Morgunblaðið - 08.06.1995, Blaðsíða 12

12 C FIMMTUDAGUR 8. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Saga
rokksins
Sjónvarpið sýnir nú þáttaröð þar sem saga
rokksins er rakin. Ami Matthíasson kynnti
sér þættina og velti fyrir sér rokksögunni.
Elvis Presley - konungur rokksins
SJÓNVARPIÐ sýndi á
þriðjudag fyrsta þáttinn í
bandarískri þáttaröð sem
segir sögu rokksins, allt
frá fyrstu skrefum Elvis til rapp-
sveitarinnar The Goats. Fyrsti
þátturinn var einskonar samtín-
ingur yfir það sem síðar rekur á
fjörur rokkunnenda, en síðan verð-
ur frásögnin í fastari skorðum.
Framleiðendur þáttanna stæra sig
af því að gríðarleg vinna hafi far-
ið í gerðina sem má til sanns veg-
ar færa, því hermt er að 10.000
klukkustundir af kvikmyndum
hafí verið skoðaðar, viðtöl tekin í
306 klukkustundir, 204 viðtöl alls,
250 lög séu viðruð í þáttunum og
að auki 260 tónleikabrot.
U nglingabylting
Rokkið var afsprengi unglinga-
byltingar, sem ekki sér fyrir end-
ann á; allt frá því snemma á sjötta
áratugnum hefur það verið hand-
hæg leið fyrir ungmenni til að
ganga fram af foreldrum sínum
og þó danstónlist og rapp séu tek-
in við því hlutverki að piiklu leyti
í dag, er rokkið ekki langt undan
og fráleitt á leið í gröfina.
í lok fimmta og upphafi sjötta
áratugarins kom svartur rytma-
blús eins og ferskur andblær inn
í heldur dapra dægurtónlistartíð.
Smám saman fóru slík lög, flutt
af blökkumönnum, að láta á sér
kræla á vinsældalistum og þegar
hvítir tónlistarmenn tóku formið
upp á sína arma, slípuðu eilítið til
og hreinsuðu úr því dónaskapinn
og tvíræðnina, varð tónlistin fljót-
lega vinsæl um gervöll Bandaríkin.
Fram á þennan dag deila menn
um hvert sé fyrsta rokklagið, sum-
ir halda fram Rocket 88 með
Jackie Brenston, aðrir Sh-Boom
með Crew-Cuts, sem var reyndar
fyrsta rokklagið til að komast á
toppinn vestan hafs, en seint verð-
i|r hægt að skera úr um annað
ems. Það eru þó flestir á því að
plötusnúðurinn Alan Freed hafí
verið sá fyrsti til að nota heitið
Rock ’n Roll yfir þessa nýju gerð
af rytmablús og það festist við,
en Rock ’n Roll, sem snemma var
útlagt sem vagg og velta upp á
íslensku, var upphaflega blautlegt
slanguryrði blökkumanna, en fyrst
heyrðist það í sönglagi Boswell-
systra þegar 1934.
Þegar Elvis Presley kom svo
fram á sjónarsviðið varð allt vit-
laust. Bandaríska þingið ræddi
þessa nýju unglingavá, kirkjur
brenndu rokkplötur, enda það talið
tónlist djöfulsins og hvetja ung-
menni til siðspillingar og lastalífs,
líkt og rapp dagsins í dag.
Breska byltingin
Þegar fram leið og rokkunnend-
ur uxu úr grasi, luku pörun og
lögðust í barneignir, fjaraði heldur
undan tónlistinni vestan hafs.
Austan Atlantsála höfðu aftur á
móti bresk ungmenni legið og
stúderað svartan blús, sem þá var
á fallandi fæti í sunnanverðum
Bandaríkjunum, eftir blómaskeið
sjötta áratugarins. Úr þessum
jarðvegi spratt svo ein helsta út-
flutningsgrein Breta fram á þenn-
an dag og fyrsta breska innrásin
var þegar Liverpool-rokkið lagði
undir sig Bandaríkin.
Gerjunin í Bretlandi átti sér
samsvörun vestan hafs og banda-
rískir tónlistarmenn tóku sér
bresku listaskólanemana til fyrir-
myndar í mörgu. Þannig varð til
hljómsveitarhugtakið; safn ung-
menna sem léku sjálf á hljóðfæri
og fluttu eigin tónlist og texta,
ólíkt því sem áður hafði helst tíðk-
ast að lagasmíðar væru í höndum
sérfræðinga, sem síðan veldu sér
flytjendur og stýrðu gjarnan út-
setningum og upptökum. Margir
af gamla skólanum, sem neyddust
til að aðlaga sig nýrri tísku og
spila „bítlagarg" og rokk hafa
kveinað fram á þennan dag að
fagmennska hafi horfíð úr tónlist-
inni, en í stað þess að vera
skemmtanaiðnaður varð rokkið að
tjáningu; tungumál nýrrar kyn-
slóðar. Hápunkti náði sú hugsýn
líklega á árum hippanna, þegar
allt mátti leysa með því að reykja
smá hass og sökkva sér í tónlist-
ina. Það var rækilega rifjað upp á
síðasta ári þegar menn minntust
25 ára afmælis tónlistar-
hátíðarinnar í Wo-
odstock, en þá rifjuðu
líka margir upp að
margir þeir fögru
draumar sem þá voru á
döfinni lutu í lægra haldi
fyrir fíkniefnum, eins og þegar
bæði Jimi Hendrix og Janis Joplin
létust sviplega með skömmu milli-
bili.
Pönkuppreisn
í upphafi áttunda áratugarins
var rokkið orðið stóriðnaður; rokk-
sveitir flugu um á einkabreiðþot-
um, snæddu af gulldiskum og
nutu ásta með fögrum konum í
seðlabingnum. Uppreisnarandinn
sem var hreyfiaflið og hvatningin,
var löngu horfinn og eftir því sem
markaðsfræðingar og sölustjórar
náðu betri tökum á viðfanginu
varð framleiðslan vélrænni og
ófrumlegri.
Hljómplötusala dróst saman um
miðjan áttunda áratuginn, bæði
vegna þess að sú kynslóð sem
hafði keypt plöturnar í lok þess
sjöunda, þurfti ekki lengur á upp-
reisninni að halda, þar sem hún
var komin í valdastöður og tals-
mennirnir voru ekki lengur rokk-
arar. Sú hnignun sem þá hófst
stóð meira og minna fram að því
að geisladiskurinn kom á markað
og hífði upp plötusöluna, helst með
endurútgáfu á gamalli
tónlist. Sitthvað merki-
legt var þó á seyði og
þannig náði til að mynda
Bob Marley heimsfrægð
á áttunda áratugnum
með reggítónlist sína,
sem hefur haft mikil
áhrif í rokkinu fram á þennan
dag. Næsta bylgja átti þó eftir að
koma frá Bretlandi, eins og svo
oft áður.
Sagan hermir að þegar rokk-
sveitin bandaríska The Ramones
kom í stutta heimsókn til Bret-
lands hafi hún haft úrslitaáhrif á
þróun pönksins; allir þeir sem sáu
hljómsveitina spila þriggja hljóma
rokk sitt með heimskulegum text-
um hafi farið og stofnað rokksveit
til að gera eins. Hvað sem til er
í því er víst að í Bretlandi varð
til ný tegund tónlistar, eða réttara
sagt rokk í nýjum búningi, sem
menn kölluðu pönk. Pönkið hafði
álíka áhrif á foreldra og uppalend-
ur og vagg og velta hafi haft á
foreldra þeirra; þeir fundu því allt
til foráttu, því annar eins hávaði
og garg var ekki til annars fallið
en gera blessuð börnin óð. Fræg-
ust pönksveitanna var The Sex
Pistols, sem eru og áberandi i
þeim þætti þáttaraðarinnar sem
fjallar um þetta tímabil, en ýmsar
aðrar komust í sviðsljósið, til að
mynda The Clash, sem hélt hér
fræga tónleika. Breska
pönkið var öllu hrárra
en það bandaríska og
textarnir pólitískari og
harðari. Bandarískt
pönk var menntamanna-
tónlist, en í Bretlandi
voru pönkararnir ómenntuð at-
vinnulaus ungmenni sem mörg
höfðu misst trúna á samfélagið. I
Bretlandi gætir áhrifa pönksins
lítt, en vestan hafs mátti sjá þess
stað í Seattle-rokki og nú síðast í
léttu pönki sveita eins og Green
Day, sem eru geysivinsælar um
heim allan um þessar mundir.
Áfram í allar áttir
Segja má að níundi áratugurinn
hafi verið áratugur tilrauna og
fjölbreytni, því ótal tónlistarstefn-
ur hafa komið fram, lifað um stund
og síðan horfið jafnharðan að
mestu. Sú tilraunastarfsemi hefur
reyndar haldið áfram fram á þenn-
an áratug og í upphafi hans var
það mál manna að rokkið væri
búið að syngja sitt síðasta; dans-
tónlist og rapp væri búið að leysa
það af hólmi sem tjáningartól
nýrrar kynslóðar. í lokaþætti
þáttaraðarinnar má og sjá hver
fjölbreytnin er, því þar bregður
fyrir svo ólíkum straumum sem
rokki, rappi, poppi, tölvupoppi,
rapprokki og fönki, og flytjendurn-
ir eru til að mynda REM, The
Goats, Madonna, Red
Hot Chili Peppers, Devo,
Michael Jackson, Dire
Staits og Ice-T.
Of langt mál yrði að
telja upp alla þá sem
birtast í þáttunum tíu,
en nægir að geta þess
að öllum helstu hljómsveitum sög-
unnar bregður fyrir. Örugglega
eiga einhveijir eftir að sjá á eftir
sínum mönnum, til að mynda sést
ekkert til Frank Zappa, Eagles,
Creedence Clearwater Revival,
Buzzcocks, Joy Division, Velvet
Underground, Bee Gees, Van
Morrison, Paul Simon og Met-
allicu. Ástæðan er reyndar líklega
oft að ekki fékkst leyfi frá lista-
mönnunum eða útgáfum þeirra til
að myndefni væri notað í þáttaröð-
inni, en það má líka skemmta sér
við að telja hveijir eru ekki.
Elvis Presley
gerði allt
vitlaust
Rokkið var
tungumál
nýrrar kyn-
slóðar