Morgunblaðið - 03.05.1995, Blaðsíða 33

32 MIÐVIKUDAGUR 3. MAÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 3. MAÍ1995 33
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
DAVIÐ ODDSSON,
JÓN BALDVIN OG
MORGUNBLAÐIÐ
DAVÍÐ Oddsson, forsætisráð-
herra og formaður Sjálfstæð-
isflokksins, Qallaði nokkuð um
Morgunblaðið og pólitíska stefnu
þess í útvarpsþætti á Rás 2 sl.
sunnudag. í útvarpsþættinum var
forsætisráðherra spurður, hvort
hann teldi Morgunblaðið hliðhollara
Aiþýðuflokknum en Sjálfstæðis-
flokknum og hann svaraði: „Það hef
ég talið núna um langt skeið og er
nú reyndar ekkert einn um það. Mér
sýnist nú af skrifum manna al-
mennt, að það sé viðhorfið."
í framhaldi af þessu er Davíð
Oddsson spurður, hvort hann telji,
að Morgunblaðið sé að verða mál-
gagn Alþýðuflokksins og hann svar-
ar: „Ekki kannski Alþýðuflokksins,
en Morgunblaðið náttúrlega hefur
lagt sig fram um það að styðja Jón
Baldvin, það hefur gert það ... En
ég hef nú sagt, að Morgunblaðið
hafi ekki stutt persónulega nokkurn
mann jafnmikið og Jón Baldvin frá
því, að Geir Hallgrímsson var „aktíf-
ur“ í stjórnmálum."
Fyrr í útvarpsviðtalinu hafði for-
sætisráðherra verið spurður um af-
stöðu DV og Morgunblaðsins til
Sjálfstæðisflokksins og sagði þá
m.a.: „En gagnvart Alþýðuflokknum
núna eru hins vegar náttúrlega
ákveðin tengsl milli þessara blaða,
persónuleg tengsl... Og menn vita
jú um tengsl Morgunblaðsins við
forystumenn Alþýðuflokksins."
Þá var Davíð Oddsson spurður,
hvort hann og hans flokkur vildu fá
meiri stuðning frá Morgunblaðinu
og svar hans var: „Ja, ég vildi, að
Morgunblaðið lifði þá aðallega eftir
þessu, sem þeir tala um, að þeir
hafi jafnræði með mönnum og fylgi
þá eftir því, sem þeir segjast trúa
á, sjálfstæðisstefnunni. Ég hef verið
dálítið undrandi á því, að blaðið skuli
hafa svona hallað sér að tilteknum
stjórnmálamanni án þess nokkurn
tíma að segja það og mér finnst það
ekki vera jákvætt."
í tilefni af þessum orðum for-
manns Sjálfstæðisflokksins er
ástæða til að fara enn einu sinni
nokkrum orðum um pólitíska stefnu
Morgunblaðsins. Davíð Oddsson
kveðst í öðru orðinu telja, að Morg-
unblaðið hafi um langt skeið verið
hliðhollara Alþýðuflokknum en
Sjálfstæðisflokknum en í hinu orð-
inu segist hann ekki telja Morgun-
blaðið málgagn Alþýðuflokksins
heldur hafi blaðið lagt sig fram um
að styðja formann Alþýðuflokksins.
Það er í sjálfu sér gagnlegt, að
þessi skoðun formanns Sjálfstæðis-
flokksins skuli vera komin upp á
yfirborðið. Hún hefur ekki farið
fram hjá forráðamönnum Morgun-
blaðsins en ekki fyrr verið hægt að
fjalla um hana vegna þpss, að hún
hefur ekki verið sett fram opinber-
lega.
Það er fráleitt að telja Morgun-
blaðið málgagn Alþýðuflokksins eða
að blaðið sé hliðhollara Alþýðu-
flokknum en Sjálfstæðisflokknum.
Þeir sem halda þessu fram verða að
styðja það með rökum og tilvísunum
I málefnalega afstöðu Morgunblaðs-
ins á undanförnum árum. I forystu-
greinum Morgunblaðsins hefur
stefna blaðsins jafnan verið skil-
greind á þann veg, að hún byggist
á sömu grundvallarhugsjónum og
borgaralegu lífsviðhorfum og stefna
Sjálfstæðisflokksins. Hins vegar
fylgi blaðið eigin sannfæringu í því
hvernig um þau grundvallarsjónar-
mið er Ijallað og í afstöðu til ein-
stakra mála.
Á undanförnum árum hefur af-
staða Morgunblaðsins í einungis einu
máli gefíð gagnrýnendum blaðsins
tilefni til að halda því fram, að blað-
ið túlkaði stefnu Alþýðuflokksins en
það er í fískveiðimálum. Þar hefur
Morgunblaðið barizt fyrir því grund-
vallaratriði, að þeir sem nýta físki-
miðin í kringum landið greiði eiganda
þessarar auðlindar, íslenzku þjóðinni,
fyrir nýtingarréttinn. Alþýðuflokkur-
inn hefur sett sín sjónarmið fram
með svolítið öðrum hætti, þ.e. að
bjóða eigi upp veiðileyfi en efnislega
er niðurstaðan að sjálfsögðu sú sama,
að greiðsla komi fyrir.
Sú fullyrðing, að Morgunblaðið'
hafi með baráttu blaðsins í þessu
máli rekið erindi Alþýðuflokksins,
er hins vegar fráleit. Fjölmargir aðil-
ar innan Sjálfstæðisflokksins hafa
lýst sömu skoðun. Þar má m.a. nefna
Friðrik Sophusson, varaformann
Sjálfstæðisflokksins, og á síðasta
landsfundi flokksins fór ekki á milli
mála, að verulegur stuðningur var
við þau sjónarmið, sem Morgunblað-
ið hefur gerzt talsmaður fyrir, þótt
þar hafi ekki verið um meirihluta-
stuðning að ræða.
En annar forystumaður Sjálf-
stæðisflokksins hefur lýst skoðun-
um, sem eru a.m.k. í ætt við stefnu
Morgunblaðsins í þessu mikilsverða
máli7 en það er Davíð Oddsson sjálf-
ur. I sjónvarpsþætti á Stöð 2 mið-
vikudagskvöldið 17. apríl 1991 sagði
formaður Sjálfstæðisflokksins m.a.,
að fiskimiðin gætu verið sameign
þjóðarinnar en hún gæti jafnframt
falið ákveðnum aðilum eins og út-
gerðarmönnum og fiskimönnum að
sjá um að nýta arðinn af þeim í
þágu hennar. Síðan sagði Davíð
Oddsson: „Það má hins vegar ekki
gerast þannig, að ákvæði fyrstu
greinar verði marklaust. Ég tel, að
rétt væri að breyta stjórnarskránni
þannig, að löng hefð gæti ekki breytt
þessum þætti.“
í framhaldi af þessum ummælum
sagði Davíð Oddsson, að hann væri
andvígur sölu veiðileyfa en hann
væri jafnframt andvígur því, að
eignarrétturinn yrði færður út-
gerðarmönnum endurgjaldslaust og
bætti við: „Það stangast ekkert á,
að vera andvígur þessu hvoru
tveggju, ég tel að sú leið að færa
útgerðarmönnum eignarréttinn end-
urgjaldslaust gangi of langt og hún
gangi á svig við það, sem ég er að
tala um í fyrstu greininni."
Miðað við þessi ummæli forsætis-
ráðherra nokkrum dögum fyrir þing-
kosningar 1991 er ekki langt á milli
grundvallarsjónarmiða Morgun-
blaðsins og formanns Sjálfstæðis-
flokksins í fiskveiðimálum og þegar
þar að auki er horft til opinberrar
afstöðu varaformanns Sjálfstæðis-
flokksins í málinu verður erfitt að
færa rök fyrir því, að afstaða Morg-
unblaðsins í þessu máli réttlæti þá
skoðun, sem Davíð Oddsson setti
fram í fyrrnefndum útvarpsþætti,
að blaðið væri „hliðhollara" Alþýðu-
flokknum en Sjálfstæðisflokknum.
Hver eru þá hin efnislegu rök fyrir
þeirri fullyrðingu?
Meginathugasemd Davíðs Odds-
sonar er hins vegar sú, að Morgun-
blaðið hafi Iagt sig fram um að styðja
Jón Baldvin Hannibalsson í stjórn-
málabaráttu hans. Hver eru rökin
fyrir því? Þau komu ekki fram í fyrr-
nefndum útvarpsþætti en stundum
hefur því verið haldið fram, að for-
maður Alþýðuflokksins væri mikið í
fréttum Morgunblaðsins. Jón Bald-
vin Hannibalsson hefur gegnt tveim-
ur umfangsmiklum ráðherraemb-
ættum á sl. átta árum, embættum
fjármálaráðherra og utanríkisráð-
herra. Sá rnaður sem gegnir slíkum
ráðherraembættum í nær einn ára-
tug er óhjákvæmilega mikið í frétt-
um Morgunblaðsins og skiptir þá
engu hver hann er eða úr hvaða
flokki. Hitt er svo annað mál, að
ráðherrar eru misjafnlega aðgengi-
legir fyrir fjölmiðla. Jón Baldvin
Hannibalsson hefur verið mjög að-
gengilegur fyrir fjölmiðla á ráð-
herraárum sínum. Þeir ráðherrar,
sem eru það ekki, verða óhjákvæmi-
lega minna í fréttum fjölmiðla.
En hver hefur hin efnislega af-
staða Morgunblaðsins verið til þeirra
mála, sem formaður Alþýðuflokksins
hafði á sinni könnu og þá er fyrst
og fremst átt við utanríkismál enda
var hann utanríkisráðherra í sex og
hálft ár? Tvö málefni standa upp úr,
EES-málið og ESB-aðild.
í EES-málinu hafði Morgunblaðið
framan af aðra skoðun en þingflokk-
ur Sjálfstæðisflókksins. Á sínum
tíma var deilt um það, hvort við ís-
lendingar ættum að efna til tvíhliða
viðræðna við Evrópusambandið eða
hafa samflot með öðrum EFTA-ríkj-
um. Ríkisstjórn Steingríms Her-
mannssonar tók ákvörðun um sam-
flot með EFTA-ríkjum en Jón Bald-
vin var utanríkisráðherra í henni.
Þingflokkur Sjálfstæðisflokksins,
sem þá var í stjórnarandstöðu, mælti
með tvíhliða viðræðum. Eftir að
hafa kannað viðhorf ráðamanna
ESB komst Morgunblaðið að þeirri
niðurstöðu, að ríkisstjórn Steingríms
Hermannssonar hefði rétt fyrir sér
og studdi samflot með öðrum EFTA-
ríkjum. Þegar Sjálfstæðisflokkurinn
tók við stjórnarforystu eftir þing-
kosningar 1991 komst flokkurinn
að sömu niðurstöðu og Morgunblað-
ið hafði komizt að einu og hálfu ári
áður. Varla geta forystumenn Sjálf-
stæðisflokksins gagnrýnt Morgun-
blaðið fyrir afstöðu til þessa máls
úr því, að þeir komust að lokum að
sömu niðurstöðu sjálfir.
Á síðasta ári tók formaður Al-
þýðuflokksins upp baráttu fyrir því,
að íslendingar sæktu um aðild að
Evrópusambandinu og gerði það að
sínu höfuðmáli síðustu misserin, sem
hann sat á stóli utanríkisráðherra.
Morgunblaðið tók eindregna afstöðu
gegn þeirri stefnu Alþýðuflokksins
og formanns hans og lýsti þeirri
afstöðu ítrekað frá því vorið 1994,
þegar Jón Baldvin Hannibalsson
hreyfði þessu máli fyrst að ráði.
Hvernig kemur Davíð Oddsson þessu
heim og saman við þá fullyrðingu,
að Morgunblaðið hafi „lagt sig fram
um að styðja Jón Baldvin“?
Sannleikurinn er auðvitað sá, að
Morgunblaðið hefur verið og er sam-
kvæmt sjálfu sér. Blaðið studdi
stefnu ríkisstjórnar Davíðs Oddsson-
ar á sl. kjörtímabili í öllum megin-
dráttum að fiskveiðistefnunni und-
anskilinni og þ. á m. utanríkisstefnu
hennar, sem forsætisráðherra er
væntanlega jafn ábyrgur fyrir og
utanríkisráðherrann. Stefna blaðsins
hefur þróazt smátt og smátt m.a. á
síðustu fjórum árum og fyrir
skömmu lýsti blaðið því yfir, að það
mundi taka afstöðu til einstakra
mála núverandi ríkisstjórnar og þess
vegna væri rangt að tala um, að
Morgunblaðið væri annaðhvort í
stjórn eða stjórnarandstöðu. Afstaða
Morgunblaðsins snýst um málefni
en ekki persónur. Ásakanir einstakra
talsmanna Sjálfstæðisflokksins um
sérstakan stuðning við Alþýðuflokk-
inn eða formann hans fá einfaldlega
ekki staðizt.
Að öðru leyti hlýtur Morgunblaðið
að fagna jákvæðum ummælum for-
sætisráðherra í þess garð en hann
sagði m.a. í umræddum útvarps-
þætti: .. mér finnst Morgunblaðið
góður fjölmiðill. Að öðru jöfnu þá
held ég, að Morgunblaðið, fyrir utan
þetta, sem við erum að tala um, þá
held ég nú, að Morgunblaðið svona
á evrópskan mælikvarða sé ansi gott
blað og sú þjónusta sem blaðið veitir
lesendum sínum sé mjög góð. Það
er alhliða og fjölbreytt þjónusta,
þannig að ég hef mikið álit á Morg-
unblaðinu hvað þetta varðar." Um
þetta álit forsætisráðherra er Morg-
unblaðið honum hjartanlega sam-
mála!
Ræða Áma Vilhjálmssonar stjórnarformanns á aðalfundi Granda hf.
Ogæfa að ekki var tekið
á gialdtöku í upphafi
Ámi Vilhjálmsson stjómar-
formaður Granda flutti ræðu
á aðalfundi fyrirtækisins á
föstudag. Hér á eftir fer sá
hluti ræðunnar þar sem hann
fjallaði um gjaldtöku fyrir
veiðiréttindi
Árni Vilhjálmsson
Skiptar skoðanir
• Kristján Ragnarsson, formaður LÍÚ, harmar að
stjórnarformaður Granda ljái máls á gjaldtöku.
• Ágúst Einarsson alþingismaður og Haraldur
Sumarliðason, formaður Samtaka iðnaðarins, telja
að Árni Vilhjálmsson hafi opnað umræðu um veiði-
gjald með athyglisverðum hætti.
Li hina eiginlegu skýrslu
I* I stjórnar félagsins. Þið hafið
heyrt, að við höfum verið
að gera okkur far um að laga rekstur-
inn sem best að aðstæðum eins og við
teljum, að þær muni verða, með hags-
muni hluthafa í huga. Þessar aðstæður
varða bæði ástand flskstofna og mark-
aða, svo að mikilvæg atriði séu nefnd,
en þær varða líka það kerfí /iskveiði-
stjórnunar, sem beitt verður. Á fundum
í stjórn Granda hafa álita- og ágrein-
ingsmál um fiskveiðistjórnun lítið verið
á dagskrá, og eru eftirfarandi hugleið-
ingar á mína eigin ábyrgð.
Mér virðist, að þeir hagfræðingar,
sem best hafa kynnt sér málin, hallist
yfirleitt að þeirri niðurstöðu, að sem
hreinast aflamarkskerfi sé best fallið
til að ná sem mestri hagkvæmni við
fískveiðar. Þetta er kerfí með sem
fijálsustu framsali veiðiréttar og sem
minnstum afskiptum af endurnýjun
veiðiskipa. Þetta kei-fí á hug minn, svo
langt sem það nær, og geri ég eigin-
leika þess og kosti ekki frekar að
umtalsefni.
Það er kunnara en frá þurfi að segja,
að lítið sem ekkert hefur farið fyrir
beinni gjaldtöku fyrir veiðiréttindi. Ég
er uggandi um, að á aflamarkskerfinu
verði unnið óhappaverk með því, að
þeir sem einungis eru óánægðir með
þann þátt núverandi skipanar, að ekki
skuli hafa komið til gjaldtöku, leggist
í gremju sinni á sveif með þeim, sem
vilja rústa kerfið einungis í þágu
þröngra sérhagsmuna sinna. Um þetta
efni, gjaldtöku, vildi ég fá að spjalla
smástund.
Hugsum okkur, að hér í landhelg-
inni fyndist stór, einangraður fískstofn,
sem ekkert hefði verið vitað af til þessa,
og að á stundinni yrði allt vitað, sem
máli skipti um þennan stofn, um af-
rakstursgetu hans og um rekstraraf-
komuna, sem hafa mætti af hagkvæ-
mustu nýtingu hans. Ef nýting stofns-
ins gæfi fyrirheit um ávöxtun fjár-
magns umfram það, sem hæfilegt þyk-
ir með hliðsjón af óvissu, ef einhver
væri, þá hygg ég, að allir sanngjarnir
menn væru ásáttir um, að eiganda
auðlindarinnar, þjóðinni, væri rétt og
skyld að selja nýtingarréttinn. Við skil-
yrði fullrar vissu ætti að gilda einu,
hvort gjald yrði tekið allt í einu lagi
fyrirfram sem núvirði umframarðsins,
eða jafnóðum, t.d. árlega. Þess ber að
gæta, að í þessu einföldunardæmi,
þessu vélræna líkani, reynir ekkert á
frumkvæði atvinnurekandans og snilli
hans við sköpun verðmæta.
Segja má, að við upphaf vísis að
núverandi kvótakerfi hafi það verið
ógæfa, að ekki skyldi hafa verið tekið
á gjaldtökumálinu af festu og fram-
sýni. Höfundum kerfisins var þó mikil
vorkunn, þar sem verið var að fara út
á algerlega framandi braut. Stjómun-
arkerfið, sem komið var upp við upp-
haf árs 1984 og við var búið allmörg
næstu ár, var reyndar samsteypa
tveggja ólíkra kerfa, sem gaf útgerðar-
mönnum færi á vali milli aflamarks
og sóknarmarks.
Hefði kerfið frá upphafi einungis
snúist um aflamark og hefði þá þegar
verið ákveðið að taka einhvers konar
gjald fyrir veiðirétt, hefði verið sann-
gjarnt að taka tillit til þess verðfalls,
sem varð á fiskiskipum einum sér; verð-
falls, sem hlaut að verða við það, að
kostur gafst á að sameina veiðiheimild-
ir skipa, sem áður höfðu verið ófull-
nýtt í skrapdagakerfi eða banndaga-
kerfí, sem að hafði verið svotil óhindr-
aður aðgangur. Jafnframt hefði við
ákvörðun gjalds mátt taka tillit til mjög
svo bágborinnar afkomu í útgerð und-
anfarandi ár.
En tækifærið til að leggja á ein-
hvers konar gjald var látið ónotað.
Fljótlega fór að myndast verð á veiði-
heimildum. Menn geta spurt sig, hvað
hafi mátt lesa út úr tölum um markaðs-
verð á veiðirétti, bæði verð á svokölluð-
um árskvóta eða leigukvóta og hins
vegar á svokölluðum varanlegum
kvóta. Því var af sumum lengi haldið
fram, að hátt verð á veiðirétti bæri því
vitni, hversu mikið græddist yfirleitt í
útgerð. Það sýndi, hversu hátt gjald
væri óhætt að leggja á útgerðina og
þá um leið, hversu mikið væri verið
að gefa útgerð.armönnum með því að
hlífa þeim við gjaldtöku. Og sumir
andstæðingar einhvers í fari sjtórnkerf-
isins hafa alið á andúð á hvers konar
viðskiptum með veiðiheimildir, enda
væri verið að selja verðmæti, sem við-
komandi ætti ekkert með að selja. Einn
ráðherra í fráfarandi ríkisstjórn lýsti
veiðiheimildum útgerða sem ránsfeng.
Það getur naumast nokkur sá lengur
trúað fullyrðingum um allan þennan
gróða, sem tekur mark á ársreikning-
um þeirra sífellt fleiri fyrirtækja, sem
opinbera reikninga sína. Taka má dæmi
af Granda. í innanhússútreikningum
er við viss tækifæri notast við ákveðið
reikniverð á árskvóta, Nýlegar tölur
eni þessar: fyrir kg af þroski 36 kr.
fyrir kg af ýsu og karfa 12 kr., fyrir
ufsa 9 kr. og 24 kr. fyrir grálúðu. Sé
kvótanotkun á síðasta ári metin út frá
þessum töxtum, fæst fjárhæðin 324
m.kr. Til samanburðar er hagnaður
Granda, 153 m.kr., að viðbættum 49,9
m.kr., sem er samtala keypts leiguk-
vóta og afskrifta af kaupverði varan-
legs kvóta. Þetta gerir samtals 203
m.kr., sem er 120 m.kr. lægri ijárhæð
en reiknað virði kvótanotkunar, og eru
þó taxtarnir í lægra lagi miðað við
markaðsverð. Niðurstöður af þessu
tagi vekja vissulega upp áleitnar spurn-
ingar um skynsemi þess, sem verið er
að gera. Svarið hlýtur að tengjast því,
að horft sé til lengri tíma og til betri
tíma.
Þeir sem helst mæla fyrir því nú um
stundir, að hafin verði gjaldtaka, leggja
líka til, að farið verði varlega af stað;
að byijað verði í smáum stíl. Við öllum
blasir sú framtíðarsýn, að tekist hafi
að endurreisa þorskstofninn og aðrir
stofnar hafi e.t.v braggast nokkuð,
jafnframt því sem útgerðarkostnaður
hafi lækkað. Einhver sóun kann að
eiga sér stað við fískveiðar í dag, en
það er í framtíðinni, sem meginhluti
auðlindararðsins á að verða að veru-
leika.
Þegar að því kemur eða kæmi að
ákveða tilhögun og fjárhæð einhvers
konar veiðigjalds, verður naumast hjá
því komist að taka tillit til þess, að frá
ársbyijun 1984 hefur orðið veruleg
breyting á handhöfn veiðiréttar. Marg-
ir þeirra, sem fengu upphaflega úthlut-
að kvóta, hafa gengið úr leik; þeir
hafa horfið úr útgerð. í þeim hópi
finnast háværir andstæðingar núver-
andi kerfis, sem þó hafa látið sig hafa
það að taka við fé við sölu veiðiréttar.
Mörgum hefur víst ekki veitt af fénu
til að geta staðið í skilum _við lánar-
drottna eftir þrotlaust basl. í hópi selj-
enda hafa líka verið sveitarfélög, sjálft
ríkið og lánastofnanir ríkisins.
Kvótinn hefur I þónokkrum mæli
flust til útgerðarfyrirtækja, sem hafa
staðið opin fyrir þátttöku almennings,
jafnt einstaklinga sem lífeyrisjóða og
verðbréfasjóða. Samt er iðulega komist
svo að orði, að kvótinn hafí verið að
safnast á færri hendur, til sægreifanna
svonefndu. Fyrir keyptan kvóta hafa
hluthafar þessara, og annarra, fyrir-
tækja greitt fullt verð, gildandi mark-
aðsverð, á varanlegum kvóta, og þá
hefur einu gilt, hver seljandinn var.
Og það hefur ekki þurft nýgefið álit
Ríkisendurskoðunar til að skera úr um,
hvort erfingjar hluthafa í útgerðarfyr-
irtækjum þurfi að standa skil á erfðaij-
árskatti af þeim veiðirétti, sém m.a.
stendur að baki virði hlutabréfanna.
Kaup á kvóta hafa vissulega verið
reist á afar ótryggum forsendum um
það, hvernig fiskveiðistjórnun verði
hagað í framtíð. En svo umfangsmikil
sem aðilaskipti að veiðirétti hafa verið
sl. 11 ár, finnst mér vera hið mesta
sanngirnismáþ að kaupin verði ekki
gerð ómerk. Ég endurtek dæmi, sem
ég hef áður tekið: Mér fyndist fara illa
á, að ríkið, sem á sínum tíma seldi,
m.a. okkur í Granda, hlutabréf sín í
Þormóði ramma fullu verði, að teknu
tilliti til markaðsverðs á veiðiheimiid-
um, legði á fyrirtækið einhvers konar
veiðigjald á grundvelli þess, að fyrir-
tækið eða eigendur þess hefðu aldrei
greitt neitt til þjóðarinnar fyrir úthlut-
aðan veiðirétt.
Margir ólíkir hættir við gjaldtöku
hafa verið orðaðir. Einn háttur er ár-
legt gjald, sem nemur tiltekinni krónu-
tölu á hvert tonn fisks, sem heimild
fæst til að veiða. Á slíku kerfi er sá
annmarki, mjög alvarlegur að mínu
mati, að árlega gæti risið upp ágrein-
ingur og kostnaðarsöm umræða um
allt þjóðfélagið um það, hversu hátt
gjaldið skyldi vera það sinnið. Kostað
skyldi kapps um að kreista allan um-
framhagnaðinn út úr útgerðinni. Hætt
er við, að slík gjaldtaka hefði lamandi
áhrif á alla skapandi húgsun í grein-
inni, á allt framtak og frumkvæði,
enda yrði það ekki umbunað, þegar á
heildina er litið. Og á það er líka að líta
í þessu samhengi, að fiskveiðar okkar
eru aðeins hlekkur í lengri keðju að-
gerða, sem allar lúta að því, samkvæmt
skynsamlegu nútíðarviðhorfi, að full-
nægja þörfum og óskum einhverra
neytenda úti í heimi.
Ég segi fyrir mitt leyti, að mér finnst
slíkt kerfi ógeðfellt, þótt skárra sé það
en árleg uppboð á veiðirétti, sem líka
hafa verið nefnd .sem möguleiki. Það
verður ekki orðum aukið, hversu mikil-
vægt það er, að stjómvöld geri það sem
í þeirra veldi stendur til að stuðla að
stöðugleika í rekstrarumhverfí fyrir-
tækja. Það má segja, að það veiti ekk-
ert af þeim sigram, sem unnist hafa í
því að kveða niður verðbólguna, til
þess að menn fái ráðrúm til að fást
við þá vaxandi óvissu í umheiminum,
sem við verðum sífellt næmari fyrir.
Ég segi þá að lokum, að sá háttur
gjaldtöku, sem ég hallast helst að, er
að núverandi handhöfum veiðiréttar,
sem vilja taka við tryggum varanlegum
veiðirétti, verði gert að greiða einsinn-
isgjald, sem gæti t.d. verið á bilinu 50
til 80 kr. á hvert kg þorskígildis, og
haldist aflamarkshlutdeildin óbreytt
frá því, sem er í upphafi. Þennan veiði-
rétt yrði síðar unnt að taka eignarnámi
með góðum fyrirvara, t.d. ef forsendur
veiðigjaldsins reyndust veralega rang-
ar, og kæmu fullar bætur fyrir, sem
tækju mið af upphaflegu gjaldi. Þeir
sem þess óskuðu ættu kost á láni til
fjölmargra ára, enda yrðu boðnar fram
viðunandi tryggingar, og yrði lánið
með fullum vöxtum, hinum sömu fyrir
alla. Tekjur samfélagsins yrðu þá
fólgnar í vöxtum af lánunum og því
fé, sem kynni að verða staðgreitt. Með
slíku kerfi væri verið að færa framtíð-
ararðinn af auðlindinni inn í nútíðina.
Með slíku kerfi tækju báðir aðilar, þjóð-
in og útgerðin, talsverða áhættu, og
mér finnst svo sannarlega, að sýna
ætti útgerðinni nokkra mildi og um
leið þeim, sem eiga afkomu sína undir
henni.
Miðað við 14.000 tonna aflakvóta
Granda í þorskígildum talið, þýddi 50
kr. gjald á hvert kg 700 m.kr. í stofn-
gjald og 7% ársvextir mundu gera um
50 m.kr. ári. Ég hygg, að margir út-
gerðarmenn vilji talsvert á sig leggja
til að fá betri frið til að einbeita sér
að rekstrinum.
KRISTJÁN Ragnarsson, formaður
Landsambands íslenskra útvegs-
manna, hafnar með öllu hugmynd-
um sem Árni Vilhjálmsson, pró-
fessor og sljórnarformaður
Granda hf., setti fram um töku
veiðigjalds á aðalfundi Granda síð-
astliðinn föstudag.
Stórfyrirtæki eins og Grandi
getur velt hlutunum fyrir sér
„Svona stórfyrirtæki eins og
Grandi getur velt hlutunum fyrir
sér með þeim hætti sem stjórnar-
formaðurinn gerir. Þótt Grandi
hafi sýnt bærilega afkomu núna,
þá hefur það verið breytilegt á
árum áður og ekki alltaf státað
af miklum hagnaði. Ég harma það
að sljórnarformaður Granda
gangi fram og ljái máls á gjald-
töku af þessu tagi, þegai- hann
veit að afkoma sjávarútvegsins er
með þeim hætti sem raun ber vitni.
Við vitum að sjávarútvegurinn er
burðarás atvinnulífsins úti á landi,
þannig að með slíkri gjaldtöku og
fjárbindingum sem þarna ættu sér
stað, væri bara verið að skerða
lífskjör fólksins sem við sjávarút-
veginn býr og þar með fólksins á
landsbyggðinni.
Þetta kann að horfa eitthvað
öðruvísi við fólki sem býr í Reykja-
vík og skynjar ekki hvað sjávarút-
vegurinn er ríkur þáttur í atvinnu-
lífi fólksins út á landi. Ég sé ekki
að það sé æskilegt að skerða lífs-
kjör þess umfram lífskjör annars
fólks í landinu," sagði Kristján.
„Ég er jafn sannfærður um að
ritstjóri Morgunblaðsins mun aldr-
ei þreytast á gjaldtökuhugmynd-
um umfram það sem þarna er
rætt um. Ef einu sinni væri búið
að greiða, væri aftur hægt að
greiða og ég hef ekki vitað til
þess að skattheimtumenn lækki
skatta eða hverfi frá skattheimtu,
sem þeir hafa einu sinni tekið
upp. Ég er alfarið andvígur þess-
um hugmyndum sem stjóruarfor-
maður Granda setur fram í þessu
sambandi," sagði Kristján Ragn-
arsson.
Sífellt fleiri sjá að ná þarf
samstöðu um þetta mál
Haraldur Sumarliðason, for-
maður Samtaka iðnaðarins, segir
að hugmyndir Árna Vilhjálmsson-
ar séu mjög athyglisverðar. „Ekki
síst vegna þess hvaðan þær koma,“
segir hann.
Haraldur segist hins vegar hafa
ákveðnar efasemdir um útfærsl-
una á hugmyndum Árna. „Ég fæ
ekki séð að þær séu í sama anda
og ég hef hugsað þetta mál, það
er að segja ef um væri að ræða
eina sölu eins og mér skilst að
hann hafi talað um. Mér fannst
hins vegar standa upp úr að eftir
þvi sem menn skoðuðu þetta mál
betur, væru sífellt fleiri, jafnvel
úr þessum geira, sem sæju það
betur og betur að með einhveijum
hætti þarf að ná samstöðu um
þetta mál,“ segir Haraldur.
„Mér fannst mjög ánægjulegt
að sjá þetta og það eykur líkumar
í mínum huga á því að menn geti
farið að tala um þetta af einhveiju
viti og skipst á skoðunum um
hvernig hægt er að koma þessu
á. Ég hef óttast að eftir því sem
tíminn liði yrði þetta sífellt erfið-
ara,“ segir hann ennfremur.
Skynsamleg umræða
Ágúst Einarsson þingmaður
Þjóðvaka og varaformaður stjórn-
ar Granda hf. segir að sér lítist
vel á það sem Árni Vilhjálmsson
sagði í sinni ræðu.
„Ég held að hann sé að ræða
um málið á skynsamlegan hátt og
tel að hann sé með þessu að hefja
góða umræðu sem stefni í rétta
átt,“ sagði Ágúst.
Hann sagði að sú útfærsla á
veiðileyfagjaldi, sem Árni sagðist
helst aðhyllast, væri vel fram-
kvæmanleg þótt alltaf væri mats-
atriði hvemig ætti að leggja veiði-
leyfagjald á og ýmsar aðrar leiðir -=•■
kæmu einnig til greina.
„En aðalatriðið í veiðigjaldaum-
ræðunni er að menn taki þá grund-
vallarákvörðun að það beri að
greiða fyrir veiðiheimildirnar á
ótvíræðan hátt,“ sagði Ágúst.
Ágúst sagði að látið yrði reyna
á þetta mál á Alþingi af hálfu
Þjóðvaka með tillöguflutningi
ekki síðar en í haust. Hins vegar
virtist ljóst að ekki væri pólitískur
meirihluti á Alþingi fyrir upptöku
veiðileyfagjalds. í kosningabar-
áttunni hefðu aðeins Þjóðvaki og
Alþýðuflokkurinn talað fyrir
veiðileyfagjaldi en hinir flokkarn-
ir lagst meira og minna gegn því
og ekki væri hægt að lesa út úr
stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnar- 1
innar neitt sem stefndi í átt að
veiðileyfagjaldi. „Ég tel það vera
miður og umræðan, sem Árni Vil-
hjálmsson hefur nú opnað, sýnir
að þessi hugmyndafræði á sér
hljómgrunn innan greinarinnar
og kannski meiri en menn hafa
gert sér grein fyrir,“ sagði Ágúst
Einarsson.
Rögnvaldur Hannesson, prófessor í fiskihagfræði við Verzlunarháskólann í Björgvin
Veiðigjald
og kvótakerfi
Veiðigjald er hugsanlega eina skynsamlega
leiðin, segir Rögnvaldur Hannesson, um
vanda sjávarútvegsins.
MORGUNBLAÐIÐ sneri sér til
Rögnvaldar Hannessonar, prófessors
í fiskihagfræði við Verzlunarháskóla
Noregs í Björgvin, og óskaði eftir
áliti hans á hugmyndum Árna Vil-
hjálmssonar. Rögnvaldur hafði þá
nýlokið við að skrifa grein í tilefni
af ræðu Árna, til birtingar í Morgun-
blaðinu, og fer hún hér á eftir:
ENN einu sinni er verið að krukka
í kvótakerfið til að þjóna pólitískum
skammtímahagsmunum. Nú á að
bæta sérstaklega hlut þeirra, sem
hafa fa’rið illa út úr síminnkandi
þorskafla. Vonandi eru menn sam-
mála um að gera það ekki á kostnað
framtíðarinnar með því að auka
þorskafla meira en góðu hófi gegn-
ir. Þá er bara eitt eftir, að skerða
aflahlutdeild þeirra, sem náð hafa
betri árangri en aðrir. Þessi leið er
ekki alveg ný, og af henni er nokk-
ur reynsla. Gárungarnir segja, að
einhveijir geti nú bráðum farið að
selja kvótann sinn í þriðja skiptið.
Það verður ekki til að auka traust
manna á fiskveiðistjórnunarkerfinu
ef sífellt er verið að skerða aflahlut-
deild þeirra, sem beztum árangri
hafa náð og sumpart hafa keypt
aflahlutdeild af öðrum til að styrkja
rekstur sinn. Slíkt verður helzt til
þess að auka óvissu um framtíðina
og koma í veg fyrir hagræðingu í
rekstri. Það kaldhæðnislegasta við
þetta er þó, að skerðing aflahlut-
deildar, hvort sem hún er bein eða
óbein (eins og t.d. með línutvöföldun
og sóknarmarki), er ekki annað en
óbeint veiðigjald. En í stað þess að
vera lagt á eftir fyrirfram ákveðnum
reglum, sem látnar eru ganga jafnt
yfir alla, leggst þetta gjald á af
handahófi og því hvernig kaupin
gerast á hinni pólitísku eyri. Þetta
veiðigjald refsar þeim, sem bezt reka
fyrirtæki, og hyglar þeim, sem gera
það illa. Þetta er versta tegund veiði-
gjalds, sem hægt er að hugsa sér,
bæði hvað viðkemur álagningu og
ráðstöfun.
Hugmyndir Árna einkar
tímabærar
Hugmyndir þær, sem Árni Vil-
hjálmsson prófessor ræddi nýlega á
aðalfundi Granda, eru því einkar
tímabærar. Það væri vel reknum
útgerðarfyrirtækjum til mikilla
hagsbóta ef þau gætu fengið óskerð-
anlegar aflahlutdeildir til langs tíma
gegn hæfilegu gjaldi í stað þess að
eiga yfir höfði sér skerðingar af
handahófi á aflahlutdeildum, hvort
sem þær hafa fengizt gefins eða
verið keyptar af öðrum. Ekki væri
það síður þjóðarbúinu til hagsbóta
ef tekjunum af sölu aflahlutdeilda
væri varið til að bæta opinbera þjón-
ustu eða lækka skatta í stað þess
að greiða með rekstri útgerða, sem
ættu helzt að fara á hausiniv
Það er óhætt að fullyrða, að þörf-
in fyrir að gera aflakvóta varanlega
og óskeranlega mun stöðugt fara
vaxandi. Þetta stafar af því, að þjóð-
inni fer enn fjölgandi, en hagvöxtur
minnkandi. Áhrifin eru þegar farin
að segja til sín, töluvert atvinnuleysi
er nú orðið landlægt og hefur leyst
af hólmi „verðbólguvanda" fyrri ára.
Það verður án efa mikill og vaxandi
þrýstingur í þá átt að „leysa“ þetta
atvinnuleysisvandamál með því að
hleypa æ fleirum inn í sjómannastétt-
ina og „leyfa þeim að bjarga sér“,
eins og það verður án efa orðað.
Vandinn er þó sá, að með því skap-
ast engin ný verðmæti. Náttúran
setur því takmörk hvað hægt er að
veiða mikið af fiski og það verður
engin framleiðsluaukning af því að
auka fjölda sjómanna og fiskiskipa
úr hófi fram. Þvert á móti, slík
„lausn“ yrði helzt til þess að koma
í veg fyrir aukna verðmætasköpun.
Þjóðin sættir sig ekki við
óhóflega ójafna skiptingu
Ef áframhaldandi hagvöxtur á að
verða á íslandi verður hann að ger-
ast í öðrum greinum en sjávarút-
vegi, því vaxtarmöguleikar hans eru
nú tæmdir eða því sem næst. ís-
landsmið eru nú fullnýtt og kannski
meira en það, aflamöguleikar utan
200 mílna eru, vægast sagt, tak-
markaðir og fullvinnslu sjávarafurða
eru líka takmörk sett. Það verður
þess vegna að vera til staðar hvatn-
ing til að menn leiti nýrra atvinnu-
tækifæra. Sú hvatning mundi slæv-
ast úr hófi fram ef sjávarútveginum
yrði fengið það hlutverk að skapa
sem mesta atvinnu. Þetta er sú leið,
sem farin hefur verið í Noregi og á
Nýfundnalandi. Þessi leið hefur
hneppt sjávarútveginn í hnappheldu
ríkisafskipta og lítillar arðsemi, en
tekjur sjómanna hafa engu að síður
verið viðunandi vegna styrkja frá
hinu opinbera. Sú leið er ekki fær
á íslandi. í íslenzka hagkerfinu eru
engir aðrir og arðbærari geirar, sem
gætu haldið sjávarútveginum á floti.
Á íslandi mundi þessi aðferð leiða
til stöðnunar og síminnkandi efna-
hagslegrar velmegunar.
Veiðigjaldið er hugsanlega eina
skynsamlega leiðin til að koma í veg
fyrir þessa þróun. Þjóðin sættir sig
ekki við óhóflega ójafna skiptingu
þjóðarteknanna, hvorki í formi hárra
verða á kvótahlutdeild né langtum
hærri tekna sjómanna en tíðkast hjá
öðrum stéttum. Veiðigjaldið mundi
draga úr hvoru tveggja og samtímis
gefa hinu opinbera tekjustofn.
Versta leiðin til að ná réttlátri skipt-
ingu þjóðarteknanna er sú að skipta
með sér fátækt, að láta arð fiskveið-
anna og vaxtarbrodd þjóðarbúskap-
arins verða að engu í deilum um
skiptingu þjóðarteknanna.
Höfundur er prófessor við
Verzlunarháskóla Noregs í
Björgvin.
Millifyrirsag^iir eru Morgnnbladsins.