Morgunblaðið - 13.05.1995, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 13. MAÍ1995 25
AÐSENDAR GREINAR
Fagmennska
í bifreiðaskoðun
EINS OG kunnugt er hafa mikl-
ar breytingar átt sér stað á undan-
fömum árum í skoðun ökutækja
hér á landi. Talsverð umræða hef-
ur fylgt þessum breytingum, sem
ekki hefur alltaf verið málefnaleg
og oftar en ekki snúist um aukaatr-
iði fremur en aðalatriði. Sjónarmið
okkar bifvélavirkja, sem hafa
starfað við ökutækjaskoðun og
tekið þátt í að móta þessar breyt-
ingar, hefur ekki mikið heyrst í
þessari opinberu umræðu og þess
vegna tel ég tímabært að tjá mig,
faglega og fordómalaust.
Þegar Bifreiðaskoðun íslands
hf. tók til starfa árið 1989 þurfti
að byija frá grunni, svo þágar
voru þær aðstæður sem Bifreiða-
eftirlitið gamla hafði búið við.
Markmiðið var að koma á fót full-
komnum skoðunarstöðvum í öllum
kjördæmum og samræma íslenskar
reglur um skoðun ökutækja þeim
reglum sem giltu í nágrannalönd-
unum, þannig að öryggisskoðun
ökutækja væri sambærileg þvi sem
almennt gerist í Evrópu. Til þess
að gera þetta kleift þurfti að
mennta og þjálfa skoðunarmenn,
efla gæðavitund þeirra og og
tryggja hlutlaus vinnu-
brögð. Þá var líka stigið
það heillaspor að krefj-
ast bifvélavirkjamennt-
unar til þess að geta
starfað sem skoðunar-
maður.
Mér eru enn í fersku
minni vinnuaðstæður
og aðbúnaður þeirra
sem störfuðu við skoð-
unina á Bíldshöfðanum
og þar áður í Borgar-
túni. Þegar erlendir
skoðunarmenn komu
hingað í heimsókn og
horfðu á kollegana
skoða undir berum
himni í rigningu, slyddu
og myrkri var vont að vera til.
Ekki var laust við að menn væru
hálfskömmustulegir þegar leiftur-
ljós myndavéla útlendinganna
dundu á skoðunarmönnum. Það er
ekki lengra síðan en 1989 að bílar
voru skoðaðir við þessar aðstæður
í Reykjavík.
Þegar skoðunarstöð Bifreiða-
skoðunar að Hesthálsi var tekin í
notkun árið 1990 voru fyrst
skapaðar aðstæður til þess að þróa
nýjar og betri skoð-
unaraðferðir. Hversu
vel hefur tekist til
held ég að sé fyrst
og fremst vegna þess
hve allir starfsmenn
Bifreiðaskoðunar,
bæði skoðunarmenn
og aðrir, tóku virkan
þátt í undirbúningn-
um. Gæðahópar, þar
sem 4-5 starfsmenn
voru í hverjum hópi,
unnu að þessari þró-
un og er mér til efs
að starfsmenn í
nokkru fyrirtæki
sem viðkemur bílum
hér á landi hafi
gengið í gegnum jafnstranga
menntunaráætlun og skoðunar-
menn Bifreiðaskoðunar á þessum
tíma. Liggur við að tala megi um
byltingu og er sú bylting ekki ein-
skorðuð við skoðunarstöðvarnar
því framfarir í starfi þeirra hafa
haft mikil áhrif til bóta á bílaverk-
stæðunum. Óhætt mun að fullyrða
að vinna þeirra sé nú miklu fag-
mannlegri og öruggari en var fyr-
ir nokkrum árum. Víða eru komin
Svanberg
Sigurgeirsson.
Með skoðunarstöð Bif-
reiðaskoðunar að Hest-
hálsi, segir Svanberg
Sigurgeirsson, var
fyrst sköpuð aðstaða
til að þróa betri skoð-
unaraðferðir.
tæki sem til skamms tíma voru
nánast óþekkt hér. Nægir þar að
nefna búnað til hemlaprófana og
mengunarmælinga. Ástand bíla-
flotans hefur batnað mikið á allra
síðustu árum vegna þessarar
vönduðu skoðunar og var ekki
vanþörf á. Sannleikurinn er sá að
við íslendingar vorum mörgum
áratugum á eftir öðrum þjóðum í
bílaskoðun þótt óvíða sé eins mik-
il þörf fyrir örugg farartæki og
hér á landi.
Hlutleysi, öguð vinnubrögð og
nákvæmar verklagsreglur eiga að
leiða til þess að ekki skipti máli
hvenær, hvar eða hver skoðar bíl-
inn. Niðurstaðan af skoðuninni á
að vera sú sama óháð því hvaða
skoðunarmaður framkvæmir verk-
ið. Það er þetta sem er forsenda
faggildingarinnar, sem er eins kon-
ar gæðastimpill á skoðunina. Að
fullnægðum þessum skilyrðum er
síðan hægt að heimila fleiri aðilum
að sinna þessari öryggisgæslu í
samkeppni um verð og þjónustu
án þess að það bitni á gæðum
skoðunarinnar. Tvö fyrirtæki til
viðbótar við Bifreiðaskoðun íslands
hf. hafa nú haslað sér völl á þessu
sviði, sem á að geta verið til hags-
bóta fyrir neytendur.
Ég hef verið í hópi þeirra sem
fagna auknu frelsi, sem er til þess
fallið að bæta þjónustu við neyt-
endur og lækka verð. Ég vil þó
vara menn við og minna á að best
er að ganga hægt um gleðinnar
dyr og láta ekki samkeppnina hafa
neikvæð áhrif á gæðin.
Því miður sýnast mér blikur
vera á lofti vegna þess að athuga-
semdum í skoðun hefur fækkað
umtalsvert frá því samkeppnin
bytjaði og afköst skoðunarmanna
eru orðin mun meiri en áður var.
Ég vil sérstaklega beina orðum
mínum til bifvélavirkja, hvort sem
þeir starfa hjá Bifreiðaskoðun ís-
lands hf, Aðalskoðun hf, Athugun
hf. eða á endurskoðunarverkstæð-
um, og hvetja þá til þess að forð-
ast neikvæð áhrif á dómgreind sína
og fagmennsku. Við skulum hafa
það hugfast að fjárhagslegur
ávinningur af auknum afköstum,
lækkað'skoðunargjald og „liðlegri"
þjónusta verður léttvæg í huga
þolandans, sem lendir í alvarlegu
umferðarslysi sökum biiunar í öku-
tæki sem rekja má til lélegrar skoð-
unar. Verum þess minnugir, að það
er skylda okkar og aðalhlutverk
sem fagmanna að stuðla að auknu
umferðaröryggi.
Höfuadar er bifvélavirki og
skoðunarmaður hjá
Bifreiðaskoðun íslands hf.
Síld hlutlausa
blaðsins
í GREININNI
„Hveijir eiga sfldina?“
sem birtist í Morgun-
blaðinu síðastliðinn
fimmtudag er súlurit
sem sýnir veiðihlutfall
íslendinga, Norð-
manna, Rússa og Fær-
eyinga úr norsk-
íslenska síldarstofnin-
um árin 1950-1970.
Síðan segir: „Eins og
sjá má á meðfylgjandi
súluriti var veiði ís-
lendinga úr stofninum
lengi vel sáralítil mið-
að við afla Norð-
manna.“
Af þessu súluriti og
ofangreindum orðum mætti ráða
að síldveiðar íslendinga hafi engar
verið á fyrra helmingi aldarinnar.
Það er nú öðru nær. Veiðar íslend-
inga á norsk-íslensku síldinni voru
í lok kreppuáratugar-
ins, segir Birgir Sig-
urðsson, nam verðmæti
síldarafurða meira en
40% af útflutningstekj-
um þjóðarinnar.
þá geysimiklar og gefa án vafa
allt aðra mynd en súluritið í Morg-
unblaðinu. Súluritið gefur enn
rangari heildarmynd af veiðum
norsk-íslensku síldarinnar en ella
vegna þess að langt fram á sjötta
áratuginn varð nær algjör afla-
brestur á síldarmiðunum við ís-
land. Aflinn glæddist fyrst veru-
lega árið 1959 vegna nýrrar tækni
en hafði þó fjórum sinnum orðið
meiri fyrr á öldinni. Það eru því
meiriháttar mistök að nota ein-
göngu tímabilið 1950-1970 til
samanburðar á veiðum úr þessum
stofni.
í lok kreppuáratug-
arins nam verðmæti
síldarafurða meira en
40% af útflutnings-
tekjum þjóðarinnar.
Það var ekki af engu
sem Siglufjörður var
nefndur „fiskernes
Eldorado" og „mesti
síldarbær í heimi“ á
þessum áratugum.
Norðmenn höfðu þá
iðulega um 300 sfld-
arskip hér við land en
eftir árið 1916 söltuðu
íslendingar ávallt
meira en þeir af síld
sem veiddist á íslands-
miðum. Uppistaðan í
þessum miklu sfldveiðum á fyrra
helmingi aldarinnar var norsk-
íslenska síldin þótt tveir alíslenskir
stofnar kæmu þar líka við sögu.
í ofannefndri grein segir og að
norsk-íslenska síldin hafi haldið sig
innan núverandi íslenskrar lögsögu
6-7 mánuði á ári. Réttara er 7-8
mánuðir eins og dæmin sanna.
Morgunblaðið hefur tekið upp
hógværa hlutleysisstefnu í íslensk-
um stjórnmálum. Þessi hlutleysis-
stefna hefur nú færst yfír á síidina
ef marka má greinina „Hveijir eiga
síldina?" Til þess að bijóta ekki í
bága við hlutleysisstefnu blaðsins
kallar greinarhöfundur umræddan
stofn hvorki norskan né norsk-ís-
lenskan heldur aðeins vorgotssíld.
Gallinn við þessa skyldugu hóg-
værð er sá að þegar allt var hér
með blóma í sfldinni var hér önnur
vorgotssíld sem nefnd var íslenska
vorgotssíldin til aðgreiningar frá
þeirri norsk-íslensku. Og er nú úr
vöndu að ráða næst þegar blaðið
tekur að sér að upplýsa þjóðina
um sögulegan rétt hennar til þessa
síldarstofns er senn mun sækja á
fornar íslenskar slóðir.
En hvernig væri að kynna sér
síldarsöguna betur?
Höfundur er rithöfundur.
Birgir
Sigurðsson.
ISLENSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
796. þáttur
Haraldur Guðnason í Vest-
mannaeyjum vakir enn á verðin-
um um íslenskt mál og hefur
sinn sérstæða hátt á að gagn-
rýna málskemmdir og misyrð-
ingar. Hann skrifar mér enn vin-
samlegt bréf, og mun ég birta
meginefni þess í tveimur hlutum.
Hefst svo fyrri hluti:
„Enn eru menn að þýða „yfír
á“ íslensku og fara „yfír í“ þetta
eða hitt húsið. Svo „taka menn
yfír“ og „fara yfír grensuna" í
fjölmiðlum.
Kennari sagði í blaðaviðtali:
„Á fundinum var foreldrum bent
á, að þeir gætu tekið yfir og
farið sjálfír með bömin.“
[Umsjónarmaður: í sumum
dæmum hér er H.G. heldur
vandfýsinn. En enskuslettan
„take over“ er ein hin allra hvim-
leiðasta um þessar mundir og
fullkomlega þarflaus. Menn
„taka ekki félagið yfir“, heldur
taka við (stjórn á) félaginu eða
fyrirtækinu o.s.frv. Auðvitað er
hægt að orða þetta á margan
annan veg, svo að skammlaust
sé.]
Haraldur áfram: „Sláttur.
Maður sló í gegn og sló til og
sló svo á þráðinn. Þetta var mik-
ill sláttur.
í fjölmiðli: „Það eru einhver
2-300 þúsund krónur og svo-
leiðis langt út úr korti.“ [Um-
sjónarmaður: Tvenns konar mis-
notkun á orðinu einhver veður
nú uppi. Annars vegar er sú
tegund sem H.G. tók dæmið af;
nýleg hrá þýðing úr ensku some.
Hitt er þegar sagt er: „Þetta er
eitthvað sem kemur á óvart“ í
stað: Þetta kemur á óvart.
Þetta hið síðara er ekki síður
dönskusletta en enskusletta.]
Bréfritari: „Lærðir viðmæl-
endur ríkisútvarpsins tala um
nostalgíu (sem hver étur eftir
öðrum, periódu og súkkses, og
fleira í þeim dúr.“
[Vissulega er margt af slíku
ofnotað til muna. Umsjónarmað-
ur Qallar ekki ítarlega um erlend
tökuorð að sinni, en þakkar þá
sjálfsögðu viðleitni fjölda manna
að búa til íslensk orð yfír sem
flest fyrirbæri.]
Verður svo síðari hluti bréfs
Haralds Guðnasonar geymdur
um sinn.
★
Jóna Rúna Kvaran skrifar
mér meðal annars svo og þakka
ég bréfritara efni bréfsins og
góðar óskir. Ég var einmitt að
fárast yfír málfátækt ekki fyrir
löngu:
„Ég ákvað að skrifa þér í kjöl-
far þess að þú birtir bréf frá
Ólafi Stefánssyni 11.3. 1995,
þar sem hann bendir á tilmæli
Ómólfs Thorlaciusar um nýtt
orð yfír ritskoðun, ef um væri
að ræða t.d. kvikmyndir eða
myndverk. Ólafur kom með
ýmsar athygliverðar hugmyndir
um möguleg orð. Vonandi sakar
ekki, þó að ég af áhuga fyrir
nýsmíði bæti fleiri orðhugmynd-
um í hans ágæta orðapott.
Mér virðist sem Örnólfur með
málaleitan sinni sé að leita að
orði yfír einhvers konar eftirlit
með innihaldi myndmálshug-
verka. Ég sting uppá til um-
hugsunar varðandi myndmál
orðunum: „myndmat, mynd-
skoðun, myndeftirlit, myndað-
hald, myndgreining." Áftur á
móti sting ég uppá þessum orð-
um til gamans, frekar en af til-
efni, ef einungis um er að ræða
ritmál: „ritgæsla, ritrannsókn,
riteftirlit, ritforsjá og ritálit."
Sennilega má fínna með fyrir-
höfn eitthvað ennþá nærtækara.
Mögulega má nota sum orðanna
til að auka fjölbreytni tungu-
taksins, þó af öðrum tilefnum
væri, en þó skyldum. Hugsan-
lega má segja að þau tengist
einhvers konar skoðun, forsjá,
áliti eða mati á hugverkum í
mynd- eða ritformi. Persónulega
þykir mér orðin myndmat og
myndeftirlit lýsa framkvæmd-
inni sem um ræðir best. Orðið
myndskoðun er hentugt, sökum
þess að það er skylt orðinu rit-
skoðun, sem þykir hreint ágætt,
þó það notist betur yfír ritmál
en myndmál.
Ég vil að lokum þakka þér
innilega fyrir einstaklega áhuga-
verða og lærdómsríka þætti í
gegnum langa tíð.
Með vinsemd og góðum kveðj-
um.“
★
Áslákur austan kvað:
Af hestinum Steingrímur stökkur
(stuðfjöðrin úr honum hrökkur)
og liggur í roti
eins og læða á goti
eða lýsisbræðslureykmökkur.
★
Allt í einu var hvað eftir ann-
að sagt á Stöð II á sunnudags-
kvöldi: Vopnahléið í Bosníu „fell-
ur út“. Ég er ansi hræddur um
að hér hafí blandast saman að
falla úr gildi og renna út.
Margt er það sem fellur úr gildi,
þegar tímar líða, en látum Jón
skáld Helgason sýna okkur
dæmi um hitt:
Svo endar hver sitt ævisvall
og yfirgefur skál og stút,
er gellur tímans grimma kall:
„Þitt glas er runnið út!“
Vissulega hef ég orðið þess
rækilega var að fréttamenn í
vörpunum vilja vanda sig nú og
taka leiðbeiningum. Ég hef veitt
því sérstaka athygli að meiri til-
breytingar gætir nú hjá sumum
í orðavali. „Tala látinna á“, ekki
alltaf „eftir að hækka“, og það
er ekki alltaf „búið að ráða nið-
urlögum eldsins".
Þá er dæmi um gott mál:
„C.C. er hæst setti embættis-
maður..Þarna hefði líka ver-
ið hreint svakalegt að segja
*háttsettasti. Og orðasambandið
að renna sér (á skíðum) stóð
keikt um páskana, en flatsögnin
að „skíða“ var á maklegu undan-
haldi.