði, 250 þúsund kr.
Þá hefur féíagið greitt 32 höf-
undum þóknun vegna ljósritunar
úr verkum þeirra í opinberum skól-
um. Hámark árlegrar þóknunar er
25 þúsund kr. og eru greiddar þeim
sem senda stjóm félagsins rök-
studdar umsóknir vegna ljósritunar
úr verkum sínum. Fjórir höfundar
fengu greidda þóknum vegna höf-
undaréttar á fræðslu- og heimildar-
myndum sem sýndar voru í sjón-
varpi 1993 og 1994.
Þær tekjur sem Hagþenkir notar
til þess að greiða höfundum þókn-
anir og veita þeim styrki, fær félag-
ið einkum vegna aðildar sinnar að
samningum um vissa heimild opin-
berra skóla til ljósritunar úr útgefn-
um verkum. félagið á einnig auka-
aðild að Innheimtumiðstöð gjalda,
sem hefur tekjur samkvæmt höf-
undalögum af gjaldi sem lagt er á
myndbönd og hljóðbönd. Tekjum
vegna þeirrar aðildar var varið til
þóknana og starfsstyrkja til höf-
unda fræðslu- og heimildarmynda.
Hagþenkir veitir árlega a.m.k.
20 höfundum ferða- og menntunar-
styrki. Fyrri úthlutun ársins fór
fram í apríl og hlutu þá 14 höfund-
ar slíkan styrk.
Úthlutunarnefnd skipuð þremur
félögum í Hagþenki annaðist út-
hlutun starfsstyrkjanna en stjóm
félagsins úthlutar þóknunum og
ferða- og menntunarstyrkjum.
Félagar í Hagþenki eru nú 290.
Formaður er Hjalti Hugason.
Leirvasar
í Sneglu
SÝNING á handgerðum Ieirvös-
um verður opnuð í Sneglu List-
húsi við Klapparstíg, laugardag-
inn 29. apríl kl. 15.
Að sýningunni standa sex af
fimmtán listakonum Sneglu list-
húss, þær Arnfríður Lára Guðna-
dóttir, Elín Guðmundsdóttir', Ing-
unn Erna Stefánsdóttir, Jóna
Thors, Sigríður Erla og Vilborg
Guðjónsdóttir.
Sýningin stendur til 13. maí
og er opin virka daga frá 12-18
og laugardaga 10-14.
MYND eftir Birgi Snæbjörn.
Birg’ir
Snæbjörn
við Ham-
arinn
MÁLVERKASÝNINGU Birgis Snæ-
bjamar Birgissonar í sýningarsaln-
um Við Hamarinn, Strandgötu 50,
Hafnarfirði, lýkur nú á sunnudag. *
í kynningu segir að „verk Birgis
séu óður til sakleysislegrar hc-ims-
myndar bama. Verkin lýsi þó miklu
sakleysi og alvöru í senn, því lífið
sé nú þannig gert að á endanum
hrynji þessi sakleysislega heimsmynd
og alvaran taki við“.
Þetta er fimmta einkasýning hans,
en hann hefur einnig tekið þátt í fjölda
samsýninga hér heima og erlendis.
Sýningin er opin frá kl. 14-18.
Fj árhagsvan di
sveitarfélaganna
NÝ RÍKISSTJÓRN
Sjálfstæðis- og Fram-
sóknarflokks hefur birt
stefnuyfirlýsingu sína.
Þar er vikið að stöðu'
ríkisfjármála og fjár-
hagsstöðu sveitarfé-
laga með sérkennileg-
um og ólíkum hætti.
Ekki er minnst á, að
hallarekstur ríkissjóðs
með tilheyrandi skulda-
söfnun, sem áætla má
að nemi tæplega 60
milljörðum króna, á
verðlagi hvers árs, á
árunum 1991 til 1995,
sé kominn á alvarlegt
stig með tilheyrandi
áhrifum á vaxtastigið í landinu. Á
hinn bóginn er ráð fyrir því gert að
„teknar verði upp viðræður við sveit-
arfélögin um alvarlegan hallarekstur
þeirra og leiðir til að bregðast við
þeim vanda".
Umhyggja nýrrar ríkisstjórnar
fyrir fjárhag sveitarfélaganna er
allrar virðingar verð þótt nærtækara
hefði verið að ný ríkisstjórn hefði
fyrst beint atorku sinni að fjárhags-
vanda ríkissjóðs, sem út af fyrir sig
er mjög alvarlegur. Þessi óvænta
umhyggjusemi er mjög athyglisverð
í ljósi þess að fráfarandi ríkisstjóm
sá sérstaka ástæðu til að skatt-
leggja sveitarfélögin með svokölluð-
um lögregluskatti á sínum tíma, sem
síðan var breytt í framlag til At-
vinnuleysistryggingasjóðs. Svo sem
kunnugt er hugðist fráfarandi ríkis-
stjórn halda þeirri 600 millj.kr.
skattlagningu áfram í ár þrátt fyrir
þá staðreynd, sem öllum mátti vera
ljós, að fjárhagsstaða sveitarfélag-
anna væri afar erfið og þurfti harð-
fylgni sveitarstjórnarmanna til að
koma í veg fyrir þá gjaldtöku ríkis-
ins af sveitarfélögunum.
Auknar álögur á sveitarfélögin
Ýmsar aðrar aðgerðir og auknar
skyldur sem ríkisvaldið hefur lagt á
sveitarfélögin á undanförnum árum
eiga einnig sinn þátt í fjárhagslegum
erfiðleikum þeirra. I því sambandi
má t.d. nefna auknar greiðslur Jöfn-
unarsjóðs sveitarfélaga vegna hækk-
unar barnsmeðlaga, sem enn er ekki
fundin lausn á. Þess er þó skylt að
geta að á slðasta kjörtímabili náðust
fram nokkrar lagfæringar á fjár-
málalegum samskiptum ríkis og
sveitarfélaga. Má þar nefna stuðning
ríkis vegna aukinna krafna um frá-
veituframkvæmdir sveitarfélaga er
nema mun samsvarandi fjárhæð og
virðisaukaskatti af tilteknum fram-
kvæmdum við fráveitur. í þessu
sambandi má einnig halda því til
haga, að þáttur rikisvaldsins í ný-
gerðum kjarasamningum leiðir til
þess að sveitarfélögin verða af um
600 millj. kr. tekjum árlega þegar
lífeyrissjóðsiðgjöld launþega verða
með öllu skattfijáls.
Vegna atvinnuleysisins, minnk-
andi atvinnutekna og fjárhagsvanda
heimilanna hefur kostnaður vegna
félagsþjónusu sveitarfélaganna
einnig stóraukist á undanfömum
árum. Þá má einnig nefna að kröfur
á hendur sveitarfélaganna hafa ver-
ið auknar á undanförnum árum,
ekki síst fyrir tilstuðlan ríkisvaldsins
með margvíslegum reglugerðum
hinna ýmsu ráðuneyta, einkum í
sambandi við umhverfis- og velferð-
armál og félagslega húsnæðiskerfið,
án þess að fjárhagslegum möguleik-
um til að uppfylla slíkar kröfur hafi
verið fullnægt.
Á árunum fyrir 1990 hafði hagur
sveitarfélaganna farið mjög versn-
andi. Eftir breytinguna á lögum um
tekjustofna sveitarfélaga og verka-
skiptingu ríkis og sveitarfélaga á
því ári batnaði fjárhagsstaða þeirra
og það ár höfðu þau rekstrarafgang
í fyrsta skipti frá árinu 1984. A
árinu 1992 sígur strax á ógæfuhlið-
ina en þá eru sveitarfé-
lögin í fyrsta skipti
skattlögð af ríkissjóði
með svokölluðum lög-
regiuskatti.
Viðbrögð
sveitarfélaganna
við atvinnuleysinu
Stóran þátt í skulda-
söfnun sveitarfélag-
anna má rekja til hins
mikla atvinnuleysis á
undanförnum árum,
sem sveitarfélögin hafa
nauðug viljug brugðist
við með ýmsum hætti á
sama tíma og tekjur
þeirra drógust saman
vegna atvinnuleysisins. Þau voru
lögskylduð til að leggja Atvinnuleys-
istryggingasjóði fé og réðust í átaks-
verkefni fyrir atvinnulausa en þessar
aðgerðir hafa kostað milljarða
króna. Auk þess hafa mörg sveitar-
félög, sérstaklega þar sem atvinnu-
lífið hefur verið veikast, ráðist í
björgunaraðgerðir fyrir atvinnulífið
með beinum fjárframlögum til at-
vinnufyrirtækja og ábyrgðum, sem
Það er góðs viti, segir
Vilhjálmur Þ. Vil-
hjálmsson, að ný ríkis-
stjórn sýnist hafa skiln-
ing á fjárhagsstöðu
sveitarfélaga og vilji
sýna það í verki.
á þau hafa fallið. í mörgum tilfellum
hafa sveitarfélögin neyðst til að fara
þær leiðir vegna þrýstings frá aðilum
atvinnulífsins, ríkisbönkum, opinber-
um sjóðum og stjórnvöldum. Þau
sveitarfélög, flest við sjávarsíðuna,
hafa mörg hver reist sér hurðarás
um öxl, sem vandséð er hvernig þau
ráða við. Þessi umræddu sveitarfélög
eiga nú við erfiðastan fjárhagsvanda
að etja.
Enn eina ástæðuna fyrir aukinni
skuldasöfnun sveitarfélaganna má
rekja til mikilla framkvæmda þeirra
á undanförnum árum. í hinu mikla
atvinnuleysi seinustu ára leituðust
mörg sveitarfélög við að draga ekki
úr framkvæmdum eins og ríkissjóður
gerði, til að halda uppi atvinnustig-
inu í landinu. Flestar þessara fram-
kvæmda voru brýnar eins og bygg-
ingar skóla, íþróttahúsa og leikskóla
og mestar voru þessar framkvæmdir
hjá sveitarfélögum með tiltölulega
góða fjárhagsstöðu, sem þau eiga
nokkuð auðvelt með að rétta af með
því að draga úr framkvæmdum.
Hins vegar er ekki hægt að horfa
fram hjá þeirri staðreynd, að nokkur
sveitarfélög hafa á undanfömum
árum ráðist i verulega miklar fram-
kvæmdir og stofnað til mikilla
skulda í því sambandi. Það segir sig
sjálft, að þannig er ekki hægt að
standa að framkvæmdum nema í
skamman tíma.
Minni framkvæmdir
Fjárhagslegt svigrúm sveitarfé-
laganna almennt til að auka þjón-
ustu og ráðast í dýrar framkvæmdir
er ekki fyrir hendi um þessar mund-
ir. Engir gera sér betur grein fyrir
þeirri staðreynd en sveitarstjórnar-
menn. Ný ríkisstjórn virðist jafn-'
framt gera sér grein fyrir þessari
stöðu og væntanlega kemur það
fram í fjármunalegum samskiptum
ríkis og sveitarfélaga á næstu miss-
erum. Samdráttur í þjónustu og
framkvæmdum sveitarfélaganna
getur verið sársaukafullur í bili og
búast má við að afleiðingamar auki
á atvinnuleysi og dragi úr þjónustu
við íbúana. Samdráttaraðgerðir af
því tagi eru þó vænlegastar til að
bæta fjárhag sveitarfélaganna til
lengri tíma og mörg sveitarfélög
geta á tíltölulega stuttum tíma bætt
fjárhagsstöðu sína mikið með þeim
hætti. Ýmis sveitarfélög hafa þegar
gripið til þess konar aðgerða og
geta tæpast gengið lengra og ein-
stök sveitarfélög búa við það stóran
vanda, einkum vegna skuldbindinga
vegna atvinnulífsins, að þau eiga
mjög óhægt um vik.
Af stefnuyfirlýsingu ríkisstjórn-
arinnar má ráða, að nýrri ríkisstjórn
er fullljóst að sveitarfélögin geta
ekki tekið þátt í að leysa fjárhags-
vanda ríkissjóðs og að of langt hefur
verið gengið í því af hálfu ríkisins
að auka útgjöld þeirra á undanförn-
um árum. Jafnframt virðist sem ný
ríkisstjórn sé nú tilbúin til að láta
ganga til baka þá fjármunatilfærslu,
sem orðið hefur frá sveitarfélögum
til ríkis, til að greiða úr fjárhags-
vanda þeirra. Því hljóta sveitar-
stjórnarmenn að fagna. I þeim við-
ræðum, sem framundan eru, þarf
að taka til sérstakrar athugunar
stöðu þeirra sveitarfélaga sem orðið
hafa fyrir mestum fjárútlátum vegna
samdráttar og áfalla í atvinnulífi auk
þess sem öll fjárhagsleg samskipti
ríkis og sveitarfélaga verða væntan-
lega skoðuð.
Heildarskuldir lækka milli
1994 og 1995
Sveitarstjómarmenn tóku fjármál
sveitarfélaganna og þróun þeirra á
síðustu árum til rækilegrar umfjöll-
unar á fjármálaráðstefnu sambands-
ins, sem haldin var í nóvember sl.
Svo virðist sem fulltrúar ríkisstjórn-
arinnar hafi lítið fylgst með þeirri
umræðu sem þar fór fram og þeim
aðgerðum sem fjölmörg sveitarfélög
hafa gripið til á undanförnum mán-
uðum til að draga úr skuldasöfnun
og koma á betri skipan í fjármálum
sínum. Sveitarstjórnarmenn almennt
gera sér fulla grein fyrir þeim vanda
sem við er að stríða í ijármálum
sveitarfélaganna og við afgreiðslu
fjárhagsáætlana þeirra fyrir árið
1995 er víðast tekið á því máli með
markvissum hætti. Miðað við fjár-
hagsáætlanir 30 stærstu sveitarfé-
laganna fyrir árið 1995 má ætla að
skuldir þeirra lækki um 325 m.kr.
á þessu ári, sem er allnokkur árang-
ur-.
Ýmsar sveitarstjórnir hafa mögu-
leika til að hækka skatta, bæði út-
svör og fasteignaskatta, en sveitar-
stjórnarmenn veigra sér við að nýta
sér þær heimildir, einkum vegna
þess að skattar ríkisins hafa hækkað
að undanförnu og mörgum finnst
hæpið að ganga lengra á þeirri
braut. Ætla má að ónýttir tekju-
stofnar sveitarfélaganna á árinu
1995 nemi um 2,9 milljörðum kr.
Þegar litið er til fjárhagsáætlana
sveitarfélaganna vegna ársins 1995
kemur í ljós að sveitarfélögin gæta
almennt ýtrasta aðhalds í rekstri og
fjárfestingu og leita leiða til að
lækka fjármagnskostnað. Nýjar lán-
tökur sveitarfélaganna eru í fjöl-
mörgum tilvikum ætlaðar til skuld-
breytinga eldri og óhagkvæmari
lána. Reynslan sýnir að tímabundið
aukið aðhald getur auðveldlega bætt
stöðuna á tiltölulega stuttum tíma.
Áframhaldandi keyrsla á braut
skuldasöfnunar og vaxandi rekstrar-
gjalda skerðir hins vegar svigrúm
sveitarfélaganna til að sinna verk-
efnum sínum og glíma við ný verk-
efni. Það er góðs viti, að ný ríkis-
stjórn skuli, við upphaf ferils síns,
hafa ríkan skilning á erfíðri fjár-
hagsstöðu ýmissa sveitarfélaganna
og væntir Samband íslenskra sveit-
arfélga þess að sá skilningur komi
fram í fjármunalegum samskiptum
ríkis og sveitarfélaga á næstu árum.
Höfundur cr formaður Sambands
íslenskra sveitarfélaga.
Vilhjálmur Þ.
Vilhjálmsson.