Morgunblaðið - 14.06.1995, Blaðsíða 4

4 B MIÐVIKUDAGUR 14. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Aflabrögö
Verkfall
SJÓMENN hafa nú fellt miðlunar-
tillögu sáttasemjara í kjaradeilu
þeirra og sjómanna. Verkfall stend-
ur því enn eða frá því í lok maí.
Verkfallið setur strik í aflayfirlit
Versins, sem fyrir vikið er ekkert
í dag. Smábátar eru þó á sjó og
skip frá Vestfjörðum, en auk þess
hafa erlend skip landað hér tölu-
verðu af fiski til vinnslu á undan-
förnum dögum. Færeyingar hafa
til dæmis veruið að mokfiska úr
norsk-íslenzka síldarstofninum inn-
an lögsögu okkar og hafa landað
nokkrum sinnum í íslenzkum höfn-
um.
Reiknað er með að strax að loknu
sjómannaverkfalli fari einhver ís-
lensk skip til veiða í Smugunni, að
sögn Jóhanns A. Jónssonar hjá
Hraðfrystistöð Þórshafnar. Hann
sagðist reikna með að fá skip færu
í byijun, en síðan myndu önnur
fylgja í kjölfarið þegar fréttir hefðu
borist af gangi veiðanna.
Stakfellið líklega fyrst af stað
„Ef þjóðfélagið þarf á annað
borð að halda tekjum á auðvitað
að sækja þær í Smuguna. Það er
reyndar orðið mikið af verkefnum
utan landhelgi, þannig að skipin
sem eru í úthafskarfanum vilja vera
þar eitthvað á meðan veiðin er þetta
góð, en þau fara svo uppeftir á síð-
ari stigum,“ sagði Jóhann.
Skip Samheija hf. á Akureyri
fara væntanlega í Smuguna í lok
júlí, og að sögn Þorsteins Vilhelms-
sonar, eins eigenda Samherja, fara
væntanlega 4-5 skip fyrirtækisins
til veiða þar.
Næg vinna víð úthafskarfa
Unnið héfur verið á vöktum hjá
Krossvík hf. á Akranesi allan tím-
ann sem verkfall sjómanna hefur
staðið, en þar er unnin ferskur út-
hafskarfi sem fyrirtækið kaupir af
færeyskum skipum. Að sögn Svans
Guðmundssonar, framkvæmda-
stjóra Krossvíkur hefur vinnsla
karfans gengið mjög vel, en tekið
hefur verið á móti á annað þúsund
tonnum frá því vinnslan hófst síð-
ustu vikuna í apríl.
Svanur sagði í samtali við Morg-
unblaðið að bitar og karfaflök sem
unnin væru í Krossvík færu aðal-
lega á markað í Ameríku og Evr-
ópu, og sagði hann verðið vera al-
veg þokkalegt.
„Þetta eru sömu verðin og við
fáum fyrir hefðbundin karfa, þegar
búið er að flokka þetta frá og laga
þetta til,“ sagði hann.
Samningurinn við Færeyinga er
miðaður við allan úthafskarfatím-
ann eða að líkindum fram í septem-
ber að sögn Svans, og því fyrirsjá-
anleg næg verkefni hjá fyrirtækinu
í allt sumar.
Það eru því smábátar, vestfirzk
skip og útlendingar, sem halda uppi
annars takmarkaðri vinnslu í fisk-
verkuninni víða um land. Einnig
hafa einstaka verkanir keypt heil-
frystan fisk til uppþýðingar og
vinnslu.
Yeljum íslenskt
Slippfélagið
Málningarverksmiðja
VIKAN 3.6.-10.6.
Aldrei hafa fleiri átt beinan
þátt í afrakstri fískistofnanna
Vísbending fjallar um
eignarhald aflakvótans
MIKIL umræða hefur
farið fram undanfarið
um eignarhald fiski-
kvótans; um svokall-
aða sægreifa og
kvótakónga. Vísbending, vikurit um viðskipti og efnahagsmál, flallaði
nýlega um þessi mál. Tryggvi Þór Herbertsson skrifar þar um eignarhald
kvótans og birtir yfirlit yfir Ijölda þeirra, sem að baki stærstu fyrirtækjun-
um standa. „Sagan segir að nú sé svo komið að ungir menn í Eyjum
skoði reglugerð sjávarútvegsráðuneytis um veiðar í atvinnuskyni áður en
þeir leita sér kvonfangs. Það virðist vera orðin almenn trú manna að
kvótinn safnist stöðugt á færri hendur og að flest séum við að verða Ieig-
uliðar nokkurra einstaklinga sem ráðskast með Ijöregg þjóðarinnar —
fiskistofnana,“ segir hann í Vísbendingu.
Fyrirtæki með yfir 1% af
aflamarkinu
Tryggvi kannar síðan hvernig
eignaraðild að sjærstu fyrirtækjun-
um er háttað: „í meðfylgjandi töflu
er að finna lista yfir þau fyrirtæki
sem áttu yfir 1% af úthlutuðu afla-
marki botnfisks fiskveiðiárið
1993/1994. Samtals fengu þessi
28 fyrirtæki tæp 50% hlutafjár í
hveiju fyrirtæki 31. desember sl.,
þ.e. helming hlutafjár sem stærstu
hluthafarnir áttu. Ástæðan fyrir því
að efri 50% hlutafjársins eru ein-
ungis skoðuð er sú að það má færa
rök fyrir því að í þeim hópi sé
meirihluti stærstu hluthafa í hveiju
fyrirtæki, þ.e. þeir sem ráða mestu
atkvæðamagni og þar með því
hvernig kvótinn er nýttur.
Eins og sést í töflunni er eignar-
aðildinni skipt eftir því hvort það
eru einkaaðilar, önnur hluta- eða
sameignarfélög eða stofnanir sem
ráða hlutafénu. Stofnanir eru skil-
greindar sem bæjarfélög, lífeyris-
sjóðir, hlutaijársjóðir, Byggðastofn-
un, kaupfélög og almenningshluta-
félög. Ef t.d. stærstu hiuthafarnir
í tilteknu félagi eru einstaklingar
og eiga samtals 50% heildarhluta-
flár sýnir taflan 100% eignaraðild
einkaaðila á efri helmingi hlutafjár-
ins sem til skoðunar er o.s.frv.
Áhugavert væri að flokka hlutaíjár-
eignina í heild nánar, en ekki voru
tök á því að sinni.
Stofnanir og félög
Flestir geta verið sammála um
að sá hópur hluthafa sem hér er
flokkaður sem stofnanir sé tæpast
hægt að kalla sægreifa. Stór hluti
íslendinga eru hinir raunverulegu
eigendur þess hlutar sem lendir í
þessum flokki. Eignarhald í þeim
hópi hluthafa sem hér er nefndur
hluta- og sameignafélög er óljóst.
Nokkur þessara félaga eru eign
fárra einstaklinga sem þá mætti
segja með sanni að ráði miklu.
Önnur eru að stórum hluta eign
annarra félaga og jafnvel stofnana.
Til að skera úr um þetta þyrfti mun
viðameiri athugun en hér er kynnt
og þyrfti hún að taka til eigna-
tengsla í stórum hluta íslenskra
fyrirtækja. í síðasta dálki töflunnar
má finna hina eiginlegu sægreifa.
Þeir 10 stærstu auka hlutdeild
sína stöðugt
Til að sjá hvernig kvótinn hefur
verið að færast á stöðugt færri
hendur þyrfti að gera sambærilega
töflu yfir eignaraðild í sömu fyrir-
tækjum árið 1984 þegar kvótakerf-
inu var fyrst komið á í botnfiskveið-
um. Þetta reyndist ekki unnt en í
Kvctabókinni ’94-’95, bls. 88-89,
má sjá að þróunin sl, ár hefur ver-
ið sú að 10 stærstu fyrirtækin í
töflunni hér að ofan hafa stöðugt
verið að auka hlutdeild sína í heild-
araflamarkinu. Þetta þarf hins veg-
ar ekki að þýða það að kvótinn
hafi safnast á færri hendur því að
eigendur stærstu fyrirtækjanna eru
fjölmargir og gætu verið fleiri en
hinna minni.
Þróunin undanfarin ár hefur ver-
ið sú að stöðugt fleiri einkafyrir-
tæki kjósa að skipta yfir í form
almenningshlutafélaga. Ef menn
vilja dreifa eignaraðildinni sem
mest er framangreind þróun jákvæð
og ekki í samræmi við þá skoðun
að hinum raunverulegu eigendum
kvótanna sé að fækka. Óhætt er
að fullyrða að aldrei hafa fleiri ís-
lendingar átt beina hlutdeild í af-
rakstri fiskistofnanna og er það spá
mín að innan ekki alltof margra ára
verði öll stærstu félögin almanna-
eign. Þá fyrst verða fiskistofnarnir
sameign íslensku þjóðarinnar."
Fyrirtæki Aflamark Hlutdcild Fjöldi Stofnanir Hluta- og Einka-
1993-94 i hcildar- hluthafa sameignar- adilar
(tonn) aflamarki % % fídög % %
1 13.004 4.94 700 9 91 0
2 12.345 4.69 1.804 100 0 0
3 8.984 3.41 7 0 0 100
4 7.854 2.98 183 72 28 0
5 6.082 2.31 507 66 24 10
6 6.041 2.29 634 41 0 59
7 * 4.684 1.78 7 0 0 100
10 4.425 1.68 124 31 69 0
11 4.385 1.66 4 0 0 100
12 4.355 1.65 8 0 50 50
13 4.169 1.58 15 0 100 0
14 3.956 1.50 311 100 0 0
15 3.711 1.41 69 100 0 0
16 3.454 1.31 144 100 0 0
17 3.371 1.28 41 40 60 0
18 3.345 1.27 11 0 0 100
19 3.337 1.27 6 0 0 100
20 3.259 1.24 1 100 0 0
21 3.197 1.21 7 0 0 100
22 3.135 1.19 9 0 0 100
23 2.937 1.12 6 0 0 100
24 2.921 1.11 190 100 0 0
25 2.921 1.11 1 100 0 0
26 2.900 1.10 79 0 100 0
27 2.802 1.06 19 85 15 0
28 2.781 1.06 35 100 0 0
Samtals 124.355 47,48 4.922
*Samkvæmt hlutafélagaskrá
Heimild: Tryggvi Þór Herbertsson og Hermann Bárðarson, (1995).
íslenska kvótakerfið: þróun þess og framtíð. Óútgefið handrit.
Dreifing efri 50% hlutafjár í fyrirtækjum sem ráða meira en
1% af úthlutuðu aflamarki