Morgunblaðið - 16.05.1995, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 16. MAÍ1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 16. MAÍ 1995 31
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDl: Árvakur hf., Rcykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ÚRSKURÐ ARV ALD
í STJÓRNSÝSLU
NIÐURSTAÐAN í kærumáli oddvita núverandi meiri-
hluta bæjarstjórnar í Hafnarfirði á hendur fyrrver-
andi meirihluta vekur upp ýmsar spurningar um það hvern-
ig úrskurðarvaldi í stjórnsýslumálefnum er háttað hér á
landi.
Bæjarstjórinn í Hafnarfirði og formaður bæjarráðs
sendu í janúar síðastliðnum kæru til félagsmálaráðherra
vegna viðskipta fyrrverandi bæjarstjórnarmeirihluta Al-
þýðuflokksins við Hagvirki-Klett hf. í kærunni kom með-
al annars fram að talið væri að sveitarstjórnarlög hefðu
verið brotin í þessum viðskiptum. Bæjarsjóður hefði geng-
izt í almennar ábyrgðir fyrir skuldum Hagvirkis-Kletts,
sem síðan hefðu fallið á bæjarsjóð, tryggingar hefðu ekki
verið öruggar og bókanir ákvarðana í bæjarráði óljósar.
Fyrirtækið er nú gjaldþrota og töldu kærendur að bæjar-
sjóður hefði tapað stórfé. Farið var fram á rannsókn á
málinu og úrskurð um lögmæti viðskiptanna.
Félagsmálaráðuneytinu ber, samkvæmt sveitarstjórnar-
lögum, að hafa eftirlit með því að sveitarstjórnir gegni
skyldum sínum samkvæmt lögunum og öðrum löglegum
fyrirmælum. Rannveig Guðmundsdóttir félagsmálaráð-
herra vék sæti í kærumálinu, er það kom til kasta ráðu-
neytisins. Þorsteinn Pálsson, settur félagsmálaráðherra,
vísaði kærunni hins vegar frá.
Rökstuðningur ráðherra var sá að efnisatriði kærunnar
vísuðu öll til liðinna athafna, „sem augljóslega verður
ekki bætt úr með áminningu eða áskorun ráðuneytisins“
eða beitingu annarra úrræða sveitarstjórnarlaga. Jafn-
framt kom fram í úrskurði ráðherra að ráðuneytið hefði
„ekki almenna og víðtæka heimild til að rannsaka mál-
efni sveitarfélags með þeim hætti sem óskað er eftir í
kærunni". Hins vegar sagði í úrskurðinum að ávirðingarn-
ar, ef réttar væru, gætu varðað við refsilög.
í ljósi þessa vísuðu oddvitar meirihlutans málinu til ríkis-
saksóknara og fóru fram á að hann gengist fyrir opin-
berri rannsókn. Embætti saksóknara hefur nú svarað á
þá leið að kæruefnin varði eingöngu ákvæði sveitarstjórn-
arlaga, sem ekki hafi að geyma refsiákvæði, og því sé
ekki ástæða til lögreglurannsóknar. Staðhæfing í úr-
skurði ráðherra, um að ávirðingar geti varðað við refsi-
lög, dugi heldur ekki ein og sér sem grundvöllur lögreglu-
rannsóknar. Um sé að ræða athafnir pólitískt kjörinna
bæjarstjóra og embættismanns, sem starfað hafi á þeirra
ábyrgð.
Að fenginni þessari niðurstöðu hafa oddvitar núverandi
meirihluta ákveðið að láta kæruna falla niður. Þeim er
tæplega fært að fara með málið fyrir almenna dómstóia
sem einkamál, enda er það ekki þess eðlis. Það snýst
þvert á móti um reglur og vinnubrögð í opinberri stjórn-
sýslu og ábyrgð stjórnmálamanna á meðferð skattpeninga.
Málalokin virðast þýða það að almennir skattgreiðend-
ur, sem telja að ekki hafi verið farið með fé þeirra lögum
samkvæmt, eru í vonlausri stöðu. Þeim er ekki fært að
fá fram efnislegan úrskurð um lögmæti stjórnarhátta
sveitarstjórnarmanna, þrátt fyrir lagaákvæði um að fé-
lagsmálaráðuneytinu beri að hafa eftirlit með slíku!
Niðurstaðan er jafnslæm fyrir þá sveitarstjórnarmenn,
sem ávirðingarnar beinast að. Þeir geta ekki fengið klár-
an úrskurð um það hvort þeir hafi hreinan skjöld eður ei.
í ljósi þessa hlýtur löggjafinn að ræða vandlega hug-
myndir, sem settar hafa verið fram á undanförnum misser-
um, um sérstakan stjórnsýsludómstól hér á landi. Raunar
hefur verið tilefni til slíkra umræðna lengi, enda hefur
verið bent á að taumhald með stjórnsýslunni er veikt hér
á landi og vantað hefur sjálfstæðan úrskurðaraðila. Slík
stofnun gæti meðal annars með úrskurðum sínum styrkt
reglur um stjórnsýslu ríkis og sveitarfélaga og skapað
fordæmi.
Nefnd á vegum forsætisráðherra hefur raunar lagt til
að settar verði sérstakar reglur um meðferð dómsmála,
er snúast um stjórnvaldsathafnir. Jafnframt hefur nefndin
reifað hugmyndir um sérstaka og óháða úrskurðarnefnd
í sveitarstjórnarmálum, sem yrði ígildi stjórnsýsludóm-
stóls á sviði sveitarstjórnarréttar. Niðurstaðan í kærumál-
inu í Hafnarfirði sýnir þörfina á að hugað verði að þessum
málum hið fyrsta.
LÆKNAVISINDI
Erfðir stuðla að hjarta-
og æðasjúkdómum
Prófessor Roger R. Williams er sérfræðingur í erfðafræði hjarta- og æðasjúkdóma
Þekktur bandarískur sérfræðingur í erfða-
fræði hjarta- og æðasjúkdóma, prófessor
Roger R. Williams, segir að íslendingar séu
í fremstu röð í heiminum í hóprannsóknum
á ýmsum sjúkdómum og í samtali við
?-------------------------
Omar Friðriksson segir Williams að mikilla
tíðinda sé að vænta þegar niðurstöður nýrrar
afkomendarannsóknar Hj artaverndar,
um áhrif erfða á hjarta- og æðasjúkdóma,
liggja fyrir, sem sérfræðingar um allan heim
muni fylgjast vel með.
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
PRÓFESSOR Roger R. Williams ásamt rannsóknarstjórn Hjarta-
verndar. F.v. Gunnar Sigurðsson, yfirlæknir á Borgarspítalanum,
Guðmundur Þorgeirsson, formaður rannsóknarstjórnar, Roger R.
Williams, Nikulás Sigfússon, yfirlæknir Hjartaverndar og Uggi
Agnarsson læknir á Rannsóknarstöð Hjartaverndar. Á myndina
vantar Davíð Davísson, fyrrverandi prófessor, sem á einnig sæti í
rannsóknarstiórninni.
í HÓPRANNSÓKN Hjartaverndar eru könnuð tengsl erfða
og kransæðasjúkdóma.
ÞRÓUNIN á Vesturlöndum er sú að æ fleiri eyða timanum einir. Æ
fleiri búa einir, horfa á sjónvarp einir, hlusta á tónlist í heyrnartól-
unum sínum, taka ekki þátt í neinni félagsstarfsemi, treysta ekki
stjórnmálamönnum og treysta heldur ekki öðru fólki.
Hvaða áhrif
hefnr félags-
leg upplausn?
Félagsleg upplausn er hugtak sem heyríst
æ ofbar nefnt í sambandi við vestræna þjóðfé-
lagsþróun. En hver eru áhrif hennar og af
hverju stafar hún? Sigrún Davíðsdóttir ræddi
þessi efni við Robert D. Putnam prófessor við
Harvard. Putnam hefur fengist við rannsókn-
ir á áhrifum dofnandi félagslegra tengsla
og hefur skrifað um þau efni, svo athygli
hefur vakið.
RÓFESSOR Roger R. Will-
iams, er forstöðumaður
deildar sem annast rann-
sóknir á erfðafræði hjarta-
og æðasjúkdóma við Háskólann í
Salt Lake City í Utha í Bandaríkjun-
um. Hann var á íslandi fyrir nokkr-
um dögum til að veita ráðgjöf fyrir
næstu hóprannsókn Hjartaverndar,
þar sem sérstök áhersla er lögð á
tengsl erfða, áhættuþátta og krans-
æðasjúkdóma. Á meðan á íslands-
heimsókn Williams stóð flutti hann
einnig erindi á fundi með læknum
um erfðafræði háþrýstings.
Rannsóknarstöð Hjartaverndar er
um þessar mundir að ljúka umfangs-
mikilli hóprannsókn sem staðið hefur
yfir í nær þijá áratugi og í undirbún-
ingi er ný hóprannsókn þar sem
m.a. verður lögð áhersla á að kanna
hvemig erfðum hjarta- og æðasjúk-
dóma og áhættuþáttum þein-a er
háttað.
Williams segist vænta mikils af
rannsókn Hjartaverndar og telur að
niðurstöður hennar verði merk tíð-
indi í læknaheiminum sem sérfræð-
ingar á þessu sviði um allan heim
muni fylgjast vel með.
Áhættuþættir hjarta- og
æðasjúkdóma algengari í
sumum ættum en öðrum
Rannsóknir síðustu ára hafa
beinst mjög að því að rannsaka
hvernig erfðum hjarta- og æðasjúk-
dóma er háttað meðal annars í því
skyni að geta fundið fýrr á ævinni
þá éinstaklinga sem eru í sérstakri
hættu að fá þessa sjúkdóma og geta
beitt viðeigandi forvarnaraðgerðum
í tæka tíð.
Prófessor Williams hefur unnið að
rannsóknum sínum á erfðum krans-
æðasjúkdóma, háþrýstings og blóð-
fítu um áratuga skeið en rannsóknir
hafa leitt í ljós að ýmsir hjarta- og
æðasjúkdómar og áhættuþættir
þeirra virðast vera algengari í sum-
um ættum en öðrum. Er Williams
meðal þekktari vísindamanna á
þessu sviði í heiminum.
Morgunblaðið spurði Williams
hversu mikilvægt það væri að géta
rakið þessa sjúkdóma til erfðaþátta
á grundvelli upplýsinga um ættartöl-
ur sem hafa verið skráðar. Hann
sagði að það væri mjög mikilvægt.
Hættan á hjartabilun og öðrum æða-
sjúkdómum væri að miklu leyti háð
arfberum eða genum einstakling-
anna. „Stundum er- sagt í gríni að
besta ráðið til að forðast hjartaáfall
sé að velja sér rétta foreldra. Foreldr-
ar hvers einstaklings eru sterkari
vísbending um hjartasjúkdóma en
nánast nokkur annar þáttur, vegna
þess að þeir ráðast að svo miklu leyti
af erfðaþáttum," sagði Williams.
Hann sagði að einnig væri hafið
yfir allan vafa að áhættuþættir í
umhverfinu og lífsháttum viðkom-
andi einstaklinga hefðu áhrif á tíðni
þessara sjúkdóma. „Það hefur til
dæmis verið þekkt í mörg ár að salt-
neysla getur valdið of háum blóð-
þrýstingi, en rannsóknir sem gerðar
hafa verið á háþrýstingi benda til
þess að það eigi ekki allir sem borða
salt sömu hættu á að fá háan blóð-
þrýsing. Sumir bera í sér erfðavísa
sem valda því að saltneysia orsakar
háan blóðþrýsting. Þessir arfberar
hálpa okkur við að greina hveijir eru
með arfgengt næmi fyrir þessum
sjúkdómi. Aðrir eru viðkvæmir fyrir
neyslu fituríkrar fæðu og ef þeir
hafa arfbera sem valda hættu á of
háu kólesteróli í blóði er þeim ráð-
lagt að forðast dýrafitu þó þeim
geti verið óhætt að borða salt.
Margir spyija hvort þetta séu ein-
göngu fræðileg viðfangsefni eða
hvort þau verði hagnýtanlegt? Mitt
svar er þetta; Ef læknirinn þinn seg-
ir þér að þú verðir að vera á sérfæði
það sem eftir er æfinnar vilt þú áreið-
anlega vita liversu öruggt það sé. í
dag ráðleggjum við öllum að forðast
fituríka fæðu og of mikla saltneyslu,
en komið hefur á daginn að þetta
er alls ekki nauðsynlegt í öllum tilvik-
um. Við getum sagt til um það hveij-
ir eiga við sérhvert vandamál að
stríða," segir Williams.
„í framtíðinni munu þær rann-
sóknir sem stundaðar eru á íslandi
veita fólki öruggari vitneskju um
hvað því sé óhætt að borða. Ég tel
að það sé ekki langt undan eða um
5-10 ár. Ástundun líkamsræktar
hjálpar svo sumum við að draga úr
sjúkdómahættunni. Við munum
þannig geta gripið til fyrirbyggjandi
aðgerða því lykillinn felst í því að
geta prófað næmi einstaklinga fyrir
þessum sjúkdómum svo unnt verði
að veita þeim rétta meðferð," segir
hann.
Williams leggur áherslu á sam-
starf vísindamanna við læknisfræði-
legar erfðarannsóknir og á samvinnu
um gagnaskráningu milli erfðafræð-
inga og þeirra sem fást við ætt-
fræði, því safnað hafi verið gífurlegu
magni upplýsinga um ættartölur,
sem unnt er að nýta í læknavísindum
við að finna og staðsetja erfðavísa
sem geta haft áhrif á hjarta- og
æðasjúkdóma. Kynnti hann starfs-
bræðrum sínum á Rannsóknarstöð
Hjartaverndar umfangsmikla tölvu-
skráningu yfir ættartölur í Utah, þar
sem skipulega hefur verið unnið að
því að rekja ættartölur frá forfeðrum
til niðja, sem ná í sumum tiífellum
langt aftur í aldir. Markmiðið er að
kortleggja eftir því sem kostur hveij-
ir eru viðkvæmir fyrir sjúkdómum
vegna erfða, þannig að unnt verði
að grípa til fyrirbyggjandi aðgerða.
Benti hann máli sínu til stuðnings á
nýlega rannsókn sem gerð var á
Norðurlöndunum. Hún náði til rúm-
lega 4.000 sjúklinga sem voru með
hátt kólesteról og kransæðasjúk-
dóma. Var hópnum skipt í tvennt.
Annar helmingurinn fékk lyf sem
hefur áhrif á kólesteról og kom í ljós
að í þeim hópi fækkaði dauðsföllum
vegna kransæðasjúkdóma um 35%
og hjartaáföllum fækkaði um 44%
samanborið við hinn hópinn. „Þetta
sýnir að við höfum yfir að ráða lyfja-
meðferð, sem getur dregið úr dauðs-
föllum og aukið lífslíkur sjúklinga.
Næsta viðfangsefni er að hjálpa
fólki, sem er með þessa sjúkdóma,
með því að rekja ættartölu þess og
finna fleiri sem eiga á hættu að fá
sjúkdóminn," sagði hann.
Williams sagði að einstakt tæki-
færi gæfist til þessa á íslandi, vegna
þess hversu miklum og kerfisbundn-
um upplýsingum íslenskir vísinda-
menn hefðu yfir að ráða. Hér á landi
hefði verið unnið að umfangsmikilli
hóprannsókn í um það bil 30 ár og
ættu læknar þess nú kost að beina
sjónum sínum að fjölskyldutengslum
þessa fólks. Bar hann mikið lof á
íslenska starfsbræður sína og sagði
að á íslandi væri að fínna einhveija
ítarlegustu skráningu sem gerð hefði
verið yfir arfgenga kólesterólhækk-
un í heiminum. „Eg tel að íslending-
ar skari fram úr á þessu sviði,“ sagði
hann.
Heilbr igðisþj ónustan
mun njóLi góðs
af í framtíðinni
Prófessor Williams var að lokum
spurður hvort heilbrigðisyfirvöld
sýndu læknisfræðilegum erfðarann-
sóknum nægan skilning og þeim
möguleikum sem í þeim fælust til
að lækka kostnað heilbriðgðisþjón-
ustunnar í framtíðinni með fyrir-
byggjandi aðgerðum. „Hér er um að
ræða nýtt svið og jafnvel vísinda-
menn sem stunda þessar rannsóknir
eru að byija að átta sig á hvaða
möguleikar eru að opnast. Ég tel því
að í flestum löndum heims hafi heil-
brigðisyfírvöld lítinn skilning á
möguleikum erfðafræði fyrir fram-
tíðina. Þó virðist ríkja meiri skilning-
ur á þessu á Norðurlöndunum," sagði
hann. Tók hann sérstaklega fram
að íslendingar hefðu um 20 ára for-
skot á aðrar þjóðir hvað varðaði
tölvuskráningu upplýsinga um
heilsufar og sagði að íslenska heil-
brigðiskerfið myndi þess vegna njóta
góðs af slíkum rannsóknum 10 til
20 árum fyrr en flestar aðrar þjóðir.
Prófessor Williams sagðist að lok-
um vonast eftir aukinni samvinnu
milli háskólans í Utha og íslensku
vísindamannanna. „Samvinna er lyk-
ill að árangri," sagði hann.
RÓUNIN á Vesturlöndum
er sú að æ fleiri eyða tím-
anum einir. Æ fleiri búa
einir, horfa á sjónvarp ein-
ir, hlusta á tónlist í heyrnartólunum
sínum, taka ekki þátt í neinni félags-
starfsemi, treysta ekki stjórnmála-
mönnum og treysta heldur ekki öðru
fólki. Tímanna tákn segja sumir,
aðrir eru stórlega áhyggjufullir yfir
þessari þróun. Einn þeirra er Robert
D. Putnam prófessor við Harvard
háskóla og yfírmaður stofnunar skól-
ans um alþjóðatengsl. Hann hefur
líka sérlega góðar forsendur, því
hann hefur stundað rannsóknir á
hvaða þýðingu það hefur fýrir vel-
megun og lífsgæði að fólk taki virk-
an þátt í ýmiss konar starfssemi og
umgangist aðra reglulega. Niður-
staða hans er að hvers kyns félags-
starfsemi og það sem kalla má fé-
lagslega þátttöku sé forsenda vaxtar
og velmegunar þjóðfélagsins. Sem
stendur vinnur hann að annarri bók,
sem á að heita Bowling Alone: Civic
Disengagement in America and what
to do about it, þar sem keiluspilari,
er spilar einn, er tákn fyrir þróunina
í átt til að fólk geri hlutina eitt en
ekki saman.
Fyrir tveimur árum kom út bók
eftir Putnam, Making Democracy
Work, sem vakti athygli og var mik-
ið rædd meðal þeirra, sem áhuga
hafa á samfélagsþróun. Meðal ann-
ars skipaði breska tímaritið The Ec-
onomist bókinni á hillu með klassísk-
um þjóðfélagsritum manna eins og
de Tocqueville og Webers. Bókin
fjallar um Ítalíu og þann mun sem
er á velmegun milli Suður- og Norð-
ur-ítalíu. Þessi misskipting auðsins
þarna hefur lengi verið fræðimönn-
um og stjórnmálamönnum mikið
umhugsunarefni og þá einnig Put-
nam. Niðurstaða hans var að skýr-
ingin fælist í því hve ýmiss konar
félagsstarfsemi myndaði þéttriðið
net gegnum allt þjóðfélagið, allt frá
fótboltafélögum til safnaðarstarfs.
Með öðrum orðum þá dafnar þjóðfé-
lag betur efnahagslega,.ef þegnarnir
eru uppteknir af mannlegum sam-
skiptum og taka þátt í skipulagðri
starfsemi.
Minni virkni, aukið vantraust
Putnam segir að þessi niðurstaða
hafi vakið athygli sína á þessu lykil-
atriði og hann því ákveðið á beina
sjónum sínum að sínu eigin þjóðfé-
lagi, því bandaríska. „Sem banda-
rískur þegn hef ég áhyggjur af að
æ fleiri eins og dragi sig út úr
þjóðfélaginu. Þegar ég var að alast
upp á sjötta áratugnum í Bandaríkj-
um mátti ganga að því sem vísu að
þrír fjórðu hlutar landsmanna svör-
uðu játandi spurningunni um hvort
þeir treystu ríkisstjórninni. í síðasta
mánuði svöruðu aðeins nítján pró-
sent landsmanna þessari spurningu
játandi. Og þetta er ekkert, sem
hefur gerst nýlega og hefur ekkert
með að gera hvort forsetinn heitir
Bill Clinton eða eitthvað annað,
heldur er þetta afleiðing langrar
þróunar.
Eftir að ég lauk við bókina um
Ítalíu, þar sem ég þóttist sjá glögg
tengsl hagvaxtar og félagslegrar
virkni borgaranna sneri ég mér að
því hvemig það hefði þróast -undan-
farna þijá áratugi eða undanfarna
kynslóð. Við blasti þá stórfelldur
samdráttur þátttöku borgaranna á
öllum sviðum þjóðfélagsins. Æ færri
Bandaríkjamenn neyta kosningarétt-
ar síns, þeir tala minna um stjórn-
mál en áður, taka minni þátt í ýmiss
konar sjálfboðastarfi, sækja kirkju
minna en áður, skrá sig síður í verka-
lýðsfélög, í foreldrafélög í skólum
og í ýmiss konar karla- og kvenna-
klúbba. Til dæmis hefur meðlimum
í verkalýðsfélögum fækkað um sex-
tíu prósent, í foreldrafélögum um
fímmtíu prósent og kirkjusókn hefur
minnkað um tuttugu prósent. Hér á
ég ekki við að þátttaka í hveijum
einum og einasta klúbbi hafi minnk-
að, en að meðaltali hefur þátttakan
minnkað.
En það er ekki aðeins að félags-
starfsemi hafi minnkað, heldur eyðir
fólk minni tíma með öðru fólki en
áður. Fólk eyðir einnig minni tíma
með nágrönnum sínum. Það er tvisv-
ar sinnum ólíklegra að fólk heim-
sæki nágranna sína, til dæmis til að
spila á spil, en fyrir einni kynslóð
félagsleg tengsl eru mælikvarði á
lífsgæði á ýmsum stigum. Gæði
menntunar minnka ef foreldrar
skipta sér ekki af skólunum. Hemill
á glæpum er að hluta til undir því
kominn að fólk þekkist og fylgist
með umhverfi sínu. Þegar umhverfíð
verður ópersónulegra og fólk af-
skiptalausara aukast glæpir. Þetta
eru aðeins tvö dæmi um hvernig
stofnanir þjóðfélagsins verða lakari
með minnkandi félagslegri þátttöku .
og minnkandi tengslum fólks. í
stuttu máli hefur bandarískt þjóðlíf
rýrnað eftir því sem borgaramir
verða afskiptalausari.“
Framlag heimavinnandi
húsmæðra vanmetið
Þá er komið að spurningunni um
hver sé skýringin á þessari þróun
og Putnam undirstrikar að það sé
ekkert einhlítt svar við henni og sjálf-
ur geri hann sér ekki nákvæmlega
grein fyrir því. „En það er hægt að
nefna mörg atriði, sem vafalaust
hafa haft sitt að segja. Mæður okk-'
ar, sem voru heimavinnandi fyrir
þijátíu árum, sköpuðu gæði, félags-
legt framlag með vinnu sinni. En
það var ekki tekið með í opinberar
hagtölur og því var starf þeirra ekki
síðan. Við blasir að öll félagsleg
tengsl eru einfaldlega að minnka og
hér má þá líka minna á fjölskyldu-
tengsl, sem eru undirorpin sömu þró-
un og það er ekkert sérbandarískt
fyrirbæri, heldur einnig vel þekkt í
Evrópu. Samfara minnkandi tengsl-
um er svo minnkandi traust á öðru
fólki. Fyrir einni kynslóð síðan mátti
búast við að tveir þriðju hlutar fólks
segðust treysta öðrum. Nú er svarið
að tveir þriðju hlutar fólks treysta
ekki öðrum.
Keiluspil Bandaríkjamanna sýnir
þessa þróun í hnotskurn og þess
vegna hef ég valið þennan titil á
næstu bók mína, sem íjallar um þetta
efni. Keiluspil er svo vinsælt tóm-
stundargaman að nú er svo komið
að fleiri spila keiluspil en kjósa.
Keiluspil hefur aukist um 10-15 pró-
sent á undanförnum áratug. En
keiluspil, sem áður var hópíþrótt er
nú að verða einstaklingsíþrótt í vax-
andi mæli. Keiluspil í hópum hefur
minnkað um fjörutíu prósent.
Ég álít að þessi þróun frá félags-
legri þátttöku yfir í einyrkju hafi
alvarlegar afleiðingar. Ekki bara
vegna þess að þjóðfélagið verði
kuldalegra og minna um mannlegar
tilfinningar, heldur vegna þess að
metið að verðleikum. Menn áttuðu
sig einfaldlega ekki á hve framlag
þeirra var mikilvægt.
Með þessu á ég auðvitað ekki við
að konur eigi að hypja sig af vinnu-
markaðnum og heim. Ég á sjálfur
vinnandi dóttur og gleðst yfir því.
En þegar á heildina er litið hefur
enginn tekið yfir þá vinnu, lagt fram
það sem heimavinnandi húsmæður
gerðu. Þær sáu að miklu leyti um
hin félagslegu tengsl, sambandið við
skólana, sjálfboðastarf og annað.
Fólk flytur mun meira en áður,
sem þýðir að það skýtur ekki eins
föstum rótum þar sem það býr og
áður var. Þetta grefur undan ná-
grannasamböndum. Við þessa þróun
bætist að fólk keyrir að heiman á
morgnana og kemur aftur heim á
kvöldin. Umferðin er meiri en áður
og mörg hverfi í bandarískum borg-
um eru sundurskorin af stórum um-
ferðaræðum.
Ýmis atríði efnahagsþróunar hafa
grafið undan því að fólk kynnist og
hittist. Kaupmaðurinn á horninu hef-
ur orðið að láta í minni pokann fyrir
risastórum og ópersónulegum versl-
unarmiðstöðvum. í atvinnulífínu
koma stórfyrirtæki í stað minni fyrír-
tækja og leysa upp vinnustaðatengsl
starfsfólksins.
Ýmiss konar tækni hefur þau áhrif
á tómstundir okkar að þeim eyðum
við einnig einsömul. Sjónvarpið er
gott dæmi um þetta. Það dró fólk
heim frá miðbænum og öðrum sam-
komustöðúm. Fólk hlustar meir á
tónlist en áður, en það gerir það eitt '
og í gegnum heyrnartólin. Leiðin
hefur legið frá dansstaðnum niðri á
horni, frá kvikmyndahúsinu og leik-
húsinu, heim til sjónvarpsins, mynd-
bandstækisins, tölvunnar og nú
hermiraunveruleikans, þar sem við
getum þóst vera með öðrum, en erum
í raun ein.
Það er hægt að benda á ýmis at-
riði, sem geta skýrt þessa þróun í
átt til þess að æ fleiri eyði æ meiri
tíma einir. En ég verð að segja eins
og er að ég hef enga skýringu A
reiðum höndum hvernig stendur á
minnkandi félagslegri þátttöku.
Kannski er þetta arfleifð ’68 kynslóð-
arinnar og tilhneigingar hennar til
að draga sig út úr samfélaginu.
Önnur hlið á þessu er svo vaxandi
umburðarlyndi fyrir þeim sem eru
öðruvísi, sem kemur fram í orðatil-
tækinu enska „live and let live“, að
gera það sem maður vill og leyfa
öðrum að gera það sama og það
hefur vissulega kosti í för með sér.
En ég álít að þessi minnkandi áhugi
á félagsstarfi og félagslegum tengsl-
um sé óheppilegur fyrir sameiginlega
hagsmuni þjóðfélagsins.
Ef skyggnst er um í heiminum
standa Bandaríkin enn frekar vel að •
vígi hvað varðar félagslegt traust
og félagsstarf. Það eru ekki nema
lönd eins og Svíþjóð, Danmörk, Hol-
land og Kanada þar sem tengsl al-
mennings eru meiri en í Bandaríkjun-
um. En miðað við það sem verið
hefur, hefur þessu hrakað mikið og
það er áhyggjuefni.“
Þjóðarauður afrakstur
sterkrar samfélagskenndar
í Svíþjóð, þar sem velferðar-
þjóðfélagið er brotið til mergjar
þessi árin, hafa gagnrýnendur þess
iðulega bent á að velferðarþjóðfé-
lagið eigi sök á vaxandi áherslu á
einstaklinginn í stað heildarinnar
og á vaxandi einstaklingshyggju.
Grunneining þess sé einstaklingur-
inn, ekki heildin og það hafi leitt
til minnkandi félagslegrar þátttöku.
Putnam segist þekkja þessa um-
ræðu, en hann sé ekki sammála því
að velferðarkerfið hafi þessi áhrif.
Sjálfur sé hann örlítið til vinstri og
hallur undir velferðarkerfi, en álíti
jafnframt að það veki alvarlegar
spurningar. „Við vitum einfaldlega
ekki nóg til að álykta að velferðar-
kerfið minnki áhuga borgaranna á
að taka þátt í samfélaginu og bera
hag þess fyrir bijósti. En bæðT
Bandaríkin, sem eru án velferð-
arkerfis, og Svíþjóð, með sitt vel-
ferðarkerfi, hafa búið við líberal-
isma. Það er engin tilviljun að ein-
mitt í þessum löndum skuli menn
hafa áhyggjur af félagslegri upp-
lausn, því auður þessara landa er
einmitt afrakstur af sterkri samfé^
lagskennd." .