Morgunblaðið - 19.05.1995, Blaðsíða 2

MORGUNBLAÐIÐ
2 C FÖSTUDAGUR 19. MAÍ 1995
DAGLEGT LÍF
„Ólétti pabbinn"
Tveir feður
tóku fæðingarorlof
fyrstu fjóra mánuði ársins
TVEIR íslenskir feður fengu greiðslur frá
Tryggingastofnun í fæðingarorlofi fyrstu
fjóra mánuði þessa árs en á sama tíma
fenjgu 2.656 mæður greiðslur.
A karlaráðstefnunni sem haldin var í
Stokkhólmi um siðustu mánaðamót kom
fram að staða íslenskra feðra er bágborin
þegar kemur að fæðingarorlofsmálum sé
miðað við hin Norðurlöndin.
Eini réttur íslenskra feðra til greiðslna
í fæðingarorlofi er að mega nýta hluta af
fæðingarorlofi móður ef hún gefur leyfi
fyrir greiðslum til föður því hennar
greiðslur skerðast sem þeim nemur. Marg-
ir feður reyna því að taka sumarfríin sín
í kringum fæðingu barnsins síns.
A öllum hinum Norðurlöndunum eiga
feður sjálfkrafa rétt á a.m.k. tveggja vikna
launuðu fæðingarorlofi strax við fæðingu
barns síns og síðan eiga feður í Svíþjóð
og Noregi rétt á 4 vikum í viðbót þegar
barnið er orðið nokkurra mánaða. Nýti
faðirinn ekki sinn sérstaka rétttil orlofs
er ekki hægt að færa þann tíma yfir á
móðurina heldur fellur rétturinn niður.
I tímaritinu Almannatryggingar frá
1994 skrifar Ingibjörg Stefánsdóttir grein
um fæðingarorlof. Þar kemur fram að
helsti munur á reglum um fæðingarorlof
hér og annars staðar á Norðurlöndum sé
að þar eru greiðslur miðaðar við hlutfall
af launum frá 75%-100%. Hér eru greiðslur
annarsvegar föst upphæð sem allir fá og
hinsvegar dagpeningar, einnig föst upp-
hæð sem er háð vinnuframlagi. Fullir fæð-
ingardagpeningar og fæðingarstyrkur hér
er innan við 60.000 krónur.
Á síðasta ári fengu 16 feður greiðslur
frá Tryggingarstofnun í fæðingarorlofi á
meðan 5.286 mæður fengu greiðslur og
árið þar á undan 17 feður á móti 5.499
mæðrum.
Þær fá full laun, þelr engin
Konur sem eru opinberir starfsmenn eða
félagar í Sambandi íslenskra bankamanna
fá greidd laun frá vinnuveitanda í fæðinga-
rolofi í stað greiðslna frá Tryggingastofn-
un. Ingólfur V. Gislason starfsmaður Jafn-
réttisráðs segir að fjármálaráðuneytið hafi
túlkað lögin á þann veg að karlmenn sem
eru opinberir starfsmenn eigi ekki rétt á
greiðslum í fæðingarorlofi frá 'ríkinu. Þá
segir hann að eiginmenn kvenna hjá ríkinu
eigi ekki heldur rétt á dagpeningum frá
Tryggingastofnun. Því eiga ríkisstarfs-
menn takmarkaða möguleika á að skipta
greiðslum í fæðingarorlofi milli foreldra.
Klárt mlsrétti
Tveir úrskurðir kærunefndar eru til um
fæðingarorlofsmál feðra, báðir kveðnir
upp árið 1993. Annarsvegar var eiginmað-
ur konu sem var ríkisstarfsmaður og hann
ætlaði að taka síðasta mánuðinn í fæðing-
arorlofinu. Honum var synjað um launað
orlof.
Kærunefnd komst að þeirri niðurstöðu
að með framkvæmd almannatryggingalag-
anna standi stór hluti feðra án nokkurs
réttar til greiðslna taki þeir fæðingarorlof
og að þeir séu beittir misrétti sem engin
rök virðast fyrir. „Þetta er klárt brot á
jafnréttislögum þó það virðist ekki hafa
verið tilgangur löggjafans að takmarka
rétt feðra“, segir Ingólfur.
Hitt málið var svipað því fyrra. Tilmæl-
um var í framhaldinu beint til fjármála-
raðuneytis um að gerðar yrðu þær ráðstaf-
anir sem þarf til að viðurkenndur verði
og tryggður réttur feðra í þjónustu ríkis-
ins til launa í fæðingarorlofi.
Þarf að endurskoða lögin í helld
Ingólfur segir að málið hafi verið tekið
upp á þingi og fyrirspurn beint til Friðriks
Sophussonar fjármálaráðherra hvað stæði
til að gera í þessum málum. „Hann svaraði
því til að lögin um réttindi og skyldur
opinberra starfsmanna væru frá 1954 og
þyrfti að endurskoða lögin í heild. Hann
sagðist hinsvegar andvígur því að eitt at-
riði væri tekið útúr“, sagði Ingólfur. Við
teljum því að álitsgerðir kærunefndar hafi
verið algjörlega hunsaðar.
Steingrímur Ari Arason aðstoðarmaður
fjármálaráðherra segir að vilji sé til að
ganga í að endurskoða lögin um réttindi
og skyldur opinberra starfsmanna í heild
sinni. „Það er eindregin skoðun mín að
jafn réttur karla og kvenna til fæðingaror-
lofs sé eitt af stóru réttlætismálunum sem
þarf að koma í höfn.“ Hann segir endur-
skoðun laganna hinsvegar kalla á samræm-
ingu við það sem gengur og gerist á hinum
almenna vinnumarkaði og ýmsum hafi vax-
ið það í augum. „Það er ljóst að réttur
feðra er takmarkaðri en kvenna hjá hinu
opinbera.
Engu að síður er málið snúið því kjör
kvenna í fæðingarorlofi hjá hinu opinbera
eru almennt betri en á almenna markaðn-
um og myndu skerðast til muna við endur-
skoðun laganna."
Verður látið reyna á rétt feðra fyrir
dómstólum?
Ingólfur segir að ríkisstjórnin hafi sett
fram framkvæmdaáætlun í jafnréttismál-
um sem gildir til 1997. Eitt atriðið í þeirri
áætlun er að fram eigi að fara heildar-
endurskoðun á löggjöf um fæðingarorlof.
Enn er sú endurskoðun ekki hafin og er
komið fram á mitt tímabil framkvæmdaá-
ætlunarinnar.
Þá stóð til að endurskoða hvað hefði
unnist á miðju tímabilinu og er sú vinna í
gangi núna. „Við íhugum því að hinkra
með aðgerðir og sjá hvað kemur útúr end-
urskoðuninni. Sá möguleiki hefur líka ver-
ið til umræðu hjá Jafnréttisráði að lýsa
eftir manni sem er í svipaðri stöðu og ofan-
greindir menn sem kærðu mál sín til kæru-
nefndar Jafnréttismála og fá hann til að
fara í mál fyrir dómstólum."
GuðbjörgR. Guðmundsdóttir B
Konur fá laun
en ég ólaunað leyfi
ÓSKAR Eyvindur Arason tók fæð-
ingarorlof þegar Guðrún dóttir
hans fæddist fyrir tæplega sex
árum og var heimavinnandi þangað
til hún var tveggja ára. Þegar
Hugrún, seinni dóttirin, kom í
heiminn fyrir tæplega tíu mánuðum
tók hann aftur fæðingarorlof, þá í
sex mánuði.
Óskar er giftur Margréti Rósu
Grímsdóttur og þegar fyrri dóttirin
kom í heiminn var hún á leið í fram-
haldsnám í tannréttingum til Osló.
„Guðrún var bara fimm vikna og
okkur fannst ómögulegt að fara
að setja hana í hendurnar á ókunn-
ugu fólki í Noregi. Ég tók þvi þá
ákvörðun að vera bara heima með
hana sjálfur". Óskar sem hefur
starfað sem myndatökumaður og
er nú hljóðmaður hjá sjónvarpinu
sagðist seinna árið í Noregi hafa
leitað sér að starfi í faginu en ekk-
ert fengið og því verið áfram
heimavinnandi.
Fellur ekki vel aö skúra
„Þetta var ósköp lítið mál með
Guðrúnu, hún var einstaklega vært
og gott barn og ég sá um heimilis-
haldið fyrir utan þvottinn en Mar-
grét hefur enn ekki treyst mér fyr-
ir honum. Mér fellur síðan ekkert
vel að skúra en það er annað mál...“
Fæðingardagpeninga og styrk
fengu þau að heiman og mánaðar-
legar barnabætur frá norska rík-
inu. „Við töldumst til lágtekjufólks
í Osló og gátum lítið leyft okkur á
námslánunum. Þar sem við bjugg-
um ekki á stúdentagarði vorum við
feðginin töluvert einangruð þennan
tíma en þetta gekk allt upp.“
Þegar Hugrún, seinni dóttirin
fæddist voru aðstæður aðrar. Bæði
Óskar og Margrét voru útivinnandi
en það kom aldrei til greina að hún
færi í barneignafrí, það var fjár-
hagslega útilokað.
Konur fá full laun, karlar engln
„Þar sem ég er karlmaður og
vinn hjá ríkinu hef ég ekki sömu
réttindi og konur sem vinna hjá
hinu opinbera. Þær halda sínum
launum og fá jafnvel hluta greiddan
af yfírvinnu sem þær voru með
fyrir barneignarfrí. Ég þurfti hins-
„ Morgunblaðið/Árni Sæberg
ÓSKAR tók fæðingarorlof þegar dæturnar fæddúst. Margrét Rósa, Guðrún og Hugrún