Morgunblaðið - 14.05.1995, Blaðsíða 4

4 B SUNNUDAGUR 14. MAÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Bagdad er reiö borg - en þeir eiga þó sinn Seólabanka.
•Rönloentækin eru
biluð og viö eigum
ekki vun á vara-
hlutum fyrr en ett-
ir mánuö. Þessi
drengur verður dá-
inn bá. Og margir,
margir tleiri.
•Fálk yfir sextugu
verður aö deyja
druttnl sínum
heima, fjölskyldur
táku hessu illa
fyrst, en nú er
kemlnn svu mikill
sljáleiki yfir fálk
að hað lætur sig
hetta litlu skipta.
Bellari i Bagdad.
Vió Al Aliyas júkrahúsió er vitanlega veglegt
mólverk af Saddam Hwssein.
sér þarna inn eins og fín mann-
eskja, með fylgdarmann frá ráðu-
neyti, úti beið bílstjórinn, hrað-
ganga um stofumar og svo var ég
laus allra mála og gat bara farið.
Ekki út í gleði borgarinnar, en altj-
ent farið og eftir voru böm að þjást
og deyja og svartklæddar starandi
konur með kvöl í andlitinu.
400 börn á aldrinum 0-5 ára
deyja á degi hveijum
Eftir því sem ég kemst næst eft-
ir að hafa einnig blaðað í skýrslum
frá UNICEF í Bagdad deyja að
minnsta kosti 400 böm á aldrinum
0-5 ára á dag. Það em 146 þúsund
böm á þessum aldri á ári. Þetta
gildir um þau börn sem er komið
með á spítalana og má ætla að
þessi tala sé nærri lagi. Tölur þær
sem ríkisstjómin hefur birt em
miklu hærri en þeim skyldi tekið
með fyrirvara. Því ekki er skirrst
við að nota bamadauðann { írak
sem tæki í áróðursstríðinu við um-
heiminn.
Hin þögla neyð
Das Gupta komst svo að orði að
írak væri „hin hljóða neyð“. „Þú
sérð ekki böm hér með útblásna
maga eins og í sumum hungurs-
neyðum Afríkulanda. Því reynir fólk
að gera sem minnst úr þessum ótrú-
legu hörmungum. Ástæðan fyrir
þvi' er sú að matarskömmtunarkerf-
ið sem ríkisstjómin kom á eftir
stríðið gerir ráð fyrir að fólk geti
fengið að kaupa bráðnauðsynleg-
ustu matvæli á stórlega niður-
greiddu verði. Þetta hefur haldið
hungurvofunni í skefjum. Þessi
matarskammtur dugir fyrir um 70%
af því sem talið er að fólk þurfí og
þá er ég auðvitað að tala um lág-
mark. Og hvað segir þetta okkur
svo: á þessum fimm ámm er hægt
og rólega verið að murka lífið úr
þjóðinni, því í 5 ár hefur allan þorra
fólks skort á hverjum degi 30% af
því sem talið er að það þurfí til að
lifa af. Fólk getur þolað slíka
skömmtun í 1 ár án þess að bíða
verulegt eða varanlegt heilsutjón,
jafnvel í 2 eða 3 en nú em senn
liðin 5 ár og mig hryllir við hvað
hér fer að gerast á altra næstu
mánuðum ef svo heldur fram sem
horfir."
Hann sagði að þeir sem hefðu
skuldbundið sig til að leggja fram
fé til UNICEF-hjálpar íraks yrðu æ
tregari til að reiða framlögin af
hendi og ástandið hefði versnað
mjög mikið síðasta árið.
Sjálf tel ég ekki nokkurn vafa á
því að sú tregða stafar ekki hvað
síst af andstyggð vestrænna stjóm-
málaforingja á Saddam Hussein -
þrátt fyrir orð og yfírlýsingar um
að saklausir borgarar eigi ekki að
líða fyrir illsku hans.
Því írak er ríkt land, sannkallað
gnægtaland, og ef efnhagsþvingun-
um Sameinuðu þjóðanna væri aflétt
mundi lífíð smátt og smátt verða
eðlilegt á ný og fólkið - þrátt fyrir
dauða og hörmungar - gæti öðlast
von um framtíð og kannski blómstr-
að aftur.
Glas af vatni
Mánaðarlaun starfsmanns hjá
ríkinu em 6 dollarar á mánuði eða
sem svarar um 380 krónum og
fæstir hafa annað en skömmtunar-
seðlana og atvinnuleysi er gríðar-
iegt. Ég sá fólk betla á götum úti.
Betl þykir ekki tiltökumál í mörgum
íslömskum ríkjum. En að þessu leyti
hafa írakar um margt verið einstak-
ir, stoltir með afbrigðum og ég hef
aldrei nokkum tíma séð þá betla
fyrr.
Ef íraki hefur hug á að fara til
Jórdaníu eða Jemen sem eru einu
ríkin sem hleypa þeim inn um
stundarsakir verður hver að reiða
fram 350 dollara. Þessi upphæð
hafði verið 175 dollarar en var
hækkuð þennan tíma sem ég var í
landinu.
Það þarf engan að undra þó
Bagdad sé reið borg, skítug og svo
ólýsanlega hrygg. „Við emm að
verða eins og dýr, við hugsum bara
um að ná okkur í mat. Áður fyrr
lásum við bækur, ortum Ijóð og
máluðum myndir. Þetta er liðin tíð.
Hvernig ættum við að hafa hugann
við annað en það að kíló af hrís-
gijónum kostar mánaðarlaun og
mjólkurduftspakki kostar tvöföld
mánaðarlaun."
Þetta sagði Karim, kunningi úr
fyrri íraksferðum. Hann vinnur í
Upplýsingaráðuneytinu. Hann bauð
mér heim til sín og kona hans bar
fram góðgjörðir: eitt glas af köldu
vatni.
Karim drakk vatnið og leit svo á
mig, hálfafsakandi: „Ég er vanari
vatninu héma, það gæti verið
hættulegt fyrir þig.“
Mér skilst að vatnshreinsistöðvar
í landinu afkasti um það bil 50%
af því sem var fyrir Flóastríðið.
Þegar ég var gestur þeirra hjóna
fyrir fjórum árum eftir að efnahags-
þvinganir höfðu verið í gildi í eitt
ár, svignuðu borðin á notalegu
heimili þeirra undan kræsingunum.
Nú var snautlegra um að litast,
teppi, myndir og alls konar „óþarfa
dótarí" eins og Karim orðaði það
hefur verið selt fyrir mat. „Það
gekk vel að selja fyrst, nú eru bara
varla nokkrir nema fáeinir útlend-
ingar sem hafa efni á að kaupa
neitt."
Að upplagi eru írakar mestu
höfðingjar heim að sækja allra
Araba. Þessi „veisla“ hjá Karim nú
segir æði mikla sögu þeim sem
þekkja arabíska gestrisni.
Þau áttu von á frænku Karims
frá Amman í vikunni á eftir og
vonuðu að hún kæmi með brauð
og mjólkurduft. Hann sagðist þó
hreint ekki vera svo illa settur.
Hann vinnur í þessu ráðuneyti sem
sér um erlenda blaðamenn og á því
möguleika á að útvega sér dollara
sem hann getur komið í verð.
Saddam við hvert fótmál
Þrátt fyrir allar efnahagsþreng-
ingar hafa írakar gert við eða end-
urreist allar brýrnar yfír Tígris sem
rennur gegnum Bagdad. Og meira
að segja byggt eina splunkunýja á
tveimur hæðum. Þar af leiðir að
nú er á ný harðbannað að mynda
þessar brýr, þær flokkast undir
hernaðarmannvirki. Við hvorn brú-
arsporðinn er stytta af Saddam
Hussein, forseta þar sem hann réft-
ir út höndina, föðurlegur og ábyrg-
ur.
Þeir hafa reist Saddam-tum gríð-
arlega voldugan sem er miðstöð
fjarskipta. Það er líka harðbannað
að mynda og dugir ekki að veifa
dollurum framan í fylgdarmanninn.
Ný málverk eða dýrðlegar mósaík-
myndir af Saddam sem voru ærin
fyrir hafa sprottið upp og eru við
hvert fótmál, hann í alls konar hlut-
verkum en umfram allt landsföður-
legur og mildur. Það er svona allt
að því ógerningur að snúa sér í
hring án þess að sjá forsetann að
minnsta kosti tvisvar á leiðinni.
Hér er ekkert að gerast -
bara börn að deyja
Og meðan ég var í Bagdad var
birt tilkynning í blöðunum: á afmæl-
isdegi hins elskaða leiðtoga þann
28. apríl skyldi hafist handa við að
reisa tvær moskur og sagt að önnur
þeirra, Mikla moska, yrði sú næst
stærsta í öllum Miðausturlöndum.
Það eru fáir erlendir blaðamenn í
Bagdad þessa dagana. „ Ég er að
verða vitlaus úr leiðindum. Það er
ekkert að gerast hér - bara börn
að deyja, það er engin frétt í því,“
sagði fréttamaður AP sem er ein
fárra fréttastofa sem hafa mann
að staðaldri í írak.
Hann sagði að nokkru fyrr hefðu
erlendir blaðamenn flykkst til
landsins þegar írakar handtóku tvo
Bandaríkjamenn sem fóru í óleyfi
yfir landamærin frá Kúveit. Sumir
bjuggust við að Saddam Hussein
mundi nota þetta mál sér til fram-
dráttar og láta þá fá væga dóma.
Að svo stöddu benti ekkert til þess,
kunngert hafði verið um 8 ára fang-
elsi yfir þeim og þegar ekkert gerð-
ist næstu daga, pökkuðu flestir
saman og fóru.
En það er óhætt að segja að
þeir erlendu blaðamenn sem eru hér
þurfí að greiða háu verði þá þjón-
ustu sem þeir fá og auðvitað allt í
dollurum. Það þarf að múta háum
sem lágum ef maður á að fá leyfí
fyrir því sem annars staðar teldist
algert smámál. Fylgst er með blaða-
mönnum svona allt að því allan
sólarhringinn og maður verður að
vera yfirmáta klókur eða þekkja vel
til í Bagdad til að geta hitt fólk sem
Ráðuneytið vill ekki að maður hitti.
Beiskja í garð Kúrda
Á Vesturlöndum eiga ýmsir erfítt
með að skilja hvers vegna írakar
afþökkuðu nýverið „tilboð" sem
S.Þ. gerðu þeim, þar sem átti að
leyfa þeim að selja olíu fyrir millj-
arð á þriggja mánaða fresti til að
geta keypt lyf og mjólkurduft. Þetta
gæti virst einfalt en er ögn flóknara.
Af þessum milljarði dollara yrðu
írakar að greiða til Kúveita um 300
milljónir dollara í stríðsskaðabætur
og að minnsta kosti 150 milljónir
til Kúrda í norðurhlutanum sem
ekkert samband er við nú.
„Því er þetta „boð“ ekki annað
en ein auðmýkingin enn. Það er
sannarlega ekki eins höfðinglegt
og það virðist hljóma í vestrænum
eyrum. Það er ekkert annað en af-
skipti af íröskum innanríkismálum
og brot gegn fullvalda ríki og gróf
móðgun," sagði Sahti Mehti Saleh,
forseti íraska þingsins við mig.
Mér fannst ekki laust við að fólk
almennt hefði þessa skoðun. Menn
bentu iðulega á að „fyrir þvingun-
ina“ eins og þeir kalla það hafí Irak
verið eitt mesta olíuveldi heims.
„Við þolum ekki þessa hrokafullu
góðvild Kananna," sögðu ýmsir.
Það var einnig fróðlegt að heyra
hvað menn, háir sem lágir höfðu
að segja um innrás tyrkneska hers-
ins á svæði Kúrda í Norður-írak.
Kamal Hossain, yfírmaður
Blaðamannamiðstöðvarinnar skóf
ekki utan af því„ Okkur er hjartan-
lega sama hvað Tyrkir gera við
Kúrdana. Við hvorki hugsum um
það né tölum um það því það kem-
ur okkur ekki við. Kúrdar sviku
okkur þrátt fyrir að við hefðum
veitt þeim sjálfsstjóm, virtum trú
þeirra og leyfðum að tungumálið
þeirra væri kennt í skólum sem er
meira en hægt er að segja um aðr-
ar þjóðir sem hafa Kúrda innan
sinna landamæra. En Kúrdarnir
stukku í fangið á Amríkönum og
nú kæra Amríkanar sig kollótta
hvort Tyrkir drepa þá.“
Og víst er að ég fann beiskju í
garð Kúrda víða. Satt að segja er
æði langt síðan ég komst sjálf að
þeirri niðurstöðu að það væri sann-
leiksvottur í því að Kúrdar í írak
hefðu notið að mörgu leyti betra
lífs og meira frelsis en Kúrdar í
íran, Sýrlandi, að ekki sé nú minnst
á hið vestæna ríki Tyrkland. Þó
má ekki skilja orð mín svo að ég
sé að gera lítið úr eitursprengju-
árásum á kúrdíska bæi fyrir nokkr-
um árum þar sem mikill fjöldi
manna lét lífíð. írakar hafa að
sönnu aldrei gengist við þessum
verknaði og segja að erkióvinurinn
íran hafí staðið að þessu til að
sverta íraka, þeir hafi málað flug-
vélar sínar í íröskum litum og dengt
eitri yfir saklaust fólk.
Háttsettir menn ýmsir sögðu að
lausnin væri í rauninni fjarska ein-
föld. Það ætti að skila norðurhlutan-
um á ný til lögmætra stjórnvalda í
Bagdad og þar með mundi stöðug-
leiki og öryggi á ný ríkja í þessum
hérúðum. Eg gef ekki mikið fyrir
það. En auðvitað vita allir að Kúrd-
ar virðast ekki geta komið sér sam-
an um sín mál og endalaus barátta
þeirra innbyrðis síðan þeir fengu
norðurhluta íraks, einkum milli
sveita tveggja forystumanna, hefur
veikt málstað þeirra mjög alvarlega.
Leitað að Hameed Saeed
Þegar ég kom til íraks hið fyrsta
sinn haustið 1988, skömmu eftir
að stríðinu milli íraks og írans lauk
kynntist ég skáldinu Hameed Sae-
ed. Mér var beint á hans fund þeg-
ar ég bað um að hitta íraskan rithöf-
und. Hann var þá einnig ritstjóri
Al-Thawra, stærsta blaðs íraks.
Með okkur tókust góð kynni.
Seinna átti hann án efa dijúgan
þátt í að lausn fannst á máli ís-
lensks læknis þegar írakar héldu
vestrænum gíslum haustið 1990.
Við höfðum hist síðast þegar ég
kom eftir stríðið. Síðan hafði ég
fregnað það eitt að hann væri hætt-
ur sem ritstjóri og enginn vissi hvar
hann var. Opinbera skýringin var
að hann væri að yrkja ljóð í
heimabæ sínum, Hilla. Bréf sem ég
sendi honum á blaðið voru endurs-
end, merkt „viðtakandi óþekktur."
Það var hvíslað að hann hefði
kannski verið líflátinn. Kannski
væri hann í fangelsi. Kannski bara
eitthvað annað. Ég var staðráðin í
að fara ekki frá Irak fyrr en ég
vissi hvað hefði orðið af honum.
Því hóf ég nú leit að Hameed
Saeed.