Morgunblaðið - 17.06.1995, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 17. JÚNÍ 1995 C 7
Mozart-iðnaðurinn er einn sá blómlegasti í Tékklandi
Gróðavonin Mozart
WOLFGANG Amadeus Mozart
dvaldi tæpa þrjá mánuði í Prag
af þeim 35 árum sem hann lifði.
Engu að síður virðast íbúar
höfuðborgar Tékklands líta á
hana sem heimaborg tónskálds-
ins. Á hverju götuhorni er eitt-
hvað sem minnir á Mozart, aug-
lýsingar um alls kyns uppsetn-
ingar á óperum hans og öðrum
verkum, kynntar skoðunarferð-
ir i höllina þar sem
Mozart lauk við að
semja „Don Gio-
vanni“ auk þess að
brot úr verkum hans
berast frá hljóðfær-
um götulistamanna.
Öllu þessu geta menn
svo skolað niður með
kaffisopa á Mozart
Café, Amadeus-veit-
ingahúsinu eða Fíg-
aró- kaffibarnum.
I nýjasta hefti
Newsweek segir að
Mozart-iðnaðurinn sé orðinn
einn sá blómlegasti og stærsti í
Tékklandi. Brúðuleikhússút-
gáfa af Don Giovanni hefur
verið sýnd 900 sinnum fyrir
fullu húsi. Miðar á uppfærslur
á verkum Mozarts í Hástéttar-
leikhúsinu, þar sem óperan
„Don Giovanni“ var sett upp
fyrsta sinni, eru seldir á sem
svarar 2.500 kr., sem er himin-
hátt verð í augum venjulegra
Tékka. Þá hefur útgáfufyrir-
tækið MozArts gefið út fjölda
ópera tónskáldsins.
ímestum metum íPrag
íbúar Bæheims hafa ætíð ver-
ið stoltir af tengslum sínum við
Mozart. Þrátt fyrir að tónskáld-
ið hafi fæðst í Salzburg og búið
lengst af í Vín, fullyrða Tékkar
að hann hafi verið í mestum
metum í Bæheimi. „Brottnámið
úr kvennabúrinu“ og
„Brúðkaup Fígarós“
sem flutt voru í Prag
1783 og 1786, hafi
tryllt íbúa Prag.
Þegar Vínarbúar
hafi verið farnir að
þreytast á uppfærsl-
um verka Mozarts,
hafi Prag tekið
frumsýningu á „Don
Giovanni" fagnandi.
„Mínir kæru Pragbú-
ar skilja mig,“ var
eitt sinn haft eftir
Mozart. Þeir héldu raunar
tryggð við hann allt fram á
miðja þessa öld er kommúnismi
og þjóðernishyggja grófu und-
an stöðu tónskáldsins en tékk-
nesk tónskáld á borð við Smet-
ana, voru hafin enn frekar til
vegs og virðingar.
Misjöfn meðferð
í kjölfar flauelsbyltingarinn-
ar, falls kommúnista, hefur
ferðamönnum fjölgað gífurlega
Tónskáldið
í Prag. Ferðamenn sem komu
vegna byltingarinnar sneru aft-
ur vegna menningarinnar og
yfirvöld í Prag voru ekki lengi
að bregðast við, heldur komu á
fót ráði hefur hefur það verk-
efni með höndum að kynna
Mozart á allan hugsanlegan
hátt.
Ekki eru allir sáttir við þá
meðferð sem verk Mozarts hafa
fengið í meðförum tékkneskra
listamanna, sem sumir hverjir
leitast við að nálgast verkin á
nýstárlegan hátt, stytta þau og
breyta þeim. Dæmi um þetta er
„Leikum Töfraflautuna“ þar
sem grínleikarinn Vladimir
Marek er í hlutverki kynskipt-
ings og kabarett-sljörnu, nokk-
urs konar karlkyns Marlene
Dietrich sem fer með öll hlut-
verkin í einni þekktustu óperu
Mozarts, „Töfraflautunni".
Þá féll sýning á lítt þekktri
óperu hans, „Bastien og Basti-
enne“ í grýttan jarðveg, þrátt
fyrir, eða vegna þess að allir
söngvararnir komu fram alls-
naktir.
En þetta virðist ekki draga
úr áhuga tónlistarunnenda á
Prag, um 5 milljónir manna
heimsóttu Prag á síðasta ári og
þeir vilja sinn Mozart, í hvaða
mynd sem er.
BÓKMENNTIR
Endurminningar
MEÐ ÍSLENDINGUM
Erwin Koeppen: Endurminningar
þýsks hljómllstarmanns. Þýð. Dag-
mar Koeppen. 90 bls. Útg. Tónlistar-
mannatal FÍH. 1995. Prentun: Prent-
tækni hf. Bókabúð Lárusar Blöndal.
1.900 kr.
»ÞESSARI bók er ætlað að lýsa
aðdáun höfundar á íslandi og Ís-
lendingum.«
Þannig hefst formálinn. Höfund-
urinn er Þjóðverji, fæddur í Berlín
1925, fluttist hingað 1950 og starf-
aði með sinfóníuhljómsveitinni hér
næsta aldarfjórðunginn. Þar að
auki lék hann í danshljómsveit og
nam í háskóla. Hann hafði því nóg
að starfa og þar með yfrin tæki-
færi til að kynnast íslendingum.
Sem betur fer stendur hann ekki
við orð sín, þau sem vitnað var til.
íslendingum er annað hollara en
að hlusta á fagurgala um sjálfa sig.
Skemmst er frá að segja að bók
þessi er hvorki skrum né skjal held-
ur samantekt svipmynda og dæmi-
sagna sem höfundur hefur tínt til
úr sínu fjölskrúðuga minningasafni.
Langmest tengist frásögn hans
þátttöku í íslensku tónlistarlífi þann
tíma sem hann dvaldist hér. Bókin
er því að meginhluta endurminning-
ar tónlistarmanns. Sé hún metin
sem slík má strax benda á ann-
marka tvo. í fyrsta lagi er hún of
stutt og þar af leiðandi of ágrips-
kennd. í öðru lagi hefur höfundur
sett sér þá meginreglu að nefna
ekki nöfn þar sem hann segir frá
einstaklingum. Þótt höfundur sé
talsvert berorður, segi kost og löst
á mönnum og málefnum og geti
þar að auki verið dálítið sposkur
er ærumeiðandi ummæli, að því er
best verður séð, hvergi að finna í
bók hans. Honum hefði því verið
óhætt að segja til manna. Þar með
hefði frásögnin fengið aukið vægi
í sögulegum skilningi.
Erwin Koeppen er einungis einn
þeirra fjölmörgu tónlistarmanna
sem hingað hafa flust til lengri eða
skemmri dvalar frá meginlandi Evr-
ópu. Sú var tíð að íslenskt tónlistar-
líf var að verulegu leyti borið uppi
af útlendingum. Sumir settust hér
að fyrir fullt og allt og eiga hér
Glöggt er
gests augað
afkomendur sem
minna á þá með ættar-
nöfnum sínum. Aðrir
hurfu aftur af landi
brott eins og Koeppen
sem gerðist háskóla-
kennari í heimalandi
sínu.
Að flytjast milli
þjóðríkja á meginland-
inu er ekki svo mikið
mál. Þar er allt hvað
öðru líkt. Öðru máli
gegnir um ísland. Fyrir
hálfri öld var það jafn-
vel sínu stærra stökk
en nú. Að koma frá
landi með rótgróna
tónlistarhefð og setjast
að í fimmtíuþúsund manna bæ á
mörkum hins byggilega (svo vitnað
sé í Julian Huxley) hlaut að reyna
á þolinmæðina og taugakerfið. Að
skilja ekki tungumálið hafði að vísu
þann kost með sér að maðurinn
kynntist síðar en ella þrasgimi ís-
lendinga. Erfitt hlaut málleysið eigi
að síður að vera fyrir þann sem
ætlaði að gegna hér vandasömu
starfi í samvinnu við heimamenn.
Hitt var ef til vill örðugast að laga
sig að því framandi umhverfi sem
listamannsins beið.
Sinfóníuhljómsveitin var þá ný
af nálinni. Stofnun hennar kostaði
þjóðina stórátak á sínum tíma.
Sumir kölluðu að það væri hluti af
sjálfstæðinu nýfengna sem mönn-
um var þá svo ofarlega í sinni. Slíkt
stórfyrirtæki varð að byggja upp
frá grunni. Stjórnendur varð að
sækja til annarra landa. Og þeir
voru misjafnir eins og gerst má
ráða af frásögn Koeppens. Jafn-
skjótt sem hann steig á ísagrund
hlutu augu hans að opnast fyrir því
að hann var kominn til lands sem
var að langflestu leyti öðruvísi en
heimaslóðir. Eðlilega verður honum
tíðræddast um það sem kom honum
einkennilega fyrir sjónir, það er að
segja hina margfrægu
sérstöðu íslendinga.
íslendingum lýsir hann
mest með dæmum eins
og fyrr segir, en spinn-
ur svo kringum þau
hugleiðingar sem stöku
sinnum leiða til niður-
stöðu.
Víst eru dæmi þau,
sem hann tekur nokk-
uð ýkt, að minnsta
kosti sum hver. Þar
með er ekki sagt að
þau séu ekki á sinn
hátt lýsandi. Þó lofts-
lagið hér um slóðir sé
ekki skapað af mannin-
um tók útlendingurinn
t.d. strax eftir hvernig það markaði
svipmót þjóðlífsins, en veðráttan
íslenska var eitt hið fyrsta sem kom
honum á óvart. Veðrið hér var í
raun engu líkt. Að menn skyldu
segja gleðilegt sumar dag einn í
apríl — hvernig sem viðraði —
hljómaði eins og hvert annað grátt
gaman í eyrum útlendingsins. Hið
sífellda skraf um veðrið vakti ekki
síður undrun hans. Gat hugsast að
íslendingar hefðu svona mikinn
áhuga á veðrinu sem slíku?
Þá voru samgöngumar ekki síður
athyglisverðar. Malarvegirnir
gömlu líktust ekki heldur neinu sem
fyrir augu bar í öðrum löndum.
Ferðalag um ísland var því reynsla
sem útlendingurinn hlaut að festa
sér í minni. Farþegaflugið var líka
nýhafíð og segir höfundur sögu af
flugferð einni. Og það var ekki síð-
ur til að reyna á á þolrifin.
Meðferð áfengis gat sömuleiðis
talist til séríslenskra fyrirbæra.
Áfengið var ekki aðeins vandamál,
það var líka feimnismál og þá jafn-
framt launungarmál. Þess vegna
gat því skotið upp á versta stað og
tíma þó leynt ætti að fara. Það gat
t.d. hent á tónleikum að hljóðfæra-
leikari væri allt í einu orðinn ofur-
ölvi án þess nokkur hefði orðið þess
var að hann hefði haft áfengi um
hönd.
Sem hljóðfæraleikari í dans-
hljómsveit hlaut Koeppen að sjá og
heyra hvernig íslendingar skemmtu
sér. Og það var að sjálfsögðu kapí-
tuli út af fyrir sig. Sveitaböllin voru
þá kjörefni þeirra sem fengust við
vandamál, en þangað flykktust
reykvískir unglingar því þar voru
þeir lausir undan foreldravaldinu
sem enn mátti sín nokkurs á sjötta
og sjöunda áratugnum.
Ekkert vakti þó furðu útlendings-
ins til jafns við óstundvísi íslend-
inga. Því til sönnunar riíjar hann
upp nokkur eftirminnileg dæmi.
Þau eru að vísu af verri endanum
en samt tæpast nokkur einsdæmi.
Þótt Koeppen segi það ekki berlega
má af orðum hans ráða að hann
telji kæruleysi um að kenna. Sú
kann og að vera orsökin — en að-
eins að hluta. Fremur mun valda
almenn tregða Frónbúans að hlíta
fyrirmælum. En hvers konar hlýðni
við reglur, sem aðrir hafa sett, er
sem kunnugt er eitur í beinum ís-
lendinga og telst hér jafngilda kúg-
un og undirgefni. Klukkuþrældóm-
ur sé engum fijálsbomum manni
samboðinn því slíkt og þvílíkt bjóði
ekki upp á annað en auðsveipni og
undirlægjuháttí Persónulegu sjálf-
stæði haldi maður svo best að hann
þori að bijóta reglur og fyrirmæli
og fara sínu fram hvað sem hver
segir! Sú má einnig vera orsök þess
að íslendingar vinna fremur ein-
staklingsafrek en hópafrek, t.d. í
íþróttum. Koeppen nefnir skákina
réttilega sem dæmi, án þess þó að
hann tilgreini frumorsök þá sem
hér er bent á. Ef hann hefði áttað
sig til fulls á þijóskunni og þvergirð-
ingnum í skaphöfn íslendinga hefði
hann mátt bæta við kafla — um
verkfallslandið ísland!
Bók sína mun Koeppen hafa
skrifað á þýsku. Þýdd er hún af
Dagmar Koeppen. Islenski textinn
er látlaus og hversdagslegur. Þar
sem samanburður við frumtexta
liggur ekki fyrir verður ekki um
það dæmt hvort ísmeygileg gaman-
semi höfundar kemst að öllu leyti
til skila. Áhugaverð er frásögn hans
eigi að síður. Og athyglisvert fram-
lag til íslenskrar tónlistarsögu.
ErlendurJónsson
MENNING/LISTIR
NÆSTU VIKU
MYNDLIST
Kjarvalsstaðir
„Islensk myndlist" til 10. septem-
ber.
Safn Ásgríms Jónssonar
Vormenn í íslenskri myndlist til
31. ágúst.
Ásmundarsafn
Stfllinn í list Ásmundar fram á
haust.
Listasafn Sigurjóns Ólafssonar
Sýn. Þessir kollóttu fram eftir
sumri.
Gerðarsafn
Grímur Marinó Steindórsson sýnir
til 18. júní. Verk Gerðar Helga-
dóttur til 16. júlí.
Gallerí Stöðlakot
Soffía Sæmundsdóttir sýnir til 20.
júní.
Gallerí Úmbra
Ulla-Maija Vikman sýnir til 21.
júní.
Listhús 39
Margrét Guðmundsdóttir sýnir til
26. júní.
Við Hamarinn
Þóra Þórisdóttir sýnir til 18. júní.
Nýlistasafnið
10 myndlistarmenn sýna til 25.
júní.
Hafnarhúsið
Sjóminjasýning til áramóta.
Gallerí Sólon íslandus
Myriam Bat-Yosef sýnis til 25.
júní.
Listhúsið Laugardal
Ólafur Oddsson sýnir til 19. júní.
Hafnarborg
„Stefnumót listar og trúar“ til 26.
júní.
Þjóðminjasafnið
Sýn. á óþekktum ljósmyndum eft-
ir Bjarna Kristin Eyjólfsson.
Hallgrimskirkja
Kirkjulistavika; Myndlistasýning
bama úr Myndlistaskólanum f
Reykjavík. Sýning textíllistakon-
unnar Else Marie Jakobsen.
Gallerí Greip
Þorri Hringsson sýnir til 2. júlí.
Mokka
Harpa Árnadóttir sýnir til 20.
júní.
Gallerí Fold
Dósla, Hjördís og Örn Ingi sýna
til 25. júní.
Tryggvagata 15
Kjartan Guðjónsson sýnir til 30.
júní.
Norræna húsið
Umhverfislist í salarkynnum og
umhverfi hússins til 9. júlí. Sýning
í anddyrinu er tengist ferð Al-
berts Engströms til Islands 1911.
Gallerí Sævars Karls
Þóra Sigurðardóttir sýnir.
Gullkistan - Laugarvatni
Samsýning 104 myndlstarmanna
til 2. júlí.
TONLIST
Laugardagur 17. júní
Sænskur kórsöngur í Norræna
húsinu kl. 16.30.
Sunnudagur 18. júní
Kirkjulistahátíð; Requiem Olssons
í Hallgrímskirkju kl. 20. Orgel-
tónleikar í Dómkirkjunni kl. 17,
Petrea Óskarsdottir og Ingunn
Hildur Hauksdóttir flytja tónlist
fyrir þverflautu og píanó í íþrótta-
húsi Héraðsskólans á Laugar-
vatni kl. 15. Norsk skólalúðra-
sveit í Ráðhúsinu kl. 16. Sumar-
tónleikar í Grindavíkurkirkju kl.
18.
Fimmtudagur 22. júni
Ólafur A. Bjamason syngur með
Sinfóníníuhljómsveit íslands í
Háskólabíói kl. 20.
LEIKLIST
Þjóðleikhúsið
West Side Story sun. 18. júnf.
Taktu lagið, Lóa! fös. 23. júnf.
Órar frums. fím. 22. júní, lau.
Kaffilcikhúsið
Herbergi Veroniku fim. 22. júní,
fös, lau.
„Stígðu ófeimin stúlka upp“ mán.
19. júní kl. 21.
Upplýsingar um listviðburði sem
óskað er eftir að birtar verði í
þessum dálki verða að hafa borist
bréflega fyrir kl. 16. á miðviku-
dögUm merktar: Morgunblaðið,
menning/Iistir, Kringlunni 1, 103
Rvk. Myndsendir: 91-691181.