Morgunblaðið - 19.05.1995, Blaðsíða 4

4 C FÖSTUDAGUR 19. MAÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
Heilsufar
og lífshættir
„MIKILL hluti allra sjúkdóma er áreiðanlega sjálfskaparvíti og því um
að kenna að vér ýmist vísvitandi eða af fávisku förum illa með líkama
vorn“, skrifaði Steingrímur Matthíasson, læknir, í grein í Skími árið
1911. Nú til dags eru menn trúlega betur upplýstir um líkama sinn,
heilsu og mataræði en samtíðarmenn Steingríms. Þó er oft misbrestur
á að breytt sé samkvæmt bestu vitund og ófáir hafa tileinkað sér
ýmsa lesti, sem efalitið eiga stóran þátt i heilsuleysi og vanlíðan þeirra.
Sigrún Gunnars-
dóttir, hjúkrun-
arfræðingur og verk-
efnisstjóri verkefnis-
ins „Heilsuefling
hefst hjá þér“ á veg-
um heilbrigðisráðu-
neytisins og land-
læknisembættisins,
segir löngu tímabært
að vekja athygli
manna á ýmsum
þáttum í lífsvenjum
þeirra, sem betur
mættu fara og með
hvaða hætti best sé
að ráða bót á ýmsum
kvillum í dagsins önn
og amstri.
Sigrún
Gunnarsdóttir
hliðsjón af markmiði
Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunarinnar
um heilbrigði allra
árið 2000. I íslensku
áætluninni segir að til-
gangur heilbrigðis-
þjónustunnar sé að
skapa heilsufarslegt
jafnrétti; að bæta
árum við lífið og lífí
við árin.
„Aðalatriðið er að
fólki líði vel. Offíta,
þunglyndi, síþreyta og
sitthvað fleira mætti
nefna sem veikir lík-
amsþrekið án þess að
fólk geri sér grein fyr-
Lífstíll og hellsa
„Verkefnið felst fyrst og fremst
í að hafa áhrif á lífstíl fólks, gera
því kleift að lifa heilsusamlegu lífí
við heilnæmar aðstæður og auka
skilning á sambandi lífshátta og
heilsufars. Til að efla heilsuna
þarf að hyggja að hegðunar-
mynstri, umhverfí og aðbúnaði.
Við höfum náið samstarf við
heilsugæslustöðvar, vinnustaði,
skóla og félagasamtök um allt
land, enda varðar heilsuefling
alla.“
Árið 1991 var samþykkt á Al-
þingi íslensk heilbrigðisáætlun með
ir ástæðunni. Starfsmenn heilsu-
gæslustöðva eru sérþjálfaðir í að
gefa fólki leiðbeiningar til að ráða
bót á slíku og því ætti enginn að
hika við að leita til þeirra með
vandamál sín. Hlutverk heilsu-
gæslustöðva er að sinna öllu sem
lýtur að heiisufari þar á meðal for-
vömum. Verkefnið „Heilsuefling
hefst hjá þér“ miðar að því að
auka þátt heilsueflingar í heilsu-
gæslu, styrkja samstarf þeirra sem
vinna á sviði heilbrigðismála og
almennings."
Hellsubæir
I tengslum við verkefnið var
efnt til samstarfs við fjögur bæjar-
félög, Hafnarfjörð, Hornaijörð,
Húsavík og Hveragerði og gert
tveggja ára samstarfssamkomulag
við heimamenn heilsubæjanna.
Undir handleiðslu framkvæmda-
nefnda með fulltrúum heilsugæslu,
bæjarfélaga og íþróttafélaga hefur
verið únnið að ýmsum viðfangsefn-
um frá því verkefninu var hleypt
af stokkunum fyrir einu og hálfu
ári.
Sem dæmi um viðfangsefni
nefnir Sigrún námskeið á vinnu-
stöðum um lífshætti og
líðan, ýmis samstarfs-
verkefni við félagasam-
tök, t.d. lýðveldishlaup í
fyrra með UMFÍ og
ÍFA, gerð myndbands
um heilsueflingu á
vinnustað í samstarfi við
ÍFA. Einnig hafi Félags-
vísindastofnun H.í. gert
könnun á lífsháttum og
líðan íbúa heilsubæjanna, sem Sig-
rún segir að verði lögð til grund-
vallar þegar árangur verkefnisins
verður metin. Niðurstöður könnun-
arinnar voru gefnar út, en einn
þáttur í verkefninu er ýmis konar
kynningar- og útgáfustarfssemi,
t.d. verkefnislýsing fyrir heilsu-
gæslustöðvar, bæklingur um
heilsueflingu fyrir almenning,
áfangaskýrsla og nokkrar niður-
stöður kannana á heilbrigðisþingi
1995.
Hóprannsóknir og
heilsufjölskyldur
Sigrún segir viðfangsefni heilsu-
bæjanna af ýmsu tagi, misviðamik-
il og tímafrek. Eitt af því sem
m
HEILSUEFLING
- hefst hjá þér
starfsfólk heilsugæslu-
stöðvar Húsavíkur hafí
á sinni könnu sé hóp-
rannsókn á öllum
35-40 ára íbúum bæj-
arins. í kjölfar viðtala
hafi þeir farið í ná-
kvæma læknisskoðun
og síðan eigi að fylgja
þeim eftir í nokkur ár.
„I Hveragerði var ein vika
helguð „Bíllausum dögum“. Til-
tækið féll í góðan jarðveg og fóru
flestir allra sinna ferða fótgang-
andi þá vikuna. í lok maí verður
h'aldinn „Fjölskyldudagur" í Hafn-
arfirði. Skemmtunin er samstarfs-
verkefni heilsugæslunnar og
íþróttaráðs og væntanlega verður
heiimikið hopp og hí með heilsuf-
arslegu ívafi, t.d. er fólki boðið
að láta mæla blóðþrýstinginn, sér
að jcostnaðarlausu."
Á Hornafirði, eins og í mörgum
öðrum bæjum, hafa hjúkrunar-
fræðingar, sjúkraþjálfarar, læknar
og prestar farið á vinnu-
staði til að ná til sem
fiestra og hvetja til auk-
innar samvinnu, kanna
- aðbúnað og líðan fólks,
auk þess að fræða og
hvetja til bættra lífs-
hátta.
„Hornfirðingar tóku
líka upp á því að aug-
lýsa eftir heilsufj'öl-
í staðarblaðinu. Þijár
fjölskyldur voru boðnar og búnar
til þátttöku. Þær þurftu að svara
mörgum spurningum um líkam-
legt ástand og lífsvenjur. Fylgst
verður með fjölskyldunum í ótil-
tekinn tíma og athugað hvernig
til hefur tekist og hvað hefur
áunnist.“
Sigrún segir að ýmislegt sé á
döfinni, enda mikið í húfi. „Heil-
brigði er ekki ástand, sem næst í
eitt skipti fyrir öll. „Heilsuefling
hefst hjá þér“ er langtímaverk-
efni, sem ætlað er að verða flestum
hvatning til að gefa heilsunni
meiri gaum, enda er heilsan í raun-
inni tæki til að lifa góðu lífí.“
skyldum
HEILSUFJOLSKYLDA A HORNAFIRÐI
HEILSUFJÖLSKYLDAN - F.v. Björg, Sigurjón-, Heiðar, Gunnhildur og Ósk.
Heilsuspegill
GUÐRÚN Júlía Jónsdóttir, hjúkr-
unarfræðingur á heilsugæslustöð-
inni á Höfn í Hornafirði, hefur
umsjón með heilsufjölskyldunum
þremur í bænum. Fjölskyldurnar
eru misstórar, frá þriggja til sex
manna, 5-48 ára. Guðrún Júlía
segir alla við hestaheilsu, en þó
hafi mælst of há blóðfita hjá sum-
um.
„Allir í fjölskyldunum eiga nú
sinn „heilsuspegil", sem byggður
er á niðurstöðum spurningalista
um mataræði, tóbaks- og áfengis-
notkun, hæð, þyngd, heilsufar,
hreyfingu og sitthvað fleira. Auk
spurninganna fóru allir í
blóðprufu og þolpróf. Út frá niður-
stöðunum vinnum við með fjöl-
skyldunum og ráðum þeim heilt í
einu og öllu er varðar heilsuna.“
Guðrún Júlía segir að lífsvenjur
heilsuíjölskyldnanna hafi verið til
fyrirmyndar í hvívetna, en ýmsar
ráðleggingar muni áreiðanlega
koma þeim til góða, sérstaklega
varðandi mataræði. Hún hlakkar
til að fylgjast með framvindunni,
en viðurkennir að hafa hálft í
hvoru vonast til að fá fjölskyldu,
sem þyrfti meira á leiðbeiningum
að halda, því þannig hefði árang-
urinn orðið sýnilegri. ■
STÆRSTA heilsufjölskyldan á
Hornafirði er sex manna, en elsti
sonurinn, 19 ára, fékkst ekki til
að vera með. Móðir hans, Gunn-
hildur Bjarnadóttir, húsmóðir og
dagmamma, segir ástæðuna
fremur óljósa, en eitthvað hafi
hún heyrttuldrað um „kjaftæði"
og „vitleysu.
„Aðrir í fjölskyldunni, hús-
bóndinn, Sigurjón Einarsson,
smiður, og börnin, Björg 15 ára,
Heiðar 12 ára og Osk 5 ára eru
mjög áhugasöm og taka hlut-
verkið alvarlega. 1 læknisskoðun
og ýmsum prófum kom í \jós að
við erum ágætlega á okkur kom-
in, þótt Sigurjón hafi mælst með
of háa blóðfitu. Við þurfum ekki
að gjörbreyta lífsvenjum okkar,
en var ráðlagt að hreyfa okkur
meira og borða meira grænmeti
og minni sykur og fitu.“ Gunn-
Meira
grænmeti
og minna kaffi
hildur segir að kaffi hafi e.t.v.
verið það eina sem þau hjónin
neyttu í óhófi. Núna væri Sigur-
jón steinhættur kaffiþambinu og
hún fengi sér bara bolla stöku
sinnum.
„Ég er viss um að mataræðið
á þátt í að bióðþrýstingur Sig-
uijóns hefur lækkað á rúmum
mánuði, auk þess sem meiri
hreyfing hefur sitt að segja.“
Gunnhildur viðurkennir að fjöl-
skyldan sé ekkert sérstaklega
samhent í þvi að fara út að ganga,
hlaupa eða skokka saman, en þó
komi það fyrir. „Við erum a.m.k.
meðvitaðri um giidi þess að
hreyfa okkur, þótt hver og einn
nýti þann tíma sem honum henti
best hveiju sinni.“
Græn fjölskylda?
Á Hornafirði eru uppi hug-
myndir um að heilsufjölskyldum-
ar verði jafnframt „grænar fjöl-
skyldur", þ.e. rækti grænmeti og
kartöflur sjálfar á lífrænan hátt,
flokki sorp, hafi safnþró í garðin-
um o.s.frv. Gunnhildur segir að
umræður séu á byrjunarstigi og
fjölskyldan hafi ekki enn gert ■
upp hug sinn um þátttöku. „Hug-
myndin er þörf og góð, en trú-
lega er mikil vinna að framfylgja
lienni." ■
yþj
Fjörug
fjölbreytt í H
HÚSDÝRAGARÐURINN í Laugardal
er fimm ára í dag og á þeim tíma sem
liðinn er frá opnun hans hafa 560
þúsund manns heimsótt garðinn. „Að-
sókn hefur verið góð frá upphafi og
auk Islendinga, sem eru duglegir að
heimsækja okkur, koma hingað marg-
ir erlendir gestir. Það sem vekur einna
mesta athygli þeirra er hversu græn
beitarsvæðin eru í samanburði við
dýragarða víða erlendis," segir Þóra
Björk Schram, kynningarfulltrúi Hús-
dýragarðsins.
Reykjavíkurborg hefur rekið garð-
inn frá upphafi. í júní 1993 var Fjöl-
skyldugarðurinn opnaður og er hann
tengdur Húsdýragarðinum. „Við höf-
um alls um 10 hektara svæði og frá
upphafi hefur vöxturinn verið ör.
Byggingar hafa bæst við og beitar-
svæðum fyrir dýrin hefur verið ijölg-
að.“
Sveitalíf í borg
Þóra segir að þegar garðurinn var
opnaður hafi hugmyndin verið að
kynna borgarbúum íslensku húsdýrin.
„Markmiðið var að færa borgarbúa
nær sveitinni og efla tengsl milli barna
og dýra. Þar sem Húsdýragarðurinn
Býrí
og er söð
Á BÆNUM Brekkugerði í Fljótsdal,
sém er rúmlega 30 km frá Egilsstöð-
um, búa ung hjón, þau Sigrún Ólafs-
dóttir og Jóhann Þórhallsson ásamt
börnunum tveimur, Þórveigu 7 ára og
Þórhalli 4 ára. Hús þeirra er bæði
nýtt og stórt enda byggt með tilliti til
þess að Sigrún geti haft þar verk-
stæði og unnið við fag sitt, söðlasmíði.
Sigrún lauk námi í söðlasmíði hjá
Baldvini og Þorvaldi á Selfossi árið
1985 og starfaði við það næstu þijú
árin eftir að hún lauk námi. Síðan
hefur hún ekki haft húsnæði fyrr en
nú að aðstaðan er fyrir hendi. Jóhann
starfar hinsvegar hjá Héraðsskógum
og sjálf eru þau skógarbændur auk
þess að vera með hesta.
Helstu verkefni Sigrúnar eru við-
gerðir á hnökkum. Hún segir sam-
keppni mikla í þessum iðnaði og þá
sé auðvitað verið að keppa við inn-
flutninginn. Mikið sé flutt inn af
hnökkum í mörgum verð- og gæða-
flokkum. íslenskir sérsaumaðir
hnakkar geti ekki keppt við þessa
erlendu vöru, a.m.k. ekki hvað verð
snertir. Aftur á móti sé líftími ís-
lensku hnakkanna langur.
Alltaf er eitthvað um það að Sigrún
sé beðin um að búa til hluti, sem eiga
sér engar fyrirmyndir. Nefna má svo-
kallaðan plöntuklyfbera, sem Sigrún