Morgunblaðið - 18.05.1995, Síða 9

MORGUNBLAÐIÐ
VIÐSKIPTI
FIMMTUDAGUR 18. MAÍ 1995 B 9
Flugfélög
Mærsk pant-
ar 6 Boeing
737-500
Seattle. Reuter.
MÆRSK-flugfélagið í Danmörku hef-
ur pantað sex Boeing 737-500 þotur
að verðmæti um 186 milljónir dollara
að sögn flugvélaverksmiðjanna.
Mærsk á einnig kauprétt á sjö
Boeing 737-500 til viðbótar.
Afhending á fyrri Boeing 737-500
þotunum sex hefst í ársbyijun 1996
og afhendingunni verður haldið áfram
allt árið.
Þotumar koma í staðinn fyrir Fok-
ker F-50 skrúfuþotur Mærsk á innan-
lands- og millilandaleiðum og félagið
mun að lokum nota Boeing-vélar ein-
göngu.
Að þessum samningi meðtöldum
hafa 93 flugvélar verið pantaðar hjá
Boeing-verksmiðjunum í Seattle
1995. Þar með hafa alls verið pant-
aðar 3,136 flugvélar af gerðinni Bo-
eing-737 og þar af hafa rúmlega
2,700 verið afhentar.
Hlutabréf í Boeing hækkuðu um
37,5 sent í 55,.25 dollara í kauphöll-
inni í New York.
Bílaiðnaður
Japanskir bíl-
aráhá-
tollalista
Washington. Reuter.
BANDARÍSK yfirvöld segja að 100%
tollar verði lagðir á 5.9 milljóna doll-
ara bílainnflutning frá Japan 20. maí.
Ráðstöfunin kemur ekki endanlega
til framkvæmda fyrr en 28. júní.
Hér fer á eftir listi yfir þá 13 jap-
önsku lúxusbíla, sem bandarískir toll-
ar verða lagðir á:
HONDA: Acura Legend; Acura 3.2
TL
TOYOTA: Lexus LS 400; Lexus
SC 400; Lexus SC 300; Lexus GS
300; Lexus ES 300
NISSAN: Infíniti Q 45; Infiniti J
30; Infiniti I 30
MAZDA: 929; Millenia
MITSUBISHI: Diamante (fjögurra
dyra sedan).
samt milli þeirra og Sanusimanna frá
árinu 1912 og allt til ársins 1933 er
ítölum tókst að „friða“ ríkið og var
þá Italo Balbo gerður að landstjóra
þar. Sama ár stjórnaði sami Balbo
hópflugi ítala til Islands og eru marg-
ir frímerkjasafnarar þakklátir Balbo
fyrir það. Laxness segir frá mannin-
um Balbo í smásögu sinni: Offensiva
contra gloria della patria, þar sem
einn piccolo-drengur á Hótel Borg
kemur upp um virðingarleysi íslend-
inga fyrir stórmennum samtímans.
Balbo var þó dugandi landstjóri
og kom upp vegakerfi í þessu landi,
sem að 90 hundraðshlutum var eyði-
mörk, sandur. Eingöngu strandlengj-
an var þá byggð. Fra. heimalandinu
voru sendir 40.000 ítalir til búsetu í
Líbýu, eins og tíðkaðist hjá nýlendu-
þjóðum. Komu þeir að blásnauðu
landi, sem virtist hafa upp á fátt að
bjóða annað en sand og sól og and-
stöðu ibúa.
Landið varð þó þýðingarmikið í
seinni heimsstyijöldinni, eins og öll
Norður-Afríka. Bandamönnum var
mikið í mun að hnekkja stöðu mönd-
ulveldanna við sunnanvert Miðjarð-
arhaf og að tryggja öryggi Súez-
skurðarins.
Grimmir bardagar voru háðir í
brennheitri eyðimörkinni og brunuðu
skriðdrekar fram og til baka frá To-
bruk í Líbýu til E! Alamein í Egypta-
landi og var stefnan háð því hvorum
vegnaði betur, „eyðimerkurrottun-
um“ undir stjórn Montgomerry eða
heijum möndulveldanna undir stjórn
Rommels, en eldsneytisskortur trufl-
aði aðgerðir beggja heija. Undir
brennandi sandinum, líkum þöktum,
lá gnægð olíu. Balbo hafði leitað olíu
í Líbýu en árangurslaust. Má ekki
gera ráð fyrir því að úrslit stríðsins
í Norður-Afríku og mögulega víðar
hefðu orðið önnur, ef olíuvinnsla hefði
Stórfyrirtæki í skjóli
hafta og ríkisstyrkja
Kóresku risarnir samsung og Hyundai
hafa miklar áætlanir á prjónunum og
vita að ríkið mun borga ef illa fer
STÓRVELDIN tvö í Suður-Kóreu,
Samsung og Hyundai, bítast
hart sín í milli og bæði hafa þau ós-
part leitað inn á svið hvort annars.
Samsung hefur hrint af stokkunum
fímm milljarða doliara áætlun um
bílaframleiðslu og Hyundai er að færa
út kvíamar í rafeindaiðnaðinum.
Keppikeflið er að öðlast virðingarheit-
ið chaebol, sem þýðir, að um forystu-
fyrirtæki sé að ræða, en það vekur
athygli, að slagurinn stendur fyrst
og fremst um vemdaðan heimamark-
aðinn. Telja margir erlendir sérfræð-
ingar, að það muni geta bitnað á
þeim síðar, bæði hvað varðar fjár-
hagslegt bolmagn þeirra og sam-
keppnisstöðu á alþjóðamarkaði.
Samkeppnin milli stórfyrirtælq'-
anna byggist á metnaði en ekki á því
að auka hagkvæmni í efnahagslífínu
og þótt Suður-Kóreustjóm hafí marg-
lýst yfír, að haldið verði aftur af
umsvifum þeirra og útþenslu hafa
Samsung og Hyundai farið sínu fram
hingað til. Hefur það aftur vakið efa-
semdir um, að stjómvöld ætli að
standa við alþjóðlegar skuldbindingar
um aukið frelsi í efnahagslífínu en
það er í skjóli hafta og ríkisstyrkja,
sem stóru fyrirtækin í Suður-Kóreu
hafa dafnað.
Stórveldisdraumar
Samsung stefnir að því að fram-
leiða 250.000 bifreiðar 1998 og hefur
einnig á pijónunum að stofna flugfé-
lag í samvinnu við Kínveija og hugs-
anlega einhver fyrirtæki í Bandaríkj-
unum og Evrópu. Ráðgert er að fram-
leiða hálfleiðara og rafeindavömr í
stómm verksmiðjum í Bvrópu og
Bandaríkjunum og Samsung hefur
verið að kaupa upp fyrirtæki erlend-
is, meðal annars bandaríska tölvufyr-
irtækið AST Research og þýska ljós-
myndaframleiðandann Rollei.
Hyundai lætur ekki sinn hlut eftir
liggja og hefur nú ögrað Samsung á
heimavelli þess með miklum áætlun-
um um framleiðslu rafeindavara. Þá
hefur það einnig lagt drög að nýrri
stálverksmiðju fyrir 10 milljarða doll-
ara.
Samsung og Hyundai eru lang-
stærst stórfyrirtækjanna 30 í Suður-
Kóreu og þau em langstærstu lántak-
endur bankanna þar í landi. Skuldir
þeirra era líka gríðarlegar eða þrisvar
sinnum meiri en eigið fé fyrirtækj-
anna.
Gamall hugsunarháttur
Forráðamenn beggja fyrirtækjanna
hafa oft á orði, að nauðsynlegt sé að
auka hagkvæmni rekstrarins til að
standast alþjóðlega samkeppni en
haga sér síðan þveröfugt við það.
Aherslan á stöðuga útþenslu virðist
benda til, að þeir séu fastir í hugsun-
arhætti áttunda og níunda áratugar-
ins þegar fyrirtækin höfðu næstum
því ótakmarkaðan aðgang að niður-
greiddu lánsfé. Það leiddi til þess, að
fjárfest var í alls konar og óskyldum
rékstri og áherslan var á markaðs-
hlutdeild fremur en arðsemi.
Suður-Kórea á aðild að WTO, Al-
þjóðaviðskiptastofnuninni, og stefnir
að aðild að OECD, Efnahags- og
framfarastofnuninni, og ber því
skylda til að opna innanlandsmarkað-
inn fyrir erlendri samkeppni. Spá því
margir, að þá muni syrta í álinn fyr-
ir suður-kóresku stórfyrirtækjunum
en forráðamenn Samsungs era hvergi
bangnir. Þeir benda meðal annars á,
að þegar fyrirtækið fór út í hálfleið-
araframleiðslu um miðjan síðasta ára-
tug hafi verið spáð illa fyrir því vegna
þess tæknilega forskots, sem japönsk
og bandarísk fyrirtæki höfðu þá. Nú,
einum áratug síðar, hefur Samsung
forystuna á þessu sviði.
Arangur Samsungs að þessu leyti
er raunar veikleiki þess um leið því
að það er orðið mjög háð sveiflu-
kenndum markaðinum fyrir
tölvukubba. Samkeppnin í þessari
grein vex stöðugt og nú síðast frá
Hyundai.
Nýtur velvildar ráðamanna
Staða Samsungs og Hyundai er
ólík að því leyti, að fyrrnefnda fyrir-
tækið hefur mikil ítök meðal ráða-
manna í Suður-Kóreu en hitt ekki.
Kim Young-sam, forseti landsins,
hefur fagnað því sérstaklega, að
Samsung skuli ætla út í bílafram-
leiðsluna og á síðasta ári var opinbert
bann við auknum umsvifum í skipa-
smíðum og olíuhreinsun afnumið til
að fyrirtækið gæti haslað sér völl í
þeim greinum. Hyundai hefur á hinn
bóginn verið refsað og gert erfítt fyr-
ir með ýmsum hætti enda var Chung
Juyung, stofnandi fyrirtækisins, i
framboði gegn Kim í forsetakosning-
unum 1992.
Stjórnvöld hafa að vísu slakað
nokkuð á gagnvart Hyundai eftir að
dregið var úr áhrifum Chung-ijöl-
skyldunnar í fyrirtækinu og svo virð-
ist sem Suður-Kóreustjórn hafí ákveð-
ið að gefa stórfyrirtækjunumm lausan
tauminn gegn því, að eignarhald í
þeim verði breikkað. Hyundai hefur
til dæmis aftur fengið leyfi til að taka
lán í útlöndum, sem því hafði verið
bannað, og það fær nú aftur að taka
lán á lágum vöxtum í ríkisbönkunum.
Staðan er nú sú, að Samsung og
Hyundai geta ráðist í alls konar rekst-
ur í þeirri vissu, að ríkið muni koma
þeim til hjálpar ef illa fer. Þau eru
orðin ríki í ríkinu og verði þau látin
mæta óheftum markaðsöflunum gæti
það haft alvarlegar afleiðingar fyrir
þau og þar með Suður-Kóreu.
hafíst þar 20 árum áður en raun
varð á?
1951 fékk Líbýa sjálfstæði og var
gert að konungdæmi og varð leiðtogi
Sanusimanna konungur og nefndist
Idris 1. Bandamenn héldu herstöðv-
um í ríkinu. ídris 1. var ekki ham-
ingjusamur sem konungur og vildi
segja af sér, en þegnar hans vildu
ekki fallast á það. Helsta tekjulind
Líbýu var, þar til að olían fannst,
brotajárn úr hergögnum stríðsins.
Þegar olían fannst þar ákváðu Líbýu-
menn að veita fjölda olíufyrirtækja,
„systrunum sjö“, en svo voru alþjóða
risaolíufélögin kölluð og jafnframt
nokkrum minni óháðum fyrirtækjum
leyfi til olíuleitar- og vinnslu, en tíðk-
ast hafði í Miðausturlöndum að veita
aðeins einni af „systranum" heimild
á hveijum stað.
í Líbýu var arðshluti ríkisins, „Go-
vernment Take“, ákveðinn hluti af
markaðsverði í stað ákveðinnar upp-
hæðar. Þetta tvennt leiddi til skjótrar
uppbyggingar olíuiðnaðar Líbýu. 01-
íuleitin gekk ekki slysalaust. Ogrynni
af virkum sprengjum lá í eyðimerkur-
sandinum. Sprengjusérfræðingar úr
her Rommels vora fengnir til að fjar-
lægja þær.
I apríl 1959 boraði Esso niður á
auðuga olíulind og mátti ekki seinna
vera, því að Esso var í þann mund
að gefast upp við olíuleitina í Líbýu,
enda var það félag ekki á flæðiskeri
statt hvað hvað hráplíu snertir. Sex
árum eftir ríkulegan fund Esso var
Líbýa orðin sjötti stærsti útflytjandi
hráolíu með tíu af hundraði allrar
útfluttrar hráolíu. Mest hefur fram-
leiðslan þar verið rúmar þijár milljón-
ir tunna á dag.
Hráolía Líbýu reyndist mjög góð
með litlu magni af brennisteini og
fékkst úr henni hátt hlutfall af bens-
íni, sem kom sér mjög vel vegna fjölg-
unar bifreiða í iðnríkjum. Líbýa lá
vel við mörkuðum í Evrópu, þar sem
flutningar voru ekki háðir Súez-
skurðinum, sem var lokað tveim árum
eftir að olíuvinnsla hófst í Líbýu né
kostnaðarsömum siglingum suður
fyrir Afríku.
Deilur við erlendu olíufélögin
í nágrannaríki Líbýu, Egypta-
landi, réð Abdul Gammar Nasser ríkj-
um, en hann náði stjórnartaumunum,
er Naguib herforingi rak Farouk
konung. Nasser var á sínum tíma
óumdeildur leiðtogi Panarabismans
og upp til hans litu þeir, sem vildu
sameiningu arabaríkja eða nánara
samband þeirra. Nasser kom á arab-
ískum sósíalisma, sem svo var kallað-
ur.
Einn þeirra sem fylgdu fordæmi
Nasser var Muammar al Khadafi,
sem var fyrirliði ungra liðsforingja,
sem steyptu Idris 1. konungi af stóli
í byltingu árið 1969. Hann boðaði
„íslamskan sósíalisma“, byggðan á
kenningum Kóransins. Khadafi lét
Breta og Bandaríkjamenn loka her-
stöðvum sínum og rak hinn fjölmenna
hóp ítala, sem hafði sest að í Líbýu
nokkram áratugum áður, heim. Hann
lét loka öllum kaþólskum kirkjum og
selja eignir þeirra á
uppboði.
Khadafi var mjög andstæður vest-
rænum áhrifum og vestrænum ríkj-
um, sérstaklega Bretlandi og Banda-
ríkjunum. Hann var iðulega granaður
um að fjármagna aðgerðir hryðju-
verkahópa með olíugróða sínum. En
auðurinn fékkst með olíuvinnslunni
og þar þurfti Khadafi á erlendum
fyrirtækjum að halda. Ári eftir að
hann komst til valda krafðj hann
erlendu olíufyrirtækin um 40 senta
hækkun á hveija hráolíutunnu, sem
fékkst úr eyðimörkum landsins. Verð
á tunnunni var þá á markaðnum 4-5
dollarar. Olíufélögin buðu hins vegar
10 senta hækkun.
Occidental-olíufélagið bandaríska
var í erfíðastri aðstöðu olíufélaganna
til að hafna kröfunum. Aðaleigand-
inn, Armand Hammer, fæddist í New
York borg árið 1898, sonur innflytj-
anda frá Odessa í Rússlandi, Júlíusar
Hammers, en hann var gyðingur.
Júlíus var einn stofnanda kommúni-
staflokks Ameríku.
Sonurinn, Armand, var hins vegar
kapítalisti í húð og hár, einn athafna-
mesti fjármálaspekúlant 20. aldar-
innar. Hann lauk læknaprófi 21 árs,
en hélt þá til Rússlands, klyfjaður
lyfjum vegna faraldurs, sem geisaði
þar, meðfram til að endurheimta fjöl-
skyldueignir, sem kommúnistaflokk-
urinn hafði gert uppptækar. Hann
varð einkavinur Leníns, sem veitti
honum einkaleyfi til framleiðslu og
sölu á blýöntum og til annarra kapít-
alískra viðskipta, en Lenín hafði ein-
mitt þá heimilað takmarkaðan einka-
rekstur með svokallaðri NEP-stefnu
sinni.
Armand Hammer var athafnamik-
ill í Rússlandi, rak m.a. umfangsm-
ikla skinnaframleiðslu í Síberíu, hafði
einkaumboð fyrir Ford-traktora í
Rússlandi o.fl. Þegar Stalín komst
til valda þótti Hammer öruggara að
hypja sig. Tengsl hans við Kreml
vora þó oft mikil. Hann var persónu-
legur vinur Mikoyan, Krúsjoff og
Gorbatsjoff. Hann var tengiliður milli
sjö Bandaríkjaforseta og fimm aðal-
ritara í Kreml. Armand Hammer
fluttist til Los Angeles 1956, vellauð-
ugur maður, sem ætlaði að setjast í
helgan stein. Hann hafði komið upp
miklu og góðu listasafni, sem bar
nafn hans og við það ætlaði hann
nú að dútla. En hann var óhemju
lyktnæmur á góðar fjárfestingar og
stóðst sjaldan góð tækifæri.
Occidental-olíufélagið var lítið
gjaldþrota fyrirtæki með olíuvinnslu
í Kaliforníu. Þetta fyrirtæki keypti
Hammer ásamt skyldum fyrirtækjum
og árið 1966 var Occidental orðið
risafyrirtæki á mælikvarða olíufyrir-
tækja, sem störfuðu eingöngu innan
Bandaríkjanna. Árssalan nam þá 700
miljónum dollara. En Hammer vildi
að Occidental starfaði einnig utan
Bandaríkjanna og þegar boðnir voru
út skikar til olíuleitar í Líbýu var það
stökkbrettið, sem Occidental þarfnað-
ist. Þegar sjálfsævisaga Ármands
Hammers kom út í Bandaríkjunum
varð hún metsölubók, enda frásögn
af óvenju litríkri ævi.
I síðari grein segir in.a frá sigri
Khadafi á olíufélögunum.
Höfundur er forstöðumaður
eldsneytisinnkaupadeildar
Flugleiða.