Morgunblaðið - 30.04.1995, Síða 10

10 B SUNNUDAGUR 30. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
SNEMMA skipaði Bob Dyl-
an sér í flokk helstu tón-
listarmanna rokksins og
í dag eru menn almenn
sammála um að hann sé áhrifa-
mesti tónlistarmaður bandarískrar
rokksögu, þó lengi vel hafi mein-
ingar verið deildar þar um. Dylan
hefur reyndar ekki gefið út plötu
með nýrri tónlist í fimm ár, en
hann gefur samt út og fyrir
skemmstu komu frá höndum tveir
diskar, annar með órafmögnuðum
útgáfum á gömlum lögum og hinn
svonefndur margmiðlunardiskur
fyrir tölvur.
Rádgáta
Allt frá því smáborgarinn Robert
Zimmerman breyttist í bóheminn
Bob Dylarí'hefur Dylan verið ráð-
gáta. Enginn frýr honum hæfileika,
sem sannast hafa hvað eftir annað
á þeim áratugum sem hann hefur
fengist við tónlist, en margir vilja
meina að hann sé ekki með öllum
mjalla. Fyrstu árin, sem einmitt eru
rakin að nokkru á margmiðlunar-
disknum, var Dylan í hópi vinstri
sinnaðra þjóðlagasöngvara í Green-
wich Village. Það sem greindi hann
helst frá þeim var ómstríð rödd
hans og yfirburða lagasmiðar. Segja
má að hann hafi skapað nýjan per-
sónuleika þegar þangað var komið,
einskonar vasaútgáfu af Woody
Guthrie, Nestor bandarískra þjóð-
lagasöngvara, sem söng eins og
Guthrie, talaði eins og Guthrie,
klæddist eins og Guthrie og samdi
lög í anda Guthries. Til að gefa
nýju persónunni meira vægi laug
hann því svo til að hann hefði flakk-
að um þver Bandaríkin með Guthrie.
Fyrsta platan, sem hét einfaldlega
Bob Dylan, seldist ekki ýkja vel, en
önnur platan öllu betur og sú þriðja,
sem var uppfull af beinskeyttum
mótmælasöngvum, sló rækilega í
gegn. Um þetta leyti reis frægðar-
sól Dylans hátt meðal frjálslyndra
menntamanna, en hann rakst illa í
flokki, fannst félagar sínir ein-
strengingslegir og skoðanir þeirra
barnalegar. A endanum sagði hann
skilið við rómantískan sósíalisma og
hellti sér út í súrrealískar vangavelt-
ur, en eftir sátu forðum vopnabræð-
ur með sárt ennið, þeirra á meðal
Joan Baez, sem hefur víst ekki fyrir-
Bob Dylan bindur ekki
bagga stna sömu hnút-
um og samferöamenn-
imir og befnr ekki
gert síðan hann sté
fram í sviðsljósið í
Greenwich Village í
New York fyrir rnmum
35 árum. Árni Matthí-
asson segir hér frá
nýjustu ntgáfum Dyl-
ans, önnur skref aftur
til fortíðar
gefið Dylan enn. Stéininn tók úr
þegar hann birtist á Newport-þjóð-
lagahátíðinni með rokksveit sér til
halds og trausts og áhorfendur á
þeirri hátíð tóku honum svo illa að
hann fékk ekki lokið við tónleikana
og hrökklaðist af sviðinu undir púi
og hæðnishrópum. í kjölfarið heyrð-
ust háværar raddir um að Dylan
hefði svikið verkalýðinn og gengið
auðvaldinu á hönd í von um skjót-
fenginn gróða. Metsala lagsins Like
a Rolling Stone varð ekki til að
draga úr þeirri gagnrýni, en Dylan
virtist kæra sig kollóttan. Hann
hafði mótað nýjan tónlistarstíl, eins
konar súrrealískt þjóðlagarokk, sem
átti eftir að hafa mikil áhrif á aðra
tónlistarmenn, þar á meðal Bítlana
og Rolling Stones, svo einhveijir séu
nefndir, og plötur hans frá þessum
tíma, Highway 61 Revisited og
Blonde on Blonde, eru taldar með
helstu meistaraverkum rokksins
vestan Atlantsála.
Fjölmargar
slefnubreylingar
Síðan hafa á fjórða tug breiðskíf-
ur bæst í hópinn og stefnubreyting-
arnar verið fjölmargar. Hvað eftir
annað hefur Dylan komið aðdáend-
um sínum úr jafnvægi með óvæntri
kúvendingu og plötur hans hafa
ýmist verið lofaðar sem meistara-
verk eða lastaðar sem hrákasmíð.
Tvennum sögum fer líka af tón-
leikahaldi hans, ýmist finnst við-
stöddum sem hann sé að afskræma
og nauðga helgum texta, eða þeir
falla í stafi yfir tilfinninganæminu
og dýptinni í túlkuninni. Gott dæmi
eru deildar meiningar eftir tónleika
Dylans á Listahátíð fyrir fimm
árum, þar sem hann fór á kostum
með hljómsveit sinni. Gítarleikari
þeirrar sveitar sagði í viðtali fyrir
skemmstu að sveitin hafi aldrei
vitað hvaða lag hann myndi taka
næst og því hafi hún þurft að hafa
á hraðbergi allt það sem hann hefði
samið, sem er allnokkuð því breið-
skífurnar eru á fimmta tug. Annað
nefndi hann og það var að ef eitt-
hvert lag tókst sérdeilis vel, þá var
eins víst að það yrði ekki leikið á
næstu nokkrum tónleikum; nokkuð
sem rennir stoðum undir þá tilgátu
að bestu lög Dylans á áttunda og
níunda áratugnum hafi aldrei kom-
ið út, heldur verið söltuð.
Listahátíðartónleikarnir voru lið-
ur í tónleikaferð Dylans um heims-
byggðina, sem gárungarnir kalla
ferðina endalausu og hefur staðið
með litlum hléum undanfarin ár.
Sjálfur segir hann reyndar að hann
vilji helst standa á sviði, hann hafi
litla nautn af því að vera að semja
lög og æfa án þess að hafa hópa
áheyrenda fyrir framan sig. Það
er kannski skýring á því hvers
vegna ekki hafa komið út með
honum nein ný lög í á sjötta ár,
því þó tvær breiðskífur hafi komið
út fram að því að Unplugged-platan
kemur út, þá voru á þeim gömul
uppáhaldslög eftir ýmsa.
Syngjandi skáld
Í ljósi sögunnar er kannski sér-
kennilegt að gefa út plötu með
Bob Dylan órafmögnuðum, enda
má segja að hann sé höfundur
syngjandi skálds nútímans; flytj-
anda sem syngur eigin ljóð við
eigin lög einn með kassagitar eða
píanó. Unplugged-röðin hefur þó
reynst bráðvel við að koma tónlist-
armönnum aftur á sporið og aftur
inn á sölulista, og illar tungur
segja að það vaki einmitt fyrir
Dylan og útgáfu hans. Að samsæ-
riskenningum slepptum hafa
margir Unplugged-þættirnir verið
afbragðs skemmtun og sumir lista-
mannanna staðið sig frábærlega,
til að mynda eru eftirminnilegir
þættir Kurts Cobains sáluga í Nir-
vana og Bjarkar Guðmundsdóttur
og nú síðast sýndi Sjónvarpið frá-
bæran þátt með Neil Young. Dylan
fer nokkuð aðra leið en Young;
hann er með fjögurra manna
hljómsveit með sér, að mati gagn-
rýnanda rokktímaritsins Mojo
bestu hljómsveit sem hann hefur
leikið með í áratugi. Lögin eru öll
gamlar lummur, þar á meðal ein
sem aldrei gefur komið út á Dylan-
plötu, en var tíðum sungin á tón-
leikum í lok sjöunda áratugarins.
Upphafslag plötunnar, Tombstone
Blues, minnir skemmtilega á
gamla tíð, því það var einmitt á
plötunni þegar Dylan setti í sam-
band, af fyrstu rafmögnuðu plöt-
unni hans, Highway 61 Revisited,
sem gengur aftur á margmiðlunar-
disk með Dylan sem kom út fyrir
skemmstu.
Margmidlun og lónlisl
Margmiðlun hefur ekki náð þeim
vinsældum sem tölvusalar hafa
vonast eftir. Þó tæknin sé heillandi
og hagræðið dyljist engum hefur
gengið illa að nýta formið á áhuga-
verðan og gagnlegan hátt. Þegar
upplýsingar eru annars vegar blas-
ir við hve miklu auðveldara er að
vera með tuttugu binda alfræðibók
á einum geisladisk og geta Ieitað
textann uppi á nokkrum sekúndum,
aukinheldur sem myndskreyting er
iðulega meiri og jafnvel settar inn
hreyfimyndir.
Skýring á því hve margmiðlun
hefur í raun verið lengi að ná fót-
festu felst líklega að hluta í því að
kynslóðir sem hafa treyst á bókina
til að leita sér að fróðleik og
skemmtun hafa átt erfitt með að
tileinka sér nýjan hugsunarhátt.
Þannig voru fjölmargar fyrstu út-
gáfur tölvugeisladiska (og eru
reyndar margar enn) einfaldlega
myndskreyttar bækur og möguleik-
ar tækninnar ekki nýttir. Ung-
menni dagsins í dag líta hinsvegar
bókina öðrum augum; þau eru vön