Morgunblaðið - 06.05.1995, Síða 1

JMtargnuWtftMfe
• Á rómantísku nótunum/2
• Kirkjulistavika/2
• Skyndimyndir úr næturlífinu/4
PRENTSMIÐJA MORGUNBLAÐSINS LAUGARDAGUR 6. MAÍ 1995
MENNING
USTIR
BLAÐ
ITVÆR aldir hafa tónlistarunn-
endur reynt að skilja samhengið
á milli tónlistar Wolfgangs
Amadeus Mozarts og þess hversu
barnalegur og ósiðaður hann
var. Algengasta skýringin hefur
verið sú að líta á Mozart sem
barn gætt ótrúlegum eiginleikum
til að semja tónlist. Fjöldi ævi-
sagna hefur verið ritaður um
tónskáldið en að mati gagnrýn-
anda vikuritsins Time hefur ekki
tekist að draga upp sannferðuga
mynd af
manninum
Mozart fyrr
en nú. Það er
rúmlega 600
síðna doðr-
antur Mayn-
ards Solom-
ons, Mozart:
A Life sem
HarperCollins gefur út, sem
Time telur að veiti mönnum inn-
sýn í líf tónskáldsins.
Solomon leggur megináherslu
á tengsl Mozarts við föður sinn,
Leopold, sem hann óttaðist allt
sitt líf. „Með tímanum fjarlægðist
útlit Mozarts þær hugmyndir
sem umheimurinn hafði gert sér
um hann. Það var eins og hinn
fullorðni Mozart væri önnur per-
sóna, sem spratt af en var þó
ekki hið goðsagnakennda barn,
Mozart. Hinn fullorðni sögulegi
Mozart varð að postulínstvífara
barnsins Mozarts og hið guðlega
barn lifði dauða sinn af,“ segir
í aðfararorðum bókarinnar.
Solomon segir að það hafi
Time hrós-
ar nýrri bók
um W.A.
Mozart í
hástert
Mynd af
manninum
Mozart
fyrst og fremst verið Leopold
Mozart sem hafi skapað þessa
ímynd. Hann gerði sér fljótt
grein fyrir að hann bar ábyrgð
á mesta efni tónlistarsögunnar.
Hann var ekki fyrsti faðirinn sem
kom barni sínu á framfæri en
án efa einn sá atorkusamasti.
Hann ferðaðist víðs vegar um
Evrópu með börn sín, Wolfgang
Amadeus og eldri systur hans
Nanerl til að kynna soninn og
tryggja afkomu fjölskyldunnar.
Er Mozart eltist, jókst ósam-
komulag feðganna, einkum
vegna fjármála og tónlistarferils
hans. Kemst Solomon að þeirri
niðurstöðu að Leopold hafi ekki
sætt sig við að sonurinn varð
fullorðinn og kappkostaði að
draga úr honum þrótt og leggja
áherslu á hið barnalega.
Ótti Mozarts við föður sinn
hafði mikil áhrif á líf hans. Þeg-
ar móðir hans lést árið 1778, er
hún fylgdi syni sínum á tónleika-
ferðalagi, þorði hann ekki að
segja föður sínum frá því fyrr
en sex dögum síðar. I bréfi sem
hann skrifaði á dánardægri
hennar sagði hann aðeins að hún
væri mikið veik.
Áður skrifað um Beethoven
Solomon er tónlistarfræðingur
og hefur áður ritað ævisögu
Ludwigs van Beethovens. Segir
gagnrýnandi Time að Solomon
takist að flétta æviatriði Mozarts
snilldarlega saman og tengja þau
tímanum sem hann var uppi á.
Hann dragi upp trúlega mynd
af Mozart, foreldrum hans og
eiginkonunni Constanze, sem
lagði sig fram um að móta imynd
eiginmannsins að honum látnum.
Þá megi ekki gleyma Básle,
frænku Mozarts, sem Solomon
telur að Mozart hafi átt í óheftu
kynferðislegu sambandi við.
Öllum rómantískum hugmynd-
um er hafnað, dregin er upp
mynd af manni sem var svo illa
farinn undir lokin að lyktin við
dánarbeð hans var nánast óbæri-
leg. Áherslan er lögð á mann af
holdi og blóði, höfund verka sem
voru afrakstur lífstarfs hans,
ekki gjöf frá guði.
Amaldur heillar
áheyrendur
í Ameríku
ARNALDUR Arnar-
son gítarleikari vann
hug og hjörtu áheyr-
enda á tónleikum
sem norræna félagið
í New York efndi til
í Norsku sjómanns-
kirkjunni á Manhatt-
an á dögunum. Þetta
kemur fram í um-
fjöllun Thomas Mart-
ins blaðamanns tíma-
ritsins Fortune um
tónleikana. Ber hann
mikið lof á Arnald
og segir að frammi-
staða hans hafi verið
framúrskarandi.
Á efnisskránni
voru sigild spænsk gítarverk i
bland við minna þekkt verk. í
grein Martins kemur fram að
túlkun Arnaldar á spænsku verk-
unum hafi vissulega vakið að-
dáun en gömlu íslensku vöggu-
vísurnar hafi hins vegar heillað
áhorfendur mest og þá ekki síst
roskna New York-búa af íslensku
bergi brotna. Víða mun hafa sést
tár á hvarmi.
Arnaldur er bú-
settur í Barcelona
þar sem hann starf-
ar við gítarleik og
kennslu. Hann lagði
stund á nám við
Tónskóla Sigur-
sveins D. Kristins-
sonar og síðar við
Konunglega tónlist-
arháskólann í
Manchester á Eng-
landi. Þá var hann
um hríð undir hand-
leiðslu hins virta
gítarsnillings José
Tomás í Alicante á
Spáni. Arnaldur
hefur haldið tón-
leika víða um heim og unnið til
fjölda verðlauna.
Thomas Martin er mikill
áhugamaður um norræn fræði.
Hann talar norsku og sænsku og
nemur um þessar mundir ís-
lensku. Martin er að rita bók um
samskipti Norðmanna og íra og
mun meðal annars sækja ísland
heim í sumar í því skyni að leita
heimilda.
ARNALDUR
Arnarson.
Stúlkumar og
góði dátinn Svejk
RJÁR ungar konur komu fram
á sjónarsviðið í finnskum bók-
menntum á öðrum áratug aldarinn-
ar. Þetta voru L. Onerva, Aino
Kallas og Maria Jotuni. Þær voru
engar vinkonur, skrifuðu ólíkt en
allar voru þær dramatískar konur.
Stúlkan í rósagarðinum
1 Lilla teatern í Helsinki er nú
leikin leikgerð á átta smásögum
eftir Maríu Jotuni (frumsýning
22.3). Tvær leikkonur (Helena
Kallio og Liga Kovanko) leika öll
hlutverkin, ýmist til skiptis eða
saman. Leikstjóri er Ritva Ahonen.
J Allar sögurnar fjalla um alþýðu-
stelpur um aldamótin. Þær eni
flestar vinnukonur af einhverju tagi
og fyrir þeim liggur að giftast. Þær
hafa áhyggjur af peningum og ást-
arsamböndum sfnum en ekkert ótt-
ast þær meira en að pipra. Þá vilja
þær heldur giftast þeim sem næstur
býðst. Tvær þeirra hafa eignast
börn í lausaleik og það er sterkasta
atriði leiksins þegar unga stúlkan
(Helena) kemur til eldri konu (Ligu)
sem hefur auglýst að hún taki ung-
börn í fóstur. Smám saman verður
móðurinni og áhorfendum Ijóst af
orðum fóstrunnar að hún sálgar
börnunum. Samt takast samningar
með konunum.
Texti Mariu Jotuni er afskaplega
hlaðinn, fátt er sagt en undirtextinn
er nánast óendanlegur eins og í svo
miklu af bókmenntum eldri kvenrit-
höfundanna. Þetta var magnaður
leiktexti en lét áhorfendur einkenni-
lega ósnortna. Salurinn var stein-
dauður og sýningin misheppnuð.
Leikhús í
Helsinki
Kannski stafaði það af því að yngri
leikkonan var yfirspennt og oflék
svo að það var nánast erfitt að
horfa á hana á köflum. Þessum
textum átti ekki að troða ofan í
kokið á áhorfendum heldur lokka
þá til að koma sjálfa og fá sér bita.
Góði dátinn bregst ekki
Ég var búin að heyra mikið um
sýningu Vírus-leikhópsins á Góða
dátanum Svejk eftir Jaroslav Hasek
(frumsýning 3.3) og varð ekki fyrir
vonbrigðum. Vírus-leikhópurinn er
fátækur, frjáls leikhópur sem leikur
í heldur frumstæðu samkomuhúsi á
einni af smáeyjunum sem heyra til
Helsinki. Leikstjóri hópsins í Góða
dátanum er Arto av Hállström og
í hópnum eru samankomnir miklir
hæfileikamenn og -konur. Svejk-
sýning þeirra var með því skemmti-
legasta sem ég hef séð.
Kannski endurspeglast vanmáttur
okkar gagnvart æ flóknara og elektr-
ónískara „upplýsinga“-samfélagi í því
að okkar tímar elska umsvifalaust
einfaldar sálir eins og Forrest Gump
— og góða dátann Svejk. Góði dátinn
Svejk er svo einfaldur, einlægur og
bemskur að það hverfist næstum
yfir í andstæðu sína.
I upphafi leiksins verður Svejk
ofurlítið lausmáll á kránni, öryggis-
lögreglan situr þar dulbúin og tekur
Svejk fastan fyrir ummælin og krá-
areigandann líka vegna þess að það
er flugnaskítur á myndinni af Aust-
urríkiskeisara. Aumingja kráareig-
andinn er sendur til að betjast í
fyrri heimsstyijöldinni en Svejk er
sendur á geðveikrahæli. Þar finnst
honum gott að vera og skoðar það
sem sæluríkið sjálft vegna þess að
þar geta allir verið eins vitlausir
og þeim sýnist í friði. Slæmt fínnst
Svejk að vera rekinn burt af þessum
góða stað, en nú kemst hann í stríð-
ið og fær að þjóna sínum keisara
og föðurlandinu en það er hans
heitasta þrá og draumur. Leikurinn
berst út um alla Evrópu. Svejk ger-
ist þjónn mjög drykkfellds herprests
GUÐHRÆDDI presturinn
(Mitja Sirén) er yfirkominn.
Svejk (Johan Storgárd) fylgist
með af áhuga.
og þeir félagar komast í hann
krappan þegar alvöruprestur, sann-
trúaður í þokkabót, kemur til að
rannsaka kristnihaldið í herbúðun-
um. Þeim tekst - í sameiningu að
hella þann heilaga fullan, það var
farsaleikur með svo hárnákvæmt
tímaskyn og svo hryllilega fyndinn
að áhorfendur voru með hljóðum.
Sýningin var ákaflega hröð og
hugmyndarík. Átta leikarar léku
um fjörutíu hlutverk og fóru á kost-
um en ætti að gagnrýna þessa sýn-
ingu fyrir eitthvað væri það frekast
leikgerðin. Góði dátinn Svejk er
ekki þjóðargersemi Tékka fyrir
spaugsemina eina saman, heldur
þá sérkennilegu blöndu af hlátri og
gráti, íroníu eða tvísæi sem ein-
ÞAÐ verður að tjalda því sem
til er ef maður vill giftast.
Liga Kovanko krullar hárið á
Helenu Kallio.
4
kennir tékkneska menningu og ;
hugsunarhátt. Þjóðfélagsádeilan, j
ádeilan á stríð og hernaðaranda og i
hið tragi-kómíska í örlögum góða
dátans og vina hans var í leikgerð- '
inni en undirskipað hinu fyndna og *.
sýningunni tókst ekki að sýna báð- f
ar hliðar samtímis. Trúlega hafa
markaðshugleiðingar ráðið áhersl-
um leikhópsins og þær höfðu að
minnsta kosti skilað sér því að þetta j
var eina sýningin sem ég sá í Hels-
inki þar sem leikhúsið var fullt og
áhorfendahópurinn blandaður; þær <
vel klæddu konur milli fimmtugs ]
og sextugs sem virðast halda uppi |
leikhússlífí í Finnlandi voru í minni 1
hluta í þetta sinn. I
Dagný hrisljánsdóttir