Morgunblaðið - 07.05.1995, Side 2

2 B SUNNUDAGUR 7. MAÍ1995
MORGUNBLAÐIÐ
á, grönn, svart-
klædd með
nokkra vel valda
skartgripi og
gráa hárið kna-
llstutt og formað
að svipmiklu and-
litinu. Evelyn
Stefánsson Nef
er ekki síður fal-
leg og glæsileg í
fasi en hún var þegar hún kom hér
með manni sínum, heimskautafar-
anum fræga Vilhjálmi Stefánssyni
á árinu 1949. Ég þakka henni fyrir
bókina hennar um Alaska, sem
þýðandinn, Jón Eyþórsson veður-
fræðingur, hafði gefið mér endur
fyrir löngu, og hún segist einmitt
hafa kynnst honum í því ferðalagi.
„Þegar ég kem til Islands þá er
ég aftur hér með Vilhjálmi. Jafnvel
íslenskan rifjast upp fyrir mér. Ég
var þá ung og ástfangin og gleypti
í mig söngvana, sem sungnir voru
í rútubílunum," segir hún. Enda
hafði hún, þegar hún gekk niður
Almannagjá nú, sungið Fram, fram,
aldrei að víkja með hörðum hárrétt-
um framburði og hinn erfiða þjóð-
söng okkar syngur hún enn, fer
bara eina oktövu niður á einum
stað, hvíslar þessi kona á níræðis-
aldri og hummar fyrir mig laglínur:
Fanna skauta faldi háum ... og
Ríðum ríðum ... Norður stranda
stuðlaberg ... Hún var að koma úr
flugferð til Stykkishólms, hafði far-
ið út á bát og borðað í fyrsta skipti
hráan kúfisk og þrjá skammta af
hákarli, sem henni fannst mjög
spennandi. Var alveg afslöppuð
þótt heimkomunni hefði seinkað og
búið væri að skipuleggja kvöldverð-
arboð fyrir hana innan skamms.
„Þau sögðu að ég þyrfti ekkert að
skipta um föt og þá er allt í lagi,“
sagði hún bara.
„Bókin um Alaska. Mér til mikill-
ar undrunar varð hún metsölubók,
kom út í 100 þúsund eintökum og
var gefin út þrisvar sinnum með
10 ára millibili," segir hún. „Ég
hafði aldrei skrifað bók fyrr og
hélt ekki að ég gæti það. En Vil-
hjálmur dró mig inn í það með lagni
og kenndi mér það, eins og allt
annað. Hann var öppalandi minn.
Veitti mér sjálfstraust. Að eignast
par af silkisokkum þá var stórmál,
en þegar bókin seldist svona vel
hafði ég sjálf svo mikla peninga að
ég fór bara út og keypti 12 pör.
Það var óvænt ævintýri." Því má
skjóta hér inn í að Evelyn skrifaði
tvær aðrar þekktar bækur. Hinar
voru Within the Circle og Here is
the Far North, Eitt af landsvæðun-
um sex er Grímsey.
Evelyn var ekki nema 27 ára
gömul þegar hún giftist Vilhjálmi
Stefánssyni landkönnuði, sem þeg-
ar var heimsfrægur maður, hafði
gengið 22.000 mílur inn í óþekkt
heimskautalönd. „Hann var líka
stæltur,- hafði fallegustu og bestu
fótleggi sem ég hefi séð,“ segir
Evelyn. Vilhjálmur hafði fundið ný
lönd, gert mælingar á öðrum lítt
þekktum og unnið víðtækar
vísindalegar rannsóknir.
Hann var þá 62 ár gamall.
„Ég held að ég hafi
verið 17 ára gömul þeg-
ar ég hitti hann fyrst,
en hann var mikil-
menni og ofar mínum
eðlilega umgangs-
hópi, en ég fór að
vinna fyrir hann á
heimssýningunni í
New York 1939.
Hann var að að-
stoða íslensku
stjórnina við ís-
lensku sýning-
ardeildina
þar. Ég vann
þá við leik-
brúðugerð,
var listræn
og flínk í
höndun-
um. Þá var
ég gift vel
þekktum
ungum
brúðu-
Ieikhús-
manni,
Bil Ba-

* •*. .y '
, - ' 1'

* -
HEIMSKAUTSLEIÐANGUR Vilþjálms Stefánssonar 1913-1918 var mikil mannraun og fræg ferð.
Hér eru búðir leiðangursmanna 1914. Svona íshröngl olli göngumönnum erfiðleikum, svo og auðir
álar, sem þeir urðu að komast yfir með því að breyta sleðunum í báta.
DR. Vilhjálmur Stefánsson bendir stúdentum í Dartmouth-háskóla
á sjóleiðina um norðurheimskautssvæðið. Hann var ráðgjafi um
heimskautalöndin og kennari 1947-1962. Þarna var Stefánssonar-
safnið, þá besta bókasafn um heimskautalöndin í heiminum.
HEIMSKAUTAFARINN frægi, Vilhjálmur Stefáns-
son (annar frá hægri), með mönnum sínum í fimm
ára leiðangrinum fræga norður á heimskautssvæðið
frá Kanada veturinn 1913-14. í fimm ára leiðangri
gekk hann 22.000 mílur.
MYND úr Alaskabók
Evelynar Stefánsson.
ird, sem rak eigið brúðuleikhús, var
í kvikmyndum, m.a. með brúðurnar
í Sound of Musik o.fl. Hann var
frægur, en óx aldrei upp úr því að
leika sér eins og barn. Ég þroskað-
ist og varð svolítið alvarlegar þenkj-
andi. Við uxum hvort frá öðru, en
við vorum vinir alla ævi.
Einn góðan veðurdag hitti ég
Vilhjálm á götu. Hann spurði hvað
ég væri að gera og ég kvaðst vera
að leita mér að vinnu. Hann kvaðst
geta útvegað mér starf við íslensku
sýninguna, sem hann og gerði. Ég
man að ég vann við gerð styttunnar
af Leifi Eiríkssyni, ptjónaði á hann
hringabrynju og sprautaði með silf-
urhúð, svo hún leit út eins og úr
málmhringjum. Þegar sýningin
hófst bauð Vilhjálmur mér með sér
á hátíðahöldin, því alls staðar var
frægu fólki boðið til að ná til heims-
pressunnar. Þá bauð Vilhjálmur
mér starf hjá sér, en ég sagðist
ekkert kunna annað en handiðn,
ekki einu sinni að vélrita. Þá bauð
hann að kosta mig í vélritunar-
skóla. Mér fannst þetta stórkostlegt
tilboð. Hann var með skrifstofu á
Morton Street og hafði um 10
manna starfslið. Ég var ný þarna
og því látin bera fram hádegisverð
fyrir yfirmennina. Það var svo
spennandi, því vísindamenn, mann-
fræðingar og heimsins áhugaverð-
asta fólk kom í hádeginu. Ég hafi
aldrei fyrr hitt svona spennandi
fólk. Vilhjálmur hafði ekki bara
áhuga á erfiðum vísindaferðum
heldur líka menningarmálum.
Stundum gátu komið sérfræðingar
í miðaldalatínu, menn nýkomnir frá
Kína eða menn sem höfðu verið í
kafbátaleiðangri. Þetta var
skemmtileg blanda,“ segir Evelyn.
Hún tekur undir þegar því er
skotið inn í hvort Vilhjálmur hafði
ekki líka verið ljóðskáld. „Það sem
hann langaði fyrst til að verða var
ljóðskáld. En hann eyðilagði öll ljóð-
in sín frá þeim tíma. Einu ljóðin sem
til eru eftir hann eru þýðingar hans
á íslenskum ljóðurn."
Heillandi og vel að manni
Vilhjálmur hlýtur að hafa verið
heillandi maður, að hrifa svona
unga konu þótt hann væri kominn
á sjötugsaldur.„Já, allir vinir mínir
og ættingjar sögðu þetta alveg
skelfilegt, en það átti eftir að verða
undursamlega gott hjónaband. Vil-
hjálmur var ekki aðeins heillandi,
hann var líka mjög vel að manni
líkamlega. Hann hafði áhuga á öllu.
Honum fannst ég dásamleg, ég vissi
ekki að ég hafði heila fyrr en ég
fór að vinna fyrir hann. Ég hafði
verið lagin í höndunum, en nú lærði
ég að skrifa. Var í byijun í bóka-
safninu og við upplýsingaleit. Svo
lærði ég að skrifa bækur. Þá fór
hann að senda mig í sinn stað til
að flytja fyrirlestra þegar hann
mátti ekki vera að því. Sagði þá:
Þú ferð! í fyrstu sló út á mér köld-
um svita og ég skalf í hnjáliðunum.
Hvað á ég að segja, spurði ég. Þú
veist um hvað málið snýst, svaraði
hann. Ef hann sagði að ég gæti
eitthvað þá gerði ég það. Hann var
hreykinn af mér. Þegar ég skrifaði
bókina um Alaska, sem varð met-
sölubók, þá vottaði ekki fyrir af-
brýðisemi, hann var bara montinn
af mér. Hann var ekki afbrýðisam-
ur, hann var sér vel meðvitaður um
hver hann var. Alla þá frægð sem
hann þurfti hafði hann þegar öðlast.
Og við-nutum hvors annars. Við
vorum í dásamlegu hjónabandi í
nærri aldarfjórðung. Hann var
lærimeistari minn, eignmaður,
bróðir og ástmaður, hann var mér
allt sem einn karlmaður getur ver-
ið,“ segir hún af tilfinningu. Þegar
ég hefi orð á því að hann hafi þó
verið orðinn 83 ára þegar hann dó,
líklega með svolitlum efa í röddinni
er hún talar um ástmanninn, þá
trúir hún mér fyrir því að Vilhjálm-
ur hafi verið góður ástmaður, þol-
inmóður, reyndur ... hún hafi ekki
vitað hvað raunverulega gott kyn-
líf var fyrr en hún giftist honum.
Ekki svo að skilja að hún hefði
ekki gifst honum án kynlífs. „Það
var extra bónus,“ segir hún og
hlær. „Við áttum stórkostlegan
tíma saman.“