Morgunblaðið - 17.06.1995, Blaðsíða 2

2 C LAUGARDAGUR 17. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Eínn listamaður á íbúa
Morgunblaðið/Jón Özur
ALDA Signrðardóttir og Kristveig Halldórsdóttir
Ævisögur listamanna
Gullkistan er heiti á 16
daga listahátíð sem
hefst í dag, 17. júní, á
Laugarvatni, með ræðu-
höldum, skrúðgöngu og
gjörningum. Jón Ozur
Snorrason kynnti sér
dagskrá hátíðarinnar og
hitti hugmyndasmiðina
Öldu Sigurðardóttur og
Kristveigu Halldórs-
dóttur að máli.
í GULLKISTUNNI verða sýnd
myndverk af ýmsu tagi eftir 104
myndlistarmenn: málverk, skúlp-
túrar, verk unnin í rými og vídeó-
verk, svo nokkuð sé nefnt. Einnig
verða fernir tónleikar á hátíðinni,
þijú leikrit verða sýnd og ljóðadag-
skrá með skáidum sem búið hafa
og starfað á Laugarvatni. Sýning
á sögu skólasetursins Laugarvatns
verður opin alla daga og herbergi
tileinkað Halldóri Laxness.
Aðspurðar segja þær Alda og
Kristveig að það hafi fyrst og
fremst verið áhugi á myndlist, sem
rak þær af stað, en báðar eru þær
menntaðar á því sviði. „Við byrjuð-
um með þá hugmynd að fá kannski
tuttugu myndlistarmenn 'til að
halda sýningu í gamla Héraðs-
skólahúsinu, en smátt og smátt óx
sú hugmynd í höndum okkar. Nú
er svo komið að fjöldi listamanna
sem tekur beinan þátt í listadögun-
um er jafnhár íbúatölu Laugar-
vatns, þannig að það má segja að
það sé einn listamaður á hvern
íbúa. Héraðsskólahúsið sem Guðjón
Samúelsson teiknaði á sínum tíma
er í senn reisulegt og mjög merki-
legt í íslenskri byggingarlistasögu
en samt er húsinu mjög illa við
haldið. Okkur fannst þörf á því að
„lífga“ húsið við og finna því verð-
ugt verkefni. Við höldum að list-
sköpun, í hvaða mynd sem er, sé
leið til þess.“
En eitthvað hlýtur svona við-
burður að kosta í peningum, Hvern-
ig hafið þið fjármagnað dæmið?
Við höfum leitað til fyrirtækja
og stofnana um stuðning og á því
byggjum við fjárhagslega afkomu
þessara daga, ef svo mætti að orði
komast. Við höfum lagt metnað
okkar í vandaða sýningarskrá og
veggspjald og erum þeirrar skoðun-
ar að það hafí tekist. Svo höfum
við starfað eftir þeirri meginreglu
að þeir listamenn sem taka hér
þátt fá ekkert greitt nema það sem
þeir afla sjálfir. Ef um aðgangs-
eyri er að ræða rennur hann til
listamannanna sjálfra. Þetta er
ekkert gróðafyrirtæki ef þú ert að
fiska eftir því, nema hægt sé að
mæla gróða á annan veg, í list-
rænni sköpun.
Þannig að áhugi listamanna og
vilji til að gera eitthvað er sá gróði
sem þið byggið á?
Já, áhuginn virðist vera marg-
faldur miðað við það sem við áttum
von á. Laugarvatn er reyndar eng-
inn höfuðstaður lista í landinu en
samt vel í sveit sett. Hingað kem-
ur fjöldi fólks á sumrin, enda er
sveitin hérna í kring undirlögð af
sumarbústöðum og stutt á Þing-
velli, Geysi og Gullfoss. Það sem
hefur vantað er að fólk geri sér
nákvæmlega erindi hingað, á
Laugarvatn og njóti þess sem stað-
urinn hefur upp á að bjóða. Þörfin
á fijálsri listsköpun virðist líka
vera ríkulega fyrir hendi. Lista-
menn eiga oft erfitt með að útvega
sér húsnæði í Reykjavík án mikils
kostnaðar, þannig að þessi hug-
mynd hefur svo sannarlega sannað
gildi sitt.
MARGAR athyglisverðar ævisög-
ur hafa komið út á undanförnum
vikum í Bretlandi. Þær hafa vissu-
lega fengið misjafna dóma en
vekja án efa forvitni einhverra
lesenda hér á
landi. Það sem
þær eiga sameig-
inlegt er að fjalla
um listamenn, lif-
andi og látna.
Fyrstar skal
telja ævisögur
tveggja látinna
stórleikara,
þeirra Laurence
Olivier og Michael
Redgrave. Það eru synir leik-
aranna sem skrifa að feðrum sín-
um látnum en bækurnar eiga ekki
margt annað sameiginlegt að sögn
Financial Times. í nýlegum dómi
um bækurnar segir að bók Corins
Redgrave, „Mic-
hael Redgrave:
My Father", sé
fallega skrifuð til-
raun til að út-
skýra og aukh
þekkingu manna
á hinum marg-
brotna persónu-
leika og mikla
listamanni, föður
hans. Bók Ric-
hards Olivier „Shadow of the
Stone Heart: A Search for Manho-
od“ sé af öðrum toga spunnin, hún
lýsi einkum sjálfsleit höfundarins,
sem sé sprottin af því að hann
hafi ekki getað syrgt föður sinn,
sem hafi látið soninn að mestu
afskiptalausan.
Rithöfundarnir Kingsley Amis,
Jeffrey Archer og Angus Wilson
eru einnig teknir fyrir í ævisögum.
Bókin um rithöfundinn og stjórn-
málamanninn Archer, „Stranger
than fiction" þykir of löng (456
síður) og að höfundurinn, Michael
Crick, fari silkihönskum um við-
fangsefni sitt. Hins vegar virðast
gagnrýnendur sammála um að líf
Archers eigi vel heima á bók.
Sagði gagnrýnandi The Daily Te-
legraph að líf Archers væri ævin-
týralegra og ótrúlegra og mun
læsilegra en bækur hans.
Eric Jacobs, sem skrifar ævi-
sögu Kingsley
Amis, þykir leita á
sömu mið og Amis
sjálfur í endur-
minningum sínum
sem komu út árið
1991. Er bók
Jacobs sögð dæmi
um gott hand-
bragð en að fátt
bitastætt sé að
hafa í henni.
Gagnrýnendur segja Margaret
Drabble, sem skrifar ævisögu
Angusar Wilsons, ekki falla í þessa
gryfju. í Observer segir að ólík-
legt sé að betur verði gert við
Wilson og að ástæðan sé sú áhersla
sem lögð sé á ástarsamband hans
við Tony Garrett til fjölmargra
ára en Garret var bílstjóri Wil-
sons, aðstoðaði hann við skriftir
og hjúkraði honum síðustu árin.
Sú ævisaga sem mesta athygli
hefur vakið er þó án efa bók
Johns Traills um fornleifafræð-
inginn Heinrich Schliemann, sem
fullyrti að hann hefði fundið
Tróju. Æ fleiri hafa á undanförn-
um árum orðið til þess að draga
upp ófagra mynd af Schliemann,
sagt hann fúskara og lygara, sem
hafi látið ímyndunaraflið hlaupa
með sig í gönur. Bók Traills er
þar engin undantekning en hún
kallast „Schliemann of Troy: Tre-
asure and Deceit". Þar er m.a.
fullyrt að í raun hafi það verið
Bandaríkjamaður, Frank Calvert,
sem hafi fundið Trjóju en Schlie-
mann eignað sér heiðurinn. Þá
segir Traill að Schliemann hafi
fært til fornmuni, smyglað þeim
úr landi, logið til um samskipti
sín við ýmsa þekkta menn og
breytt munum sem hann fann,
t.d. dauðagrímu Agamemnons,
sem Schliemann hafi bætt yfirva-
raskeggi á.
Jeffrey
Archer.
Kingsley
Amis.
Linnulaus
afmælisveisla
Fiðluleikarinn Itzhak Periman verður fímm-
tugur í ár og af því tilefni heldur hann 100
tónleika á afmælisárinu, víðs vegar um heim.
í DAG er miðvikudagur og því
hlýtur þetta að vera Holland. Það
er einn fremsti fíðluleikari heims,
Itzhak Perlman, sem ályktar svo
en hann hefur verið á ferð og flugi
um heiminn í tilefni fimmtugsaf-
mælis síns. Hann bar meðal ann-
ars niður í Hollandi, þar sem blaða-
maður The Daily Telegraph hitti
hann skamma stund. Kvöldið sem
Perlman hélt tónleika í Amsterd-
am, þá fyrstu í tíu ár, var áheyr-
endum vissulega ógleymanlegt. I
augum Perlmans var hins vegar
aðeins um enn eina tónleikana að
ræða í yfirfullri dagskrá.
Á þessu ári er fyrirhugað að
Perlman komi fram á 100 tónleik-
um. Hann er gyðingur og kemur
því hvorki fram á föstudagskvöld-
um né stórhátíðum gyðinga. Niður-
staðan er því tónleikahald þriðja
hvem dag. Þegar teknar era með
í reikninginn æfingar og upptökur,
gefst Perlman vart tími til þess
að pakka niður í tösku og koma
sér á áfangastað. „Ég hef alltaf
stært mig af því að hafa vitað
hvað ég vildi gera og hvað ekki. I
ár mistókst þetta - hrapallega,“
segir hann.
Ekki varð hins vegar ráðið við
aðdáendur Perlmans, sem kröfðust
þess að hann „héldi upp á“ fímm-
tugsafmæli sitt. „Fólk spyr: Hvað
ætlar þú að gera í tilefni afmælis-
ins?, í stað þess að segja: Hvað
getum við gert fyrir þig á afmæl-
inu,“ tautar fíðluleikarinn.
Erfítt að segja nei
Dagskráin leit ekki illa út í
upphafi árs en svo komu óskir sem
ekki var hægt að neita, svo sem
frá ísraelsku fílharmóníunni sem
hugði á Indlands- og Kínaför,
undir stjórn Zubin Methas. Þá gat
Perlman ekki neitað því að koma
fram á tónleikum í Berlín ásamt
Daniel Barenboim og sellóleikar-
anum Yo-Yo Ma. „Ef ég hefði
beðið þá um að fresta tónleikun-
um, hefði það l»ytt töf upp á fjög-
ur til fimm ár.“ Og það gekk ekki.
En þrátt fyrir að Perlman barmi
sér, býr ekki full alvara að baki
og þegar boginn snertir strengina
virðist það gerast átakalaust, hann
leikur af gleði, nákvæmni og ör-
yggi. Margir hafa velt því fyrir sér
hvemig honum takist að nálgast
viðfangsefni sín af áhuga og án
þess að finna fyrir leiða. „Það hlýt-
ur að vera takmark allra þeirra
sem stefna hærra,“ segir hann.
„Hættan er sú að menn skipti yfir
á sjálfstýringuna og láti þar við
sitja. En svo lengi sem menn átta
sig á sjálfri tónlistinni, njóta þeir
þess að heyra alltaf eitthvað nýtt
í verkum sem þeir þekkja vel. Ég
sæki innblástur í allt sem ég heyri.
Það verður á góðum degi til þess
að ég hugsa sem svo; þessi laglína
hefur verið leikin eins í hundrað
ár en í kvöld ætla ég að breyta
örlítið til. Þetta er hins vegar ekki
alltaf jafn auðvelt.“
Og þegar innblásturinn er víðs
ijarri? „Maður spilar engu að síð-
ur. Þetta er starf mitt og það skipt-
ir ekki máli hvar ég er, ég verð
að standa mig. Stundum gengur
samvinnan við manninn á hljóm-
sveitarpallinum illa og þá hugsa
ég sem svo að ég þurfi aðeins að
vinna með honum í þetta eina
skipti. Stundum hefur mig langað
til að strunsa út af sviðinu. En svo
eru þeir stjórnendur til sem gera
allt þetta erfiði einhvers virði.“
Vellauðugur
Þegar hljóðfæraleikarar era
beðnir að nefna besta núlifandi
fiðluleikara heims, kemur nafn
Perlmans oftast upp. Hann þénar
mest allra fiðluleikara, fær um
45.000 dali (2,8 milljónir ísl. kr.)
fyrir hveija tónleika. Sé þetta
margfaldað með 100 tónleikum á
ári og 4 milljónum dala fyrir sölu
á geisladiskum, er útkoman vel-
lauðugur maður sem á sérhannað
íbúðarhús á Manhattan og sveita-
setur í Hamptons. Hann berst hins
vegar ekki á og leggur á það
áherslu að halda tengslunum við
upppruna sinn.
Perlman er sonur Pólskra gyð-
inga sem fluttu með hann ungan
til Palestínu sem þá var undir
stjórn Breta. Hann hóf að leika á
fiðlu þegar hann var þriggja ára
en fékk lömunarveiki ári síðar.
Hefur hann gengið við hækjur síð-
an.
Þegar Perlman var þrettán ára
kom hann fram með lítilli útvarps-
hljómsveit. Umboðsmenn sáu þeg-
ar hversu efnilegur piltur var þar
á ferð og komu honum á framfæri
í bandaríska sjónvarpsþættinum
„FÓLK spyr: Hvað ætlar þú
að gera í tilefni afmælisins? í
stað þess að segja: Hvað get-
um við gert fyrir þig á afmæl-
inu?“ tautar Itzhak Perlman.
Ed Sullivan Show. Hann hóf nám
í Juillard-tónlistarskólanum hjá
Dorothy DeLay. í skólanum kynnt-
ist hann ungri stúlku, Tony Fried-
lander og kvæntist henni. Þau hafa
nú verið gift í þijá áratugi og eiga
fimm börn.
Perlman er sagður maður til-
finningaríkur og vinur vina sinna.
Hann segist hrifnastur af því að
koma fram með fólki sem hann
hefur þekkt svo áratugum skiptir;
svo sem Ashkenazy, Barenboim,
Metha og Lynn Harrell.
Ekki fjölmiðlamatur
Perlman bar gæfu til þess að
vera ekki álitinn undrabam. Hann
fékk tækifæri til þess að þroskast
sem tónlistarmaður og var orðinn
nítján ára þegar honum var boðin
vinna í fyrsta sinn. „Aðstæður
mínar urðu til þess að veita mér
vernd, ekki síst fötlun mín. Þeir
voru margir sem töldu að ég myndi
ekki þola tónleikahaldið og ferða-
lögin, þó að þeir treystu mér fylli-
lega til að spila. Fyrsta árið mitt
eftir skóla varð ég að sanna mig.
Þá hélt ég tólf til fimmtán tón-
leika, tuttugu það næsta. Þegar
maður hefur fengið tækifæri til
að koma fram á tónleikum er fram-
haldið undir manni sjálfum komið.
Það sem máli skiptir er það sem
heyrist á tónleikunum."
Perlman komst hjá því að verða
fjölmiðlamatur áður en hann náði
að sanná sig. Vinir hans og vanda-
menn hvöttu fólk til að koma og
hlusta á hann og smám saman
náði hann eyram tónlistarunnenda.
„Þetta gerist ekki lengur. Nú era
fjölmiðlamir og útgáfufyrirtækin á
höttunum eftir efnilegum tónlistar-
mönnum og séu þeir til, þá finnast
þeir. Hættan við þetta er sú að
það gefist ekki tími til þess að slaka
á, þroskast. Það er undir mönnum
sjálfum komið hvort að þeir kom-
ast af. Sumum tekst það, öðram
ekki.“
Fjölskyldumaður
Perlman hafnaði fyrsta atvinnutil-
boði sínu þar sem það bar upp á
áramót gyðinga. Þá kemur hann
ekki lengur fram á föstudagskvöld-
um, en þá hefst hvíldardagur gyð-
inga og stendur fram á laugardag.
Perlman segist verða æ meðvitaðri
um uppruna sinn og leggur æ meiri
áherslu á að halda gyðinglega siði
í heiðri. Þá er hann mikill fjölskyldu-
maður, dró mjög úr ferðalögum þeg-
ar börnin voru ung og segist sakna
þeirra óskaplega þegar hann sé á
ferðalögum. Elsta dóttirin, Navah,
hefur fetað í fótspor foreldranna og
leikur á píanó.
En frægðin lætur ekki að sér
hæða og Perlman þeytist heims-
horna á milli til að koma fram á
tónleikum. Hann segir lif sitt svo
skipulagt, að hann hafi á tilfinning-
unni að hann fari fram úr sjálfum
sér. En það er erfitt að segja nei,
sérstaklega þegar gamlir vinir eru
annars vegar og því verður hann að
halda áfram.