Morgunblaðið - 28.05.1995, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 28. MAÍ 1995 D 3
í kirkjunni. Um og eftir síðustu
aldamót var kynskipt sætaskipting
að mestu horfin. Víða í nágranna-
löndum varð sú breyting að konur
fluttu sig yfir til karla en hér var
þessu öfugt farið; karlar fóru að
sitja kvennamegin. Eftir seinna
stríð var kynskipt sætaskipan tekin
upp aftur hér en þá nær eingöngu
við hjónavígslur.
Veislan
Eftir að gengið hafði verið frá
hjúskaparsáttmálanum gengu
gestir til veislu. Karlar og konur
sátu ekki saman undir borðum. Er
matast hafði verið um stund voru
menn sendir í stofu kvennanna með
vín og þess óskað að þær flyttu sig
yfir til karla. Þær tóku boðinu vel
og gengu yfir í salarkynni karla.
í veislusal karla er brúðguma-
krókur þar sem brúðgumi sat með
nánustu vinum og ættmennum
karlkyns. Þar var einnig brúðar-
krókur þar sem brúðurin sat einnig
með sínum nánustu. Við háborð
sátu gestir sem mest máttu sín en
aðrir við langborð. Brúðhjónin sátu
því ekki saman undir borðum þó
þau væru löglega gift. í veislunni
skemmti fólk sér við söng, kveð-
skap og hljóðfæraslátt. Þó mikið
af söngnum væri tengt minnunum
voru einnig sungnir léttari söngvar
og kveðnar rímur.
Um miðja 18., öld gaf Kristján
7. Danakonungur út breytingu á
tilskipun um trúlofanir, giftingu og
framgang þeirra. Þar setur hann
ákvæði um að strax og gengið
hefur verið frá festum og kaup-
mála, skuli hver og einn fara til
síns heima. Beri fógeta og léns-
mönnum að sjá til að svo sé gert.
Ef út af þessu var brugðið átti að
koma til sekt sem gengi til fátækra
auk þóknunar tikl embættismanna.
Tilskipunina kallaði konungur 777-
skipun um eitt og annað í hjóna-
band ökum og mót lauslæti, með
fleiru frá Islandi og í henni segir
meðal annars:
Kristni hafði verid
á íslandi í nær
300áráður en
eiginleg kirkju-
brúðkaup tóku að
tíðkast að ráði.
„Brennivín og annars áfengs
drykkjar vanbrúkan við trúlof-
un, brullaup, barnsfæðingar, lík-
fylgdir og þvílík samkvæmi skal
hér með vera stranglega fyrir-
boðin.“
Eftir heimildum að dæma virðist
glæsileiki og umfang brúðkaupa
vera mest á 15. og 16. öld. Næstu
tvær aldir dregur mjög úr þessu.
Þegar skoðuð eru gögn þjóðhátta-
deildar Þjóðminjasafnsins má sjá
að á seinni hluta 19. aldar og fram.
yfir seinna stríð fer mjög litlum
sögum af brúðkaupsveislum á ís-
landi, hvort heldur er í sveit eða í
bæjum. Þetta verður á sama tíma
og verulega tók að draga úr áfeng-
isnotkun í brúðkaupsveislum hvort
sem það er af áfengisskorti eða
öðru. En í áfengisbanninu á önd-
verðri 20. öld var veitt undanþága
til vínkaupa fyrir brúðkaupsveislur.
Morgungjöfin
Morgungjöf er brúðinni gefin að
morgni brúðkaupsnætur. Brúð-
gumi gaf gjöfina og var hún lengi
framan af sú eina eign sem konan
átti og gat farið með á hvern þann
hátt sem hún vildi án samráðs við
mann sinn.
Það gat því skipt sköpum fyrir
konuna hversu rausnarleg morg-
ungjöfin var. Konur studdu því
hverja aðra svo gjöfin mætti verða
sem veglegust. Er leið að lokum
veislunnar á brúðkaupsdaginn
leiddu konur brúðina til sængur.
Aðstoðuðu þær hana við að afklæð-
ast en settust síðan fyrir framan
hana og biðu brúðgumans.
Er tími þótti til kominn fylgdu
karlar brúðguma að brúðarsæng-
inni. Stóðu konurnar þar þá fastar
fyrir og meinuðu brúðguma aðgang
að rekkjunni fyrr en boðin var
morgungjöf sem þær gátu sætt sig
við.
Þessu næst var drukkin „brúð-
hjónaskál" og blessaði presturinn
skálina og hjónasængina. í ka-
þólskum sið var skylda presta að
blessa yfir brúðarsængina, hjóna-
bandinu til staðfestingar.
Til er lýsing á leik sem eitthvað
hefur verið stundaður fram til loka
18. aldar. Þar er talað um að „bjóða
í sængina." Buðu þá karlar í
brúðarsængina en þess gætt að
brúðgumi ætti síðasta og hæsta
boðið. Varð hann síðan að reiða
fram að morgni það sem hann bauð
og mun þaðan komið órðið „morg-
ungjöf“ eða „sængurgjöf".
Brúðargjafir
Ekki er að sjá á gömlum heimildum
að þeir sem til veislunnar komu
hafi gefið brúðhjónum gjafir en til
eru lýsingar á því að gestir hafi
verið leystir út með gjöfum er þeir
fóru úr veislum. Brúðargjafir í
þeirri mynd sem þær þekkjast nú
hafa ekki orðið algengar fyrr en
líða tók á 19. öldina.
Fyrst eftir að brúðargjafir fóru
að verða almennar voru þær af
ýmsum toga. Má þar nefna að um
aldamótin gaf faðir syni sínum
kartöflugarð sem hann hafði útbúið
í gjótu í Hafnarfjarðarhrauni og á
svipuðum tíma gáfu húsbændur
vinnukonu sinni heimilisköttinn er
hún gifti sig.
Erla Halldórsdóttir
Höfundur er mannfræðingur.
Heimildir: Merkisdagar á manns-
ævinni eftir Árna Björnsson,
Kristnir trúarhættir eftir Hjalta
Hugason ísl. þjóðmenningu grein
eftir Sæmund Eyjólfsson í Tímariti
hins ísl. bókmenntafélags 1896,
ísl. fornbréfasafn oggögn frá þjóð-
háttadeild Þjóðminjasafns íslands.
frWTTv

í

i
r
I
t
w
£
t
Jilöottditbi örúðljjón
'i'iö Utljtttit ttttttttn n gjafaöréfitt
oftftar Otttoirltt.
1
j
j
¥
I
r
V1'
V;..
t

$iá oUUnr fiaíít tií rjcitm(i£m§
f)Uott öettt |utD cr i Sttcfttljcrttcigfö,
Immníjcrliciiyíi, ^ioftttm, tmrKiöíuftttutt
£jámmr}>£^crt)crgit> túa dt>Ijtn?tíi.

Húsgagnahöllin
BÍLDSHÖFÐA 20 - 112 REYKJAVÍK - SIMI 5871199
Mogosin
Húsgagnahölllnnl
Bíldshöfða 20 -112 Reykjavík - Sími 5871199

1
0ti^^u$tt-^3tt^I)ítttttdttr-8iá^Simrit ufl ofl.
,
ígulUemKk'oguv kyuöuvaudi?
-Hólminn

..með EYJAFERÐUM
Ferðir að
óskum
Fjölbreytt fuglalíf
Sjávarfallsstraumar
hvers og ♦ Bergmyndanir
eins. ♦ Skelfiskur, ígulkerahrogn o.fl. veitt
og snætt í réttu umhverfi
♦ Fjölbreyttir gistimöguleikar
EYJAFERÐIR, Stykkishólmi,
s. 438-1450.
ÚRVALÚTSÝN
þeoar ástin er með i för
Lágmúla 4: sími 569 9300,
Hafnarfirði: sími 565 23 66, Keflavík: sími 11353,
Selfossi: sími 21666, Akureyri: stmi 2 50 00
- og hjá umboðsmönnum um lantl alll.
Ævintýrið hefst þegar flugfreyjan býður brúðhjónunum
kampavín og næstu dagar líða eins og í ástarsögu
- og þau lifa hamingjusöm til æviloka.
ARUBA -DRAUMAEYJA ELSKENDA
Sólríkir dagar og heitar nætur í þessari
perlu Karíbahafsins.
8 ástríkir dagar
verð frá: 91.245 kr.
Verð á mann m.v. hjón i herb./íbúð.
Gisting í eina nótt i New York er innifalin.

MUNAÐARSIGLING I KARIBAHAFI
Hvað er hægt að hugsa sér rómantískara
en siglingu milli töfrandi smáeyja þar
sem hver dagur er nýtt ævintýri
og farkosturinn fljótandi glæsihótel.
Vikusigling
verð frá:
98.390
Verð é mann m.v. hjón í klefa.
Gisting í eina nótt í Fort Laúderdale er innifalin.
ÁSTí ALGARVE
Ástin blómstrar í Algarve og við sjáum
til þess að nýgiftu hjónin njóta
bestu þjónustu sem hægt er að hugsa sér.
2ja vikna brúðkaupssæla
verð frá: 73.630 kr.
Verð á mann m.v. hjón í stúdíói i Tropical.
FERÐA-GJAFABRÉF
Brúðkaupsgestir. Óskiðtil hamingju á brúð-
kaupsdaginn með Ferða-gjafabréfi. Hjá Úrvali
-Útsýn fást upplýsingar um hvert brúðhjónin
ætla að fara. Þið leggið saman í ógleymanlega
hveitibrauðsdaga fyrir hann og hana.