Morgunblaðið - 01.06.1995, Side 4
4 B FIMMTUDAGUR 1. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐSKIPTI
Sj ávarútvegur í landvinningum
STÓRU sjávarútvegsfyrirtækin Grandi hf. og Útgerðarfélag Akureyringa hf.
hafa á fáum árum aflað dýrmætrar þekkingar á sjávarútvegi annarraþjóða
gegnum fjárfestingar í erlendum sjávarútvegsfyrirtækjum. Grandi á um 22%
hlutafjár Friosur í Chile og ÚA 60% í
Mecklenburger Hochseefischerei í Þýska-
landi. Þrátt fyrir að Grandi hafi ekki haft
arð af sinni fjárfestingu enn sem komið
er vegna taprekstrar Friosur er ljóst að
ómetanleg þekking hefur fengist gegnum
þetta verkefni. Sömuleiðis hafa íslendingar
haft margvíslegan hag af þátttöku Granda
í fyrirtækinu og má þar nefna viðskipti
Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna við Fri-
osur. Ómældir erfiðleikar hafa mætt
stjórnendum Útgerðarfélags Akureyringa
í rekstri dótturfyrirtækisins Mecklenbur-
ger Hochseefischerei á undanförnum þrem-
ur árum. Frá því samningar voru undirritaðir um kaupin í desember
1992 hefur þýska félagið tapað hundruðum milljóna og aðeins á árinu 1993
nam tapið 330 milljónum. A miðju síðasta ári var orðið Ijóst að ráðast þyrfti í víð-
*
Stóru sjávarútvegsfyrírtækin Grandi hf. og Utgerð-
arfélag Akureyringa hf. hafa á þremur árum aflað
ómetanlegrar reynslu og þekkingar á rekstri sjávar-
útvegsfyrirtækj a í öðrum löndum þó hún hafi ver-
ið dýru verði keypt. Kristinn Bríem kynnti sér
reynslu þeirra í þessu efni, erfíðleika og þann
árangur sem áunnist hefur
tæka endurskipulagningu á rekstri og efnahag en að öðrum kosti slíta félag-
inu. Samningar tókust um 280 milljóna hlutafjáraukningu, sölu togara fyrir
120 milljónir og niðurfellingu skulda að fjárhæð 240 milljónir. Eigið fé hækk-
aði því verulega og nemur nú um 865
milljónum. Samhliða því var reksturinn
stokkaður upp, m.a. með nýjum samning-
um við sjómenn og er vonast til að betri
tímar fari í hönd, ekki síst þar sem afurða-
verð hefur farið hækkandi. Forstjórar
beggja félaganna eru þeirrar skoðunar að
íslendingar eigi eftir að halda áfram á
þeirri braut að fjárfesta í sjávarútvegi
annarra þjóða. Þrátt fyrir að sterk fjár-
hagsstaða og mikil stjórnunarþekking sé
forsenda fyrir slíkum fjárfestingum þykir
Ijóst að tækifæri leynast einnig í sjávarút-
vegi fyrir smærri fyrirtæki sem búa yfir
sérþekkingu á útgerð og fiskvinnslu. Þau gætu jafnvel hafið samvinnu við
stærri aðila til að koma sér á framfæri. Það er a.m.k. ljóst að brautryðjendurnir
á þessu sviði geta nú miðlað af reynslu sinni.
Brynjólfur Bjarnason, forstjóri Granda hf., um þátttökuna í rekstri Friosur í Chile
Reynsla okkar
er ómetanleg
EINN liður í stefnumótun Granda
hf. sem stjóm félagsins samþykkti
árið 1991 var að leita hófanna
með fjárfestingar í sjávarútvegi
utan við iandhelgi íslands. Það bar því vel
í veiði þegar eitt stærsta fyrirtæki í veiðum
og vinnslu í Chile, Friosur, leitaði eftir hlut-
afjárþátttöku Granda skömmu síðar. Fulltrú-
ar fyrirtækisins fóru til Chile í nóvember
1991 til að skoða starfsemina og gera
ákveðna úttekt. Samkomulag var síðan und-
irritáð 22. maí 1992 um kaup á 22% hlut í
Friosur. Brynjólfur Bjamason, forstjóri
Granda, var fyrst spurður um ástæður þess
að ráðist var í fjárfestinguna á sínum tíma.
„Astæðan fyrir því að við mótuðum þá
stefnu að athuga fjárfestingar í annarri auð-
lind en hér við strendur Islands var fyrst
og fremst sú að við vildum dreifa áhætt-
unni. Jafnframt vildum við koma á fram-
færi þekkingu okkar og reynslu. Við höfðum
trú á því að við gætum lagt þekkingu okkar
fram í samstarfí við aðila þar sem fyrirtæk-
ið myndi njóta þess og við arðsins af fjárfest-
ingunni. Þá sáum við fyrir okkur að tekjur
myndu dragast saman hér á landi en von-
andi værum við þá búnir að koma okkur
fyrir annars staðar og fengjum þaðan tekjur.
Reynsla okkar er afar mikils virði og auð-
vitað hefur margt ekki gengið eftir. Við
höfum gert mistök, félagar okkar hafa gert
mistök og við höfum lært á reynslunni sam-
skiptalega. Það verður að hafa í huga að
fjarlægðin er mikil í kílómetrum en alls ekki
að sama skapi í samskiptum. Hér er tekinn
upp sími og hringt á báða bóga auk þess
sem föxin fara á milli eins og um væri að
ræða fyrirtæki á íslandi.“
Brynjólfur segir aðspurður um hvort
tungumálakunnátta hafi bitnað á samskipt-
um við fyrirtækið í Chile að flestir yfirmenn
Friosur tali ensku. „Enskukunnátta þeirra
er góð en auðvitað er æskilegt að kunna
eitthvað í spænsku. Nokkrir yfirmenn
Granda hafa því verið á spænskunámskeið-
um og geta bjargað sér á því tungumáli.
Þá eru allir starfsmenn sem hafa farið til
Chile orðnir spænskumælandi.
Hins vegar má segja það að menning
þessara þjóða sé ólík og fljótlega kom í ljós
að viðhorf til hluta voru með ólíkum hætti.
Ég nefni fyrst rekstur á fískiskipum. Hér á
íslandi er lítið til þess sparað að koma þess-
um dýru tækjum aftur til veiða þegar þau
verða fyrir einhverjum áföllum eða bilunum.
Jafnvel eru sendar flugvélar eftir varahlutum
eða þeir fengnir að láni hjá öðrum útgerðum.
Mín tilfinning framan af í samskiptum við
Chilebúa var sú að hlutirnir gengu rólega
fyrir sig. Það var farið að velta fyrir sér
málunum þegar skip kom bilað að landi og
ekki voru gerðar ráðstafanir vegna vara-
hluta. Þess vegna urðu oft miklar frátafír,
jafnvel vegna smávægilegra bilana sem
gerðu það að verkum að skip gátu ekki at-
hafnað sig við veiði. Við þurftum oft að ergja
okkur á þessari hugsun.
Ég tel reyndar að þarna hafi þekking og
viðhorf okkar haft nokkuð að segja um
rekstur togara þeirra. Chilemenn hafa kom-
ið hingað til íslands og verið í læri hjá okk-
ur. Þetta fólk hefur kynnst viðhorfum okk-
ar og farið út á sjó með skipunum. Þá hafa
starfsmenn okkar verið að aðstoða fyrirtæk-
ið í Chile. Yfirstjórnarmenn hafa farið þang-
að og verið með yfirstjórnarmönnum í Frios-
ur til að leggja línur í áætlunum. Þá hafa
viðgerðarmenn og sérfræðingar farið í
skemmri tíma. Chilebúarnir sannfærðust
síðan um það endanlega að þeir þyrftu á
íslendingi að halda til þess að sjá um við-
hald og rekstur skipa. Grímur Eiríksson er
orðinn rekstrarstjóri á skipunum og hefur
kómið okkar hugsun vel á fram-
færi þannig að hlutirnir eru að
okkar mati í miklu betra ástandi
en áður var.“
ALLT þetta hefur tekið
tíma,“ segir Brynjólf-
ur. „Menn verða að
gera sér grein fyrir
því að það verður að sýna þolin-
mæði þegar verið er að ráðast
í svona fjárfestingu._ Það er oft
fljótt að hlakka í íslendingum
ef einhver mistök verða þegar
verið er að stíga fyrstu skrefín
í fjárfestingum. í þessu máli
gilda engin viðhorf í þá átt.
Aðilar verða að vera reiðubúnir
að leggja nokkuð á sig og vera
þolinmóðir. Okkar reynsla er
ómetanleg og ekki öll til frásagnar því eitt-
hvað af henni ætlum við að geyma fyrir
okkur sjálf.
Samskiptin við Chilebúa eru afar ánægju-
leg og Islendingar eiga auðvelt með að vinna
með þeim. Þeir sjálfír hafa bent á að bæði
löndin voru einangruð eylönd. Chilemenn líta
oft á sitt land sem einangrað land vegna
þess að Andesljöll skyldu þá að frá öðrum
þjóðum. Hvað sem fólk segir um íslendinga
þá held ég að þeir séu tiltölulega heiðarlegt
fólk og það sama má segja um Chilemenn.
Þeir eru heiðarlegir þó auðvitað séu svartir
sauðir innan um. Þegar reynsla hefur skap-
ast í samskiptum við Chilemenn er sú hugs-
un ekki lengur fyrir hendi að þeir séu ekki
að segja satt eða svíkja.“
Fjárfesting Granda í Friosur nemur alls
um 250 milljónum króna og hefur allt hluta-
féð verið greitt að hluta til í peningum og
að hluta með skipi og tækjum. Brynjólfur
var spurður hvernig reksturinn hefði gengið
hingað til. „Árið 1992 gekk ágætlega í
rekstri fyrirtækisins en 1993 varð mikið af
óhöppum við rekstur skipa þannig að tapið
nam um 100 milljónum. í fyrra var ágætis
gangur í rekstrinum þangað til við misstum
Karlsefni sem sökk. Vátryggingarverðmæti
skipsins var lægra en bókfært verð þannig
að það varð reikningslegt tap að fjárhæð
35 milljónir. Við gerum ráð fyrir að hagnað-
ur verði af rekstrinum árið 1995. Þegar litið
er yfír reksturinn og þau vonbrigði sem urðu
árið 1993 þegar útgerðin gekk brösótt var
farið í að laga viðhaldsvinnuna. Við von-
umst til þess að þau mál séu komin í gott
horf núna.
Þá hefur farið fram ákveðin endurnýjun
á skipum bæði með Elínu Þorbjarnardóttur
og togara sem nýlega var keyptur frá
Kanada. Væntanlega verður
tekin ákvörðun um að kaupa
annan slíkan togara frá Kanada
næsta haust eða um áramótin.
Reksturinn leyfír ekki að keypt
verði ný og dýr skip vegna þess
að aflamagnið er ekki jafnmikið
og mögulegt er hér á landi. Við
höfum verið að endumýja skipin
og koma viðhaldsmálum þeirra
í betra Iag. Þar af leiðandi á
ekki að koma .upp sama ástand
og varð árið 1993.
Það má heldur ekki gleyma
því að árangur fyrirtækisins
byggist á þeirri veiðitækni sem
íslendingar hafa kennt Chile-
mönnum. Þegar Ragnar Franz-
son fór með Karlsefni á sínum
tíma til Chile var það að mínu
mati byijun á algjörri byltingu í augum
Chilemanna. Þetta hefur að sjálfsögðu
styrkst eftir kaup okkar í fyrirtækinu. Þarna
hafa verið netagerðarmenn frá Hampiðjunni
og verið er að reyna ný veiðarfæri. Hampiðj-
an hefur því öðlast ákveðna reynslu og get-
að nýtt sér hana til að selja öðmm þessi
veiðarfæri. Þá hafa verið unnin ákveðin verk-
efni hér á landi fyrir Friosur og Grandi ann-
ast innkaup fyrir fyrirtækið sem íslensk
fyrirtæki hafa notið góðs af.“
Brynjólfur segir það skoðun sína eftir
þessa reynslu að Islendingar séu mjög fram-
arlega í fiskveiðum, fiskveiðistjórn og sölu-
málum í heiminum. „Við þurfum ekki að
bera neinn kinnroða út af þessu. Oft höfum
við Islendingar verið með eilítinn ótta eða
óvissu um hæfileika á erlendri grund. Það
er engin ástæða til að hafa hann uppi.
Reynsla okkar segir okkur að við höfum
getað lagt fram okkar þekkingu og reynslu
sem þessir aðilar hafa kunnað að meta. Við
eigum tvímælalaust að halda áfram á þess-
ari braut og verða heimshöndlarar með fisk.
Við höfum það mikla þekkingu á þessu
sviði að við eigum ekki að láta heiminn
óafskiptan. Við eigum að veiða og vinna
fisk og kaupa unninn fisk af öðrum til að
selja. I því sambandi hefur orðið töluverð
aukning á undanförnum árum og sölufyrir-
tækin sem reka verksmiðjur erlendis kaupa
stóran hluta af öðrum framleiðendum en
Islendingum og hafa arð af. Sá hagnaður
kemur til íslands og eflir okkur til annarra
starfa.“
Þá segir Brynjólfur að fjölmörg önnur
tækifæri séu fyrir hendi í Chile. „Þegar við
vorum í samningum við eigendur Friosur á
árunum 1991 og 1992 buðu þeir okkur að
aðskilja laxaræktina frá fyrirtækinu af því
þekking okkar var á botnfískveiðum. Við
þekktumst ekki boðið um að aðskilja heldur
töldum rétt að allir hlutir væru inni í fyrir-
tækinu. Þróunin hefur orðið sú að fram-
leiðsla fyrirtækisins í kvíaeldi er um eitt
þúsund tonn á ári og arðurinn af henni er
mjög mikill. Við gerum ráð fyrir því að þre-
falda þessa framleiðslu fyrir aldamót. Von-
andi skilar sú fjárfesting vel af sér. Fleiri
svona hlutir eru í gangi hjá fyrirtækinu sem
hefur eflt okkur í þeirri trú að hér sé um
að ræða góða ijárfestingu. Stjórn Granda
gekk að þessari fjárfestingu með opin augu
fyrir því að hér gæti farið á verri veg og
með því hugarfari verða menn að leggja í
svona mikla óvissu.“
FRIOSUR rekur eigin söluskrifstofu
á Spáni en stór hluti framleiðslunn-
ar er seldur þar. „Þar hefur t.d.
tekist mjög góð samvinna við París-
arskrifstofu Sölumiðstöðvar hraðfrystihús-
anna sem selur til Spánar. Viðskiptavinir
fyrirtækjanna eru margir þeir sömu og vörur
þeirra geta stutt hver aðra. Auk þess hafa
vörur frá Friosur verið seldar gegnum
Sölumiðstöðina í Frakklandi, Þýskalandi og
Bandaríkjunum. Það er ekki nokkur vafi í
mínum huga að markaðskerfi okkar er vel
uppbyggt og duglegt fólk vinnur úti á mörk-
uðunum. Við njótum mikillar virðingar ann-
arra fiskframleiðenda í heiminum vegna
stöðu okkar og gæðaímyndar. Það er óbein
eign.
Eg hefði aldrei sjálfur fært til tekna smæð
íslands en ég hef komist að því í samskiptum
við þessa aðila að þeir meta mjög okkar þekk-
ingu. Þeir velta fyrir sér hvemig íslendingar
geta verið með 20 þúsund dollara tekjur á
mann á ári og lifað af físki. Smæð landsins
og fólksfæðin tiyggir þeim að enginn yfír-
gangur verður af okkar hálfu. Yfirleitt er
viðhorfíð mjög jákvætt til íslands og íslend-
inga. Ég leyfí mér að telja þetta ákveðna
auðlind.
Við eigum ótrúlega mörg tækifæri víða.
Tækifærin krefjast hins vegar vinnu því það
fer gífurlega mikill tími í svona fjárfestingu.
Allir yfírstjórnendur Granda hafa annað-
hvort verið hjá Friosur eða þeirra yfirstjórn-
endur hjá okkur og ótrúlega mikill tími fer
í að sinna hlutum sem þeir eru að spyrja
okkur um, útvega hluti o.s.frv. Fyrirtæki
þurfa því ekki einvörðúngu að hafa peninga-
ráð til að geta lagt í svona fjárfestingar
heldur einnig hæfan mannafla.
Við erum á tímabili þekkingarleitar og
reynsluöflunar og getum alls ekki borið okk-
ur saman við Dani sem hafa í áratugi verið
í slíkum fjárfestingum. Við þurfum jákvætt
viðhorf frá íslendingum jafnvel þó við mis-
stígum okkur því á mistökunum lærum við,“
sagði Brynjólfur Bjarnason.
Brynjólfur
Bjarnason,