Morgunblaðið - 16.06.1995, Síða 2

2 B FÖSTUDAGUR 16. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
IMýjar rannsóknir á aðbúnaði aldraðra
Líf og tilvera
gamals fólks á öldrunarheimilum
FLESTALLIR íbúar á öldrunar-
stofnunum eru skráðir sjálfráða
og fjárráða enda þótt um helming-
ur þeirra hafi einhvers konar
skerðingu á vitrænni og líkamlegri
færni, s.s. sjúkdóma sem hafa
heilabilun í för með sér. Einungis
fimmtán af hundraði íbúa í hjúkr-
unarrými eru taldir fullkomlega
sjálfstæðir í ákvörðunum er snerta
daglegar athafnir.
Þetta kemur fram í nýrri rann-
sóknarskýrslu sem ber heitið Dag-
legt líf á hjúkrunarheimilum og
gerð var á vegum heilbrigðisráðu-
neytis, öldrunarlækningadeildar
Borgarspítalans og elli- og hjúkr-
unarheimila á höfuðborgarsvæð-
inu, Akureyri og Kirkjubæjar-
klaustri. Greint var frá þessari
skýrslu í frétt í Daglegu lífi í
sl.viku. Þetta er alþjóðlegt verkefni
sem unnið er í norrænu, evrópsku
og alþjóðlegu samstarfi, og gefur
kost á beinum samanburði við öldr-
unarstofnanir ýmissa landa.
Anna Bima Jensdóttir hjúkr-
unarframkvæmdastjóri á Borgar-
spítalanum og einn höfunda skýrsl-
unnar segir markmið rannsóknar-
innar sé að gefa betri mynd af lífi
og líðan íbúa á öidrunarstofnunum.
Reynt sé að svara ýmsum spurn-
ingum sem vakna þegar langtíma-
umönnun er ígrunduð. Hvort þjón-
ustan sé í samræmi við óskir og
þarfir íbúanna, hvort mönnun sé í
samræmi við þarfir þeirra, hvernig
íslendingar standa samanborið við
aðrar þjóðir varðandi kostnað og
umönnun og hvað megi betur fara.
Möguleikar ð
framtíðarrannsóknum
Skýrslan gefur möguleika á
framtíðarrannsóknum og þróunar-
verkefnum þar sem sömu þáttum
er fylgt eftir og einstaka þættir
eru skoðaðir nánar. Einnig er hag-
kvæmt fyrir einstakar stofnanir
sem tóku þátt í rannsókninni, að
geta borið eigin skýrslur saman
við meðaltalið. Ranrisóknartækið
er bandarískt að uppruna og er
lagað að íslenskum aðstæðum. í
Bandaríkjunum hefur það mælst
mjög vel fyrir og er notkun þess
lögbundin á öldrunarheimilum.
Að upplýsingasöfnun unnu 90
hjúkrunarfræðingar á þeim stofn-
unum sem tóku þátt í rannsókn-
inni og nær skýrslan til 1.395 vist-
manna.
Meirihluti íbúa á öldrunarstofn-
unum eru konur og eru þær nokkru
eldri en karlarnir, en meðalaldur
beggja kynja er um 84 ár. Flestir
karlar hafa verið verkamenn, sjó-
menn eða bændur en konurnar
verkakonur og húsmæður. í þeim
hópi sem nú er á öldrunarstofnun-
um eru margir sem hafa búið við
kröpp kjör og má líta á niðurstöð-
ur um ýmsa sjúkdóma með tilliti
til þess.
Meira samneyti við fjölskyldu
en t.d. í Danmörku
Ýmsar niðurstöður í skýrslunni
koma á óvart, segir Anna Birna,
og sumar ganga þvert á viðteknar
skoðanir um hag aldraðra. Allt
bendir til þess að flestir hafi reglu-
legt samband við fjölskyldur sínar
og að þau tengsl séu sterkari hér
á landi en í nágrannalöndunum.
Aðeins 1,1% íbúa í þjónusturými
hefur engin tengsl við ættingja og
vini en til samanburðar eru í Dan-
mörku 14,4% íbúa í þjónusturými
í þessari aðstöðu.
Almannarómur hefur verið að
aldraðir heyri illa en nú hefur kom-
ið fram að fjórðungur vistmanna
á öldrunarstofnunum hafí skerta
heyrn sem er mun minna en talið
hefur verið.
Helsta tómstundagaman aldr-
aðra er að hlusta á útvarp og horfa
á sjónvarp. Margir kjósa afþrey-
ingu í einrúmi og telja flestir eigið
herbergi sinn uppáhaldsstað.
Fjórðungur tekur
geðdeyfðarlyf
Um fjórðungur allra vistmanna
á öldrunarheimilum tekur geð-
deyfðarlyf og rúmlega 50% taka
inn svefnlyf og róandi lyf. Meðal-
Ijöldi lyfja á mann er 7 á höfuð-
borgarsvæðinu en 6,4 á Akureyri
og eru vitamín og húðlyf innifalin.
Um þriðjungur einstaklinga í
hjúkrunarrými eru á sterkum geð-
lyfjum en 14,6% í þjónusturými.
20% íbúa á þjónusturýmum þjást
af þunglyndi en 13,5% í hjúkrunar-
rýmum.
Þegar niðurstöður eru bornar
saman milli landa og jafnvel milli
stofnana má sjá mismun sem vek-
ur ýmsar spurningar. Komið hefur
í ljós að hegðunarvandi á öldrunar-
stofnunum er lítill hér miðað við
t.d. í Svíþjóð, en þar er hegðunar-
vandi rúmlega helmingi algengari.
Fleiri þjást af kvíða hér
Hins vegar virðast aldraðir ís-
lendingar kvíðnari en jafnaldrar
þeirra erlendis. Hér þjást 13,6%
af kvíða en í Danmörku er hlutfall-
ið 6 prósent. Þetta getur átt sér
ýmsar skýringar. Fólk hefur
áhyggjur af heilsufari sínu og ótt-
ast framtíðina. Hér býr gamalt
fólk heima hjá sér lengur en gerist
almennt annarstaðar. Það hefur
oft í för með sér minni samskipti
við annað fólk og einangrun. At-
hyglin beinist þá að fjölmiðlunum
sem oft endurspegla miður fallegar
myndir af heiminum. Fólk getur
orðið hrætt og kvíðið og heimurinn
verður smám saman óvinveittur.
Algengustu sjúkdómarnir eru
'skv. skýrslunni elliglöp (40,8%),
gigt (23,5%), beinþynning (22,3%),
háþrýstingur(18,7%), kransæða-
sjúkdómar (17,2%), þunglyndi
(16,7%), heilaáföll (14,2%), ský á
auga (14,1%), kvíðaástand
(13,6%), gláka (13,4%) og hjart-
sláttartruflanir (12,5%). Algeng-
asti heilsufarsvandi er hægða-
tregða, svimi og sundl, bjúgur, lið-
verkir og verkir.
Flestir heilabilaðir sjálfráðir
Eitt af því sem helst kom á
óvart að mati skýrsluhöfunda er,
eins og áður sagði, hversu fáir eru
sviptir sjálfræði þrátt fyrir skerta
ákvörðunargetu í daglegu lífí, en
það fylgir oft í kjölfar heilabilun-
ar. Svo virðist sem að ekki sé hefð
fyrir formlegri sjálfræðissviptingu
og má álykta að sterk fjölskyldu-
tengsl ráði því. Úr þessu þurfi að
bæta. Oft eiga aldraðir miklar
eignir og eru heilabilaðir berskjald-
aðir fyrir misnotkun. Stundum
hafa komið upp erfið mál um lög-
gerninga sem heilabilaðir einstakl-
ingar hafa átt þátt í og þurft hef-
ur að gera hæfnismat á löngu látnu
fólki.
Anna Birna telur að skýrslan
sé kjörin til að hagnýta í þágu
gamals fólks og vel til þess fallin
að vera grunnur að áætlanagerð
um öldrunarþjónustu framtíðar-
innar og við kostnaðarmat. ■
Þórdís Hadda Yngvadóttir
Smiðar úr
gulli og slekkur elda
NEÐARLEGA á Skólavörðustíg í
Reykjavík er lítið gullsmíðaverk-
stæði og verslun. Þar starfar Ófeig-
ur Björnsson að list sinni flesta
daga. Tvo daga í viku vinnur hann
hins vegar sem slökkviliðsmaður á
Keflavíkurflugvelli. Varla er haegt
að hugsa sér ólíkari starfsgreinar,
en Ófejgur telur muninn til kosta.
Llst og brauðstrit
Ófeigur lauk námi í gullsmíði og
myndlist_ fyrir rúmum tuttugu
árum. “Ég gerði mér grein fyrir
því að ég yrði að vinna hörðum
höndum til að koma mér fyrir og
eignast eigið húsnæði. En það fer
illa saman að vinna að gullsmíði
sem skapandi list og ætla jafnframt
að treysta á hana til að framfleyta
sér og fjölskyldunni.“ Ófeigur
ákvað því að taka sér aðra vinnu
með gullsmíðinni. Slökkviliðisstörf
á Keflavíkurflugvelli urðu fyrir val-
inu meðal annars vegna þess vakta-
fyrirkomulags sem þar tíðkast.
Únnið er tvo sólarhringa í viku að
Morgunblaðið/Bjöm Blöndal
Ófeigur Björnsson í fullum
skrúða slökkviliðsmanns á
Keflavíkurflugvelli.
Listin gagnast í slökkvistörfum
í gullsmiðju sinni við Skólavörðu-
stíg vinnur Ófeigur skartgripi og
listmuni af ýmsu tagi. Hann notar
mikið íslenska steina og form úr
náttúrunni, sérstaklega fugla.
Reynsla hans af iðninni og listinn
gagnast honum líka í slökkviliðs-
starfínu. Hann hefur meðal annars
stundum verið fenginn til að gera
uppdrætti af vettvangi bruna en
teikningar þurfa að fylgja skýrslum
um slíka atburði. Hann hefur líka
Morgunblaðið/Sverrir
GULLSMIÐURINN að störfum í smiðju sinni við Skólavörðustíg.
jafnaði. “Þá hef ég fímm daga til
að vinna að gullsmíðinni. En það
er ekki mikill tími til annars.“
Vegna vinnuálagsins hefur Ófeigur
þurft að hætta að stunda önnur
áhugamál sín en hann var meðal
annars einn af stofnendum Svif-
drekafélags Reykjavíkur.
Tvær hliðar á Ófeigi Björnssyni
skrautskrifað heiðursskjöl vegna
afreka við slökkvistörf. Gagnsemin
hefur líka verið á hinn veginn því
að slökkvistörfin hafa orðið honum
innblástur við listsköpunina. “Það
sem mér finnst best við slökkviliðs-
störfin er hins vegar það að þegar
ég kem aftur að gullsmíðinni er ég
búinn að afhlaða mig, ég mæti
ferskur til starfa. Ég fæ mikinn
félagsskap í starfínu á Keflavíkur-
flugvelli en við gullsmíðarnar var
ég lengi framan af einn. Nú er að
vísu sonur minn kominn í læri hjá
mér þannig að félagsskapurinn er
rneiri."
Slökkvistarfið góður skóli.
Margir slökkviliðsmannanna eru
jafnframt iðnaðarmenn enda er iðn-
menntun eða sambærilegt nám skil-
yrði fyrir að fá starf. Sumir hafa
jafnframt starfað í slökkviliðinu
meðfram námi. Meðal annars var
Sævar Karl, sem nú rekur þekktar
herrafataverslanir, við vinnu þar
meðan hann stundaði nám í klæð-
skeraiðn. “Það er góður skóli að
vera í slökkviliðinu" segir Ófeigur.
“Starfið kennir mönnum að vinna
skipulega og sú reynsla dugar
mönnum vel á öðrum vettvangi."
Gullsmíðarnar og slökkvistörfin
eru hvort um sig full vinna. Ófeigur
hefur því unnið mikið þessi tuttugu
ár sem liðin eru frá því að hann
kom úr námi. “Einhvern tíma kem-
ur að því að ég dreg saman seglin.
Þá yfirgef ég slökkvistarfið og sný
mér alfarið að gullsmíðinni." ■
Helgi Þorsteinsson