Morgunblaðið - 07.05.1995, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 7. MAÍ1995
MORGUNBLAÐIÐ
KOMMÚNISTAR efndu til göngu 1. maí undir rauðum fánum Sovétríkjanna og fór hún friðsamlega fram. Á borðann, sem var borinn fremst í göngunni, er letrað.
„Héraðsráð Kommúnistaflokksins". Lífskjör rússnesku þjóðarinnar eru almennt litlu betri en þau voru þegar sigrinum yfir nasistum var fagnað fyrir 50 árum og
skýrir það þrá margra eftir öryggi því sem einkenndi afkomu flestra á sovéttímanum.
Fátæktin, glæp-
irnir og sigurinn
Glæpabylgjan sem riðið hefur yfír Rússland
skyggir á undirbúning Moskvubúa fyrir
hátíðarhöldin á þriðjudag er minnst verður
sigursins yfír nasistum í síðari heimsstyij-
öldinni. Jón Olafsson fjallar um öiyggis-
leysi og fátækt þjóðarinnar sem fagnaði
langþráðum sigri fyrir 50 árum.
ViRKOMAN í Moskvu er
undarleg þetta árið.
Eftir þunglamaiegan og
erfiðan vetur er borgin
skyndilega slegin hitabylgju, síð-
ustu dagar aprílmánaðar molluleg-
ir og heitir eins og um hásumar
og dauninn leggur af ótölulegum
ruslahaugum á víð og dreif um
þessa borg sem er að sökkva í
hirðuleysi. Á sama tíma eru yfir-
völdin önnum kafin við undirbún-
ing stórkostlegra hátíðahalda í til-
efni þess að hálf öld er liðin frá
Iokum stríðsins í Evrópu. Fjölmiðl-
ar eru undirlagðir stríðsminning-
um, sjónvarpið telur niður til sigur-
dagsins 9. maí með ítarlegum frá-
sögnum af sókn sovéska hersins
síðustu vikur stríðsins, falli Berlín-
ar, sjálfsmorði Hitlers, uppgjöf
Þjóðveija.
Það er einhver fáránleikablær á
þessu öllu saman. Eitthvert furðu-
legt misræmi á milli dagiegs lífs
fólksins í landinu og sífellt örvænt-
ingarfyllri tilrauna við að halda
einhvers konar einingu, og láta að
minnsta kosti líta svo út að enn
sé ríkið öflugt og sigursælt. Á
meðan borgarstafsmenn leggja
nótt við dag að ljúka vinnu við
stríðsminjasafn í Moskvu, renna
sífellt fleiri íbúar borgarinnar und-
ir fátæktarmörkin, lífsgæðin
minnka, þeir sem vinna hjá hinu
opinbera mega jafnvel prísa sig
sæla ef vinnuveitandanum þóknast
að greiða út launin á réttum tíma.
Enga vernd að fá
En af öllu því sem ógnar lífi
venjulegs fólks í Rússlandi um
þessar mundir eru glæpir samt
efst á blaði. Skoðanakannanir sem
gerðar hafa verið upp á síðkastið
benda til þess líka; sífellt fleiri telja
að glæpir séu það sem helst komi
í veg fyrir að hægt sé að vænta
mannsæmandi lífs í nánustu fram-
tíð. En samt eru það kannski ekki
glæpimir sjálfir sem fólki stendur
mest ógn af, eða stöðugt betur
skipulagðir glæpahringir, heldur
fremur sú staðreynd, að enga
vernd er að hafa fyrir ræningjum
og morðingjum. Lögreglan er
máttlaus, það er ekki bara að
glæpum íjölgi veldisvíst, heldur
fækkar hlutfallslega þeim glæpa-
málum sem lögreglunni tekst að
upplýsa.
Þeir sem eiga eitthvað undir sér
geta brugðist við þessu. Efnafólk
ræður sér vopnaða Iífverði, stönd-
ug fyrirtæki ráða öryggisverði sem
gráir fyrir járnum gæta fjár og
eigna. Ef einhver starfsemi
blómstrar nú í Rússlandi, þá er það
öryggisvarsla. Um 30 þúsund fyr-
irtæki bjóða þessa þjónustu og þar
er undantekningarlítið um vopnaða
öryggisverði að ræða. En þetta
venjulega fólk, sem bara vinnur
einhvers staðar, getur ekki borið
hönd fyrir höfuð sér. Það ræður
sér ekici lífverði; það besta sem
það getur gert er að setja rimla
fyrir gluggana hjá sér og safna
fyrir jámbentri hurð til að geta þó
í það minnsta varist innrásum á
eigin heimili. Slíkar innrásir eru
því miður ekki óalgengar, hvort
sem þar eru á ferðinni „rukkarar"
eða bara ótíndir bófar.
Aukin völd arftaka KGB
Það er í þessu andrúmslofti upp-
lausnar og óöryggis sem stjómvöld
hafa gripið til þess ráðs að auka
verulega valdsvið og réttindi „Ör-
yggisþjónustu ríkjasambandsins",
arftaka KGB. Yfirlýstur tilgangur
með þessu er að herða á baráttu
gegn skipulagðri glæpastarfsemi.
Oryggisþjónusta hefur nú sam-
kvæmt tilskipun Borís Jeltsíns for-
seta rétt til afskipta af hvers kyns
starfsemi sem hugsanlega kynni
að teljast ógnun við ríkið eða ör-
yggi borgaranna.
Eins og sakir standa finnst flest-
um erfitt að mæla á móti víðtæku
valdi Öryggisþjónustunnar, jafnvel
þótt það kunni að vekja óþægileg-
ar minningar um hvemig KGB
njósnaði um og hafði afskipti af
ómerkilegustu samskiptum fólks
hér áður fyrr. Áhyggjurnar sem
vakna með fólki stafa ekki af því
að hugsanlega verði persónunjósn-
ir á ný daglegt brauð, heldur frek-
ar af efasemdum um tilgang
stjórnvalda með auknu valdi ör-
yggislögreglunnar.
Það er nefnilega langt frá því
að valdabaráttu sé lokið innan
Kremlarmúra. Upp á síðkastið hef-
ur Alexander Korzhakov, yfirmað-
ur lífvarðar forsetans, þótt seilast
til meiri valda en eðlilegt mætti
teljast af manni sem hefur það
hlutverk eitt að gæta öryggis for-
setans. Lífvörður forsetans hefur
smám saman tekið yfir starfsemi
sem samkvæmt lögum heyrði und-
ir aðrar stofnanir, þar á meðal
Upplýsingadeild stjórnarinnar,
sem hafði það hlutverk að sjá ríkis-
stjórninni og Öiyggisráðinu fyrir
áreiðanlegum upplýsingum um
glæpa- og hryðjuverkastarfsemi
innan landamæra Rússlands.
Nokkur rússnesk dagblöð hafa upp
á síðkastið sakað Korzhakov og
hans menn um að hafa stungið
undan skýrslum leyniþjónustu
hersins sem mæltu gegn hemaðar-
aðgerðum í Tsjetsjníu í desember,
og Jeltsín og Óryggisráðið hafí því
tekið ákvörðun um að beita her-
valdi gegn stjóm Dúdajevs, leiðtoga
Tsjetsjena, á fölskum forsendum.
Misbeiting valdsins
Korzhakov hefur smám saman
tekist að breyta lífverði forsetans
í öryggisþjónustu sem í raun ræður
öllu upplýsingastreymi til æðstu
stjórnarstofnana ríkisins. Allt er
þetta gert undir því yfirskyni að
starfsemi öryggis- og leyniþjón-
ustunnar verði að samræma. Það
gæti líka margt verið til í því ef
ekki væri sú tilhneiging Korz-
hakovs sjálfs og raunar margra
annarra háttsettra embættis-
manna að nota vald sitt til að
maka krókinn, koma ár sinni fyrir
borð, ef vera skyldi að skyndilegar
breytingar yrðu í stjórnkerfinu.
Þess vegna grunar líka marga, og
ekki bara blaðamenn, að tilraunir
til að sameina öryggisþjónusturn-
ar, auka áhrif þeirra og valdsvið
séu fyrst og fremst runnar undan
rifjum Korzhakovs, sem vilji hafa
völd svipuð þeim sem yfirmenn
KGB höfðu á meðan Kommúnista-
flokkurinn var tryggilega við völd
í Sovétríkjunum.
Þegar ástandið er jafnótryggt
og ógnvænlegt og það er um þess-
ar mundir í Rússlandi, er afar
mikilvægt að stjórnvöld hafi sem
allra bestar upplýsingar um hrær-
ingar á sem flestum sviðum. Há-
værar kröfur í Bandaríkjunum um
aukin réttindi Alríkislögreglunnar
eftir að bygging sambandsstjórn-
arinnar í Oklahoma var sprengd í
loft upp er gott dæmi um það.
Skyndilega er Bandaríkjastjórn að
gera sér ljóst að innan landamæra
ríkisins er við öflugan her að etja,
vel skipulagða hópa fólks sem er
tilbúið til vopnaðra átaka í baráttu
sinni gegn stjórn ríkisins. En það
sem Bandaríkjastjóm á við að etja
er ekkert í samanburði við það sem
blasir við rússneskum stjómvöld-
um. Þess vegna er líka þeim mun
mikilvægara að öryggis- og leyni-
þjónustur sem upplýsa stjómvöld
um það sem raunverulega er að
gerast í landinu séu óháðar valda-
baráttunni að svo miklu leyti sem
það er hægt.
Valdaaukning Öryggisþjónustu
ríkisins er því tvíbent. Það er fjarri
því að almenningsálitið snúist gegn
víðtækum afskiptum hennar, ef
vera skyldi að henni tækist að
snúa vörn í sókn gagnvart glæpa-
öldunni og hugsanlega losa við-
skipti og atvinnulíf undan hrammi
mafíunnar. Á hinn bóginn, þegar
allar tilskipanir forsetans virðast
engu breyta um ástandið í landinu,
er ekki að undra þótt fólk missi
trúna á að þeir sem í raun og veru
ráða í Kreml vilji eða geti nokkru
breytt. Og þá er sama hve glæsi-
lega tekst til um hátíðahöldin á
sigurdaginn, hvernig er hægt að
réttlæta það að lífskjör þorra fólks
nú séu litlu betri en þau voru fyr'
ir fimmtíu árum, þegar uppgefin
þjóð fagnaði langþráðum sigri?