Morgunblaðið - 16.05.1995, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 16. MAÍ 1995
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Aðeins sá sem
þekkir þrá
Nauða-
ómerkilegt
dauðatafl
K.VIKMYMHI1
Iláskölabíó
DAUÐ ATAFLIÐ
„UNCOVERED" Vi
Leikstjóri og einn af handritshöf-
undum: Jim McBride. Aðalhlutverk:
Kate Beckinsale, John Wood, Sine-
ad Cusack og Art Malik. Ciby 2000.
1994.
SÁLFRÆÐITRYLLIRINN
Dauðatafl eða „Uncovered“ er ein-
hver ómerkilegasta spennumynd sem
sést hefur í langan tíma. Hún gerist
á meðal Spánveija í Barcelona, sem
leiknir eru mestmegnis af einstak-
lega tilgerðarlegum breskum leikur-
um, og snýst um taflborð í 500 ára
gömlu málverki. Það geymir leyndar-
dóm um 500 ára gamalt morðmál en
í nútímanum eru morð framin a"t í
kringum unga stúlku, sem vinnur við
að hreinsa málverkið. Reynt er að
tengja tímaskeiðin saman með ein-
hveijum dulúðugum hætti en andlaus
leikstjóm Jim McBride og hræðilegur
leikur í bæði aðal- og aukahlutverk-
um fær mann oftar en ekki til að
hlæja að öllu saman.
Myndin gengur sannarlega ekki
upp sem sálfræðitryllir. Morðin sem
framin eru hafa næsta lítil sálfræði-
leg áhrif á stúlkuna, sem hin svip-
lausa Kate Beckinsale leikur mest-
megnis án þess að gera neitt fyrir
hlutverkið. Ekki vekja þau sálfræði-
lega spennu hjá áhorfendum því
morð eru ekki framin í þessari mynd
heldur fínnast lík með reglulegu
millibili, sem við eigum að halda að
séu morð. Frásagnargleðin er slík
að maður þarf að klípa sig í hand-
legginn til að minna sig á að hér er
um spennumynd að ræða og reyndar
hallast maður æ meir að stefnu lög-
reglunnar, sem er á því að öll eigi
morðin sér eðlilejgar skýringar.
Lykilinn að gátunni er að fínna á
taflborðinu og til að rýna í stöðuna
er fenginn flækingslegur sígauna-
piltur, sem á að vera mesti skáksnill-
ingur borgarinnar og er sannarlega
versti leikari hennar. Hann er ein-
hvern veginn hirtur upp af götunni
og settur í myndina meira til að
hafa með ástarsögu hans og mál-
verkahreinsarans en nokkuð annað.
Sá kafli er vægast sagt hallærislegur
ekki síst út af slæmum leiknum og
aukapersónurnar, sérstaklega vin-
kona stúlkunnar og ástmaður henn-
ar, er afleitt par.
Sjálf myndin er afleit á alla lund
sem samvinnuverkefni evrópskra og
bandarískra kvikmyndagerðarmanna
er engan áhuga virðast hafa á hvem-
ig til tekst og vinna undir fullkom-
lega dáðlausri leikstjórn manns, sem
sýnt hefur að hann getur gert svo
miklum mun betur.
Arnaldur Indriðason
TÓNLIST
Scltjarnarncskirkja
EINSÖNGSTÓNLEIKAR
Þuríður Baxter, mezzosópran, Ólaf-
ur Vignir Albertsson, píanóleikari,
fluttu Ijóðasöngvcrk og aríur. Sel-
tjarnarneskirkju laugardaginn 13.
maí, 1996.
TRÚLEGA er sú þörf að syngja
og yrkja sprottin upp af sama stofni
í mannssálinni, enda voru skáldin í
árdaga, einnig söngvarar og enn í
dag syngja menn ljóð sín. Þrátt fyr-
ir að Þuríður Baxter hafi ekki stund-
að söngnám nema í u.þ.b. 6 ár hefur
söngurinn trúlega fylgt henni alla
ævi og verið samofínn áhuga hennar
á tungumálum og bókmenntum, þ.e.
á sviðum, þar sem hún upphaflega
leitaði sér menntunar og þroska.
Bókmenntir og tónlist eru af einni
og sömu listafjölskyldunni og t.d.
dæmis er upphaf óperunnar á 15.
og 16. öld ekki síður talið til bók-
menntalegra afreka ítala, þó síðar
skildi þar á milli og að tónskáldin
hafi þá reynt að standa sig án góðs
texta.
Allt hefur þetta eina mynd í lok-
in, þó fjölgerðir hæfíleikar valdi því
oft, að gengin er leið sem síðar slær
fölva á, vegna þeirrar sem ekki var
valin. Nýlega hafin söngferð Þuríðar
Baxter vitnar um góða hæfileika,
því hún syngur vel, túlkar af innlifun
en það sem á vantar er örbrot í radd-
tækni, hvernig hún tekur tóninn
stundum neðan frá og lyftir honum
upp, í stað þess að hugsa hann ofan
frá og hefur tamið sér of mikið „dim-
inuendo“ á endatónum tónhendinga.
Fyrri hluti tónleikanna voru ljóða-
söngvar eftir Liszt, Schumann,
Dvorák, Tsjæikovskí og Strauss og
tvö íslensk sönglög við kvæði eftir
Halldór Laxness. Vergiftet sind
meine Lieder, eftir Liszt, er sér-
kennilegt lag og var það mjög vel
flutt, eitrað í túikun söngvarans og
vel flutt af píanóleikaranum, Söng-
urinn, sem móðir mín kenndi mér
(Sígaunasöngur nr 4), eftir Dvorák,
er byggður á stefi er allir þekkja
og þar var flutningur Þuríðar og
Ólafs mjög góður og sama má segja
um tvö lög eftir Tsjæikovskí, þó það
seinna, Nur wer die Sehnsucht
kennt, hafi verið sérlega vel túlkað
og af djúpri tilfinningu og nær Þuríð-
ur oft að túlka ástarsorgina á áhrif-
amikinn máta, tilfinningu sem ein-
kennir mörg af rómantísku lögunum.
í söngverkunum eftir Strauss, Die
Nacht og Allerseelen, var tónstaðan
svolítið tæp og er knúsuð krómatík-
in hjá Strauss, sérstaklega í píanó-
undirleiknum, ávallt erfið. Lögin við
kvæði Halldórs Laxness voru sérlega
fallega sungin.
Á seinni hluta tónleikanna, í ar-
íum eftir Mozart (Vado, ma dove),
Massenet (Va, laisse couler mes
larmes), Tsjæikovskí (aríu Pálínu
úr Spaðadrottningunni), Bizet
(L’amour est un oiseau rebelle) og
Rossini (Una voce poco fa), naut
Þuríður sinnar góðu raddar, sem
er glæsilega hljómandi á öllu tón-
sviðunum en það sem á vantar er
söngreynsla til að setja punktinn
yfir i-ið. Allt um það, þá er Þuríður
eftirtektarverð söngkona og voru
tónleikarnir í heild vel fram færðir
og naut hún til þess ágætrar aðstoð-
ar Ólafs Vignis.
Jón Ásgeirsson
List úr djúpi draumanna
__________LEIKLIST
F r ú E m 11 í a
RHODYMENIA PALMATA
Ópera í tíu atriðum fyrir einsöngvara, kór og
hljómsveit eftir Hjálmar H. Ragnarsson við
kvæðasyrpu eftir Halldór Laxness. Leikendur
og söngvarar: Jóhann Sigurðarson, Edda
Heiðrún Backman, Sverrir Guðjónsson, Bene-
dikt Ingólfsson, Bryndís Sigurðardóttir, Egill
Gunnarsson, Harpa Arnardóttir, Hclga Braga
Jónsdóttir, Hinrik Ólafsson, Ingveldur Ýr
Jónsdóttir, Jóna Guðrún Jónsdóttir, Margrét
Sigurðardóttir, Skarphéðinn Hjartarson og
Valdimar Másson. Hljómsveit: Hallfríður Ól-
afsdóttir, Hjálmar H. Ragnarsson, Óskar Ing-
ólfsson, Richard Korn og Sigurður Halldórs-
son. Lýsing: Jóhann Bjarni Pálmason. Búning-
ar: Elín Edda Árnadóttir. Leikmynd: Grétar
Reynisson. Dramaturg: Hafliði Arngrímsson.
Leikstjóri: Guðjón Pedersen.
SÍÐASTA verkefni Frú Emilíu í Héðinshús-
inu, a.m.k. að sinni, óperan Rhodymenia Pal-
mata eftir Hjálmar H. Ragnarsson, er glæsi-
legur endapunktur á árangursríku starfi þessa
framsækna leikhúss. Ef einhver hefur haldið
að nútímaópera þyrfti endilega að saman-
standa af ómstríðum hljómum og tónasamsetn-
ingum sem eyra hins „venjulega manns“ ætti
erfitt með að henda reiður á, þarf sá hinn
sami að endurskoða þá trú sína. Tónlistin í
þessu verki er fyrst og fremst falleg, skemmti-
leg og vel flutt; sannkallað eyrnakonfekt hjá
Hjálmari H. Ragnarssyni. Nú er það ekki mín
hlið að dæma tónlistarhlið verksins, en ég get
þó ekki stillt mig um að segja að hljómurinn
í kórnum var einstaklega þéttur og fallegur,
og einsöngvararnir stóðu sig vel.
Texti óperunnar er kvæðabálkur eftir Hall-
dór Laxness. Bálkurinn samanstendur af
kvæðum sem hann orti um sama leyti og hann
var að skrifa Vefarann mikla frá Kasmír, og
sem hann sló saman í einn bálk og birti í
Lesbók Morgunblaðsins 4. apríl 1926. Nafnið
Morgunblaðið/Jón Svavarsson.
sem Halldór Laxness valdi bálkinum, Phodym-
enia palmata, er latneska heitið á söl, og sagð-
ist hann velja það nafn „vegna formleysis og
óreglu jurtarinnar sem nafnið ber, svo og
vegna þragðs af seltu, sætu og joði sem er
að jurtinni einsog kvæðinu". Sölin er rauðþör-
ungur sem vex neðst í fjöruborðinu, neðansjáv-
ar á flóði, og berst upp á land með stór-
streymi. Að þessu leyti er sölin skemmtilegt
tákn fyrir það sem „vex“ og býr í undirmeðvit-
und manna og berst upp á yfirborðið með
draumum og öðru álíka streymi. Nafnið á
kvæðabálkinum hefur því margar táknrænar
skírskotanir til þeirrar stefnu sem Halldór
Laxness segir þennan kveðskap sinn vera
undir áhrifum frá: Súrrelismans. Ef lýsa ætti
þessari bókmenntastefnu í fáum orðum, er
hægt að segja að höfundar sem skrifuðu und-
ir merkjum hennar hafi leitast við að virkja
undirmeðvitundina, drauma sína og hina
ósjálfráðu skynjun í verkum sínum. Stefnan
er grundvölluð á kenningum Freuds, en einn
af helstu forvígismönnum hennar var Frakkinn
André Breton. Breton hafnaði þó þeirri kenn-
ingu Freuds að draumar marinsins, og annað
það sem býr í undirmeðvitundinni, séu afleið-
ingar sjúklegra bælinga sem bæri að „!ækna“.
Þvert á móti taldi hann að þarna byggi hin
eina sanna skynjun, laus undan þvingandi
veldi rökhyggjunnar.
Það er undir þessum formerkjum sem Hall-
dór skrifar umræddan kvæðabálk (og t.a.m.
hið fræga kvæði Unglinginn í skóginum). Ár-
angurinn er texti fullur af leik og glettum,
en þegar allt kemur til alls ekki eins súrrealísk-
ur og vænta mátti. Þátt fyrir lausbeislaðan
og leikandi texta eru alþekktar bragreglur
víða að verki í þessum kvæðum, rím og stuðla-
notkun ráðandi. Og þótt Halldór segist hafa
slengt saman í einn bálk aðskiljanlegustu
kvæðum sem hann hafi ort á tilteknu tíma-
bili, er auðvelt að greina í þeim þráð, þótt
eklci sé um hefðbundinn söguþráð að ræða.
Guðjón Pedersen, og áhöfri hans, nýta sér
til fullnustu þennan þráð sem samanstendur
af samskiptum karls og konu. Hinir tíu þættir
óperunnar snúast allir á einn eða annan hátt
um þessi samskipti, og hver og einn lýsir
kannski ákveðinni tiifmningu, fremur en atvik-
um. Þannig lýsir eitt atriðið ásthrifningu, ann-
að höfnun, þriðja reiði, fjórða tælingu o.s.frv.
Þessum tilfinningum er skilað í gegnum afar
vel heppnað samspil tónlistar og leiks.
Sviðssetningin á þessu verki er hugmynda-
rík og stílhrein. Rýmið í Héðinshúsinu er
skemmtilega nýtt; sviðsmynd, ásamt búning-/
um og lýsingu skapar skemmtilega stemmn-
ingu og hæfandi umgjörð um tónlistina. Sér-
stök ástæða er til að hrósa lýsingu; skuggar
og ljós leika stórt hlutverk í uppfærslunni og
auka fagurfræðilega ásýnd óperunnar.
Það er ástæða til að óska Frú Emilíu og
Hjálmari H. Ragnarssyni til hamingju með
þessa sýningu. Ég hvet alla tónlistar- og leik-
listarunnendur til að bregða sér í Héðinshús
- og svo kannski á kaffihús á eftir; sýningin
sjálf tekur ekki nema tæpan klukkutíma í
flutningi, en lifir þess lengur í vitundinni.
Soffía Auður Birgisdóttir
fimmtudaginn 18. maí, kl. 20.00
Hljómsveitarstjóri: Osmo Vanska
Einleikari: Evelyn Glennie
Efnisskrd:
Evelyn Glennie
Magnus Lindberg: Marea
Áskell Másson: Marimbakonsert
Claude Debussy: LaMer
Miðasala á skrifstofutírna og við innganginn við upphaf tónteika. Greióslukortaþjónusta.

Tónlistarskólinn í Reykjavík
Frumflutt tónverk
í Bústaðakirkju
ÁRLEGIR tónleikar tónfræðideild-
ar Tónlistarskólans í Reykjavík
verða haldnir miðvikudaginn 17.
maí kl. 20.30 í Bústaðakirkju.
Fluttar verða 14 nýsmíðar eftir 8
höfunda sem allir leggja stund á
tónsmíðanám við tónfræðadeild.
Að venju kennir margra og
ólíkra grasa á þessari uppskeruhá-
tíð deildarinnar. Þarna verða ör-
stutt verk og löng verk, verk frá
því að vera fyrir einn hljóðfæra-
leikara upp í það að vera fyrir
hljómsveit auk þess að fluttar
verða nokkrar raftónsmíðar.
Nöfn höfundar eru sem hér seg-
ir: Amar Bjarnason, Arngeir Heið-
ar Hauksson, Arnþrúður Lilja Þor-
björnsdóttir, Einar Melax, Jón
Guðmundsson, Kolbeinn Einars-
son, Þórður Magnússon og Þor-
kell Atlason.
Það eru nemendur úr Tónlistar-
skólanum í Reykjavík sem sjá um
flutninginn en þeir munu njóta
aðstoðar nokkurra atvinnumanna.
Þá mun sú nýbreytni verða að
strengjasveit skólans mun leika
Serenötu Tsjækofskys undir stjórn
Marks Reedman.
Stjórnendur á tónleikum verða
auk Marks, Jón Guðmundsson og
Örn Óskarsson.