Morgunblaðið - 24.06.1995, Qupperneq 5

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 24. JÚNÍ 1995 C 5
1971. 1978 hóf leikhópurinn að
ferðast aftur um landið en allt var
nú smærra í sniðum. Stjórnendur
leikhópsins tóku líka upp á því að
skipuleggja árlegt sýningartímabil
í Newcastle.
Litlu sviðin
í byrjun áttunda áratugarins
stóð hópurinn fyrir tilraunaleik-
húsi þijú leikár í röð í The Place
(Staðurinn) í London. í framhaldi
af því var komið á fót litlu leik-
húsi í Stratford þar sem hægt var
að halda áfram í líkum dúr. Leik-
húsið, sem hafði aðeins sæti fyrir
140 áhorfendur og var í óburðugu
æfingahúsnæði, hlaut heitið The
Other Place (Hinn staðurinn).
Þetta leikhús var lagt niður 1989
og liðu tvö ár þar til nýbyggt Ot-
her Place reis úr múrsteini,
steinsnar frá aðalleikhúsinu í
Stratford. Hið nýja leikhús er
hannað fýrir tilraunasýningar og
geta tæplega þtjú hundruð áhorf-
endur horft þar á sýningar. í stað
The Place kom The Warehouse í
London. Þessi minni leikhús
hleyptu nýju lífi í starf leikhópsins
og veittu aukna möguleika á ann-
arskonar leikstarfi en fólst í upp-
setningum á Shakespeare-verkum
á hinu stóra leiksviði í Stratford.
Barbican og The Swan
Það var svo 1982 að leikfélagið
flutti höfuðstöðvar sínar í London
í Barbican-miðstöðina, þar sem
eru hvorttveggja Barbican-leik-
húsið og The Pit, sem tók við af
The Warehouse. Nýlega hefur fé-
lagið svo fengið afnot af The Yo-
ung Vic í Waterloo fyrir sunnan
Thames í London. Enn eitt leikhús-
ið á vegum The Royal Shakespe-
are Company var svo vígt 1986 í
Stratford og er þá þriðja leikhúsið
sem er rekið þar á vegum leikhóps-
ins. The Swan er timburbygging
inni í útveggjum gamla Shakespe-
are Memorial Theatre sem brann
1926. Leikrýmið er endurgert í
anda leikhúsa í Englandi frá fyrri
hluta sautjándu aldar, eða allt frá
því Shakespeare var og hét þar
til púrítanar lokuðu leikhúsunum
undir stjórn Cromwells. Alls geta
430 áhorfendur fylgst með sýning-
um og sitja þeir á bogadregnum
áhorfendabekkjum á þremur hæð-
um sem umlykja lítið leiksvið á
þijá vegu Þarna eru sett upp verk
eftir samtímamenn Shakespeares
og sporgöngumenn, verk sem
slógu í gegn á sínum tíma en eru
sjaldan sett upp nú til dags. T.d.
var sett þar á svið á fyrsta leikári
The Two Noble Kinsmen, sem er
sennilega skrifað af Shakespeare
í samvinnu við John Fletcher (sem
mögulega á nokkum þátt í Hinríki
VIII). Endrum og sinnum eru líka
sett upp önnur verk eftir Shake-
speare auk þess sem færst hefur
í vöxt að sett séu upp ný nútíma-
verk á allra síðustu árum.
Trevor Nunn var skipaður list-
rænn stjómandi The Royal Shake-
speare Company árið 1968. Frá
1978 gegndi hann stöðunni með
Terry Hands sem tók alfarið við
af honum 1986. Adrian Noble, sem
var að úttala sig um framtíðar-
áform leikhópsins, tók svo við
1991.
Allir til Stratford
Starfsemi The Royal Shakespe-
are Company hefur verið bresku
leikhúslífí mikil lyftistöng. Margir
þeirra leikara sem kunnastir em
af bresku sviði, úr sjónvarpi og
kvikmyndum hafa stigið sín fyrstu
spor á atvinnuleiksviði þar. Leik-
starfsemi félagsins hefur haft
nægilegt fjármagn og þor til að
leggja lið jafnt tilraunastarfsemi
sem endurvakningu gamalla
verka, sem sum hafa ekki verið
sett á svið öldum saman. Það eru
því mikil tíðindi ef leikhúsgestir
sem hafa getað treyst á að sjá
verkin á sviði í London þegar þeim
hentar verða að sæta lagi eða
leggja land undir fót til Stratford
til að berja verkin augum. í næstu
viku verður ijallað um bæinn þann
og hvernig á að bera sig eftir
björginni.
Listin
vera
I grein sinni Listin að vera trúr segir
Milan Kundera að hugkvæmni, sköpunar-
gáfa og ástríðufull nákvæmni séu lykilorð
þýðingarvinnunnar og að heimsbókmennt-
imar eigi allt sitt undir þessari vinnu. MILAN KunderaLiósmyndari/Aaron Manheimer
IHÁSKÓLUM er það nánast verður að upphugsa bestu að- hendur bók frá árinu 1989 sem
alsiða að líta einungis á ferðina til að ná merkingunni gagntók mig. Við nýja þýðingu
bókmenntir í þjóðlegu yfir á frönsku: með því að á heildarverkum Freuds bættu
samhengi: þýskusérfræð- umorða? með því að bæta við menn við sérstöku bindi sem ber
ingar einir fást við Broch, ensku- lýsingarorði? með því að búa til titilinn Að þýða Freud, (1) þar
sérfræðingar einir fást við Joyce, nýtt orð? Trúnaður í þýðingu er sem þýðendurnir fara ofan í sau-
sérfræðingar í rómönskum fræð- síður en svo vélrænn, heldur mana á vinnu sinni, færa rök
um fást einir við Proust. Mér krefst hann hugkvæmni og sköp- fyrir því að þeir fóru þessa leið
hefur alltaf fundist þessi aðferð unargáfu. Trúnaður við þann en ekki hina; þannig bjóða þeir
einkennast af óttalegri þröng- frumtexta sem verið er að þýða okkur til dæmis upp á „Rök-
sýni. Hvemig geta menn áttað er list. Styrkur skáldsagnahöf- studda orðabók“, lista yfir sextíu
sig á því sem er nýstárlegt við undar felst ekki einungis í lykilorð að verkum Freuds sem
verk Brochs eða Prousts ef þeir ímyndunarafii hans, heldur einn- inniheldur: merkingarfræðilega
ganga ekki út frá viðfangsefnum ig í því hversu nákvæmur hann greiningu á þýska orðinu; úttekt
nútímaskáldsögunnar burtséð er í orðavali. Að þessu leyti ger- á fyrri þýðingum yfir á frönsku;
frá þjóðerni hennar? Ef háskóla- ir Proust ekki minni kröfur til ástæðurnar fyrir því að þeir
stúdent hefur áhuga á því að þýðandans en Descartes. Eng- leystu þetta á nýjan hátt. Ég
skrifa ritgerð um Gombrowicz lendingar og Bandaríkjamenn hugsaði með mér: það er af
krefjast kennaramir þess að þekkja hina miklu sögu Proust ástríðufullri nákvæmni sem
hann læri pólsku. Með þessari undir titlinum Remembrance of þessari sem á að þýða, ekki bara
„þjóðernishyggju" háskólanna er Things Past. Minningar um hið stórvirki vísindanna, heldur einn-
verið að dæma allar rannsóknir liðna. Þetta er vísun í þrítugustu ig miklar skáldsögur.
á Gombrowicz, jafnvel fjarri Pól- sonnettu Shakespeares. Jafnvel Ég hef oft fundið að ótrúum
landi, til einhverskonar furðu- snjallasta auglýsingastofa hefði þýðingum og mér hefur þá ein-
legrar alheims útnesjamennsku. tæpast getað dottið niður á jafn att láðst að útskýra nægilega
Er krafan um að rannsaka snotran og innihaldslausan titil. vel að sökin er ekki endilega
verk höfundar eingöngu á fmm- Því titillinn hjá Proust er ná- þýðendanna. Ég var að lesa eftir-
málinu vísindaleg nákvæmni eða kvæm skilgreining á tilteknum farandi: „Fyrir kemur að erlend-
smásmygli? Leyfist e.t.v. engum mannlegum kringumstæðum, og ir rithöfundar saka franska þýð-
að ræða um verk Kirkegaards það er ekki hægt að setja nein endur sína um að fegra stílinn -
nema hann hafi lesið þau á önnur orð í stað orðanna „rec- og þar af leiðandi innihaldið - á
dönsku? Samt er ekki út í hött herche“, „temps“, „perdu“. bókum þeirra. Rithöfundar verða
að spyija sem svo: er hægt að [Franski titillinn er A la recherc- að gera sér grein fyrir því að
þýða bókmenntaverk algerlega? he du temps perdu sem bókstaf- slíkar fegrunaraðgerðir eru ekki
Er hægt að ná gervallri fagur- lega mætti þýða í leit að glötuð- endilega verk þýðendanna:
fræði tiltekins höfundar yfir á um tíma. Aths. þýð.] Fyrir stundum eru það útgáfufyrir-
annað tungumál? Þetta er merg- skömmu komst ég að því að titill- tækin sem skipa svo fyrir. “ Það
urinn málsins. Stórmálsins að inn Point de lendemain [ísl. Dag- er Pierre Blanchaud sem þannig
þýða. Því tilvera heimsbók- ur ei meir. Aths. þýð.] eftir Vi- skrifar í athyglisverðri grein í
menntanna er algerlega háð til- vant Denon varð á þýsku Nur síðasta hefti bókmenntatímarits-
veru þýðinga sem eru trúar eine Nacht, „Aðeins eina nótt“. ins L’Atelier du roman.
frumtextanum. Hversdagsleg væmni sem varpar Hann rekur þar ótrúlega en
En nú kann einhver að hugsa hárfínum blæbrigðum franska þó dæmigerða sögu sína varð-
sem svo: þýðing er eins og kona, titilsins fyrir róða, en hann snýr andi þýðingu á verkum Kleist.
annað hvort trú eða falleg. Þetta sorglegri staðhæfíngu upp í Útgefandinn, sem vildi fá glæsi-
er einhver alheimskulegasta nautnalega skipun.. Skáldsaga legan texta „vel skrifaðan“,
tugga sem ég veit um. Því að Brochs sem ber tiltilinn Die auðlæsan, krafðist breytinga
sé þýðing trú frumtextanum er Schuldlosen, það er að segja sem þýðandinn hafnaði, því hann
hún falleg. Nú kunna menn að „Hinir saklausu" heitir Irre- var trúr hinum sérkennilega og
hugsa sem svo að þetta sé óhugs- sponsables, eða „Hinir ábyrgðar- þurrlega stíl höfundarins. Afleið-
andi: að ekkert orð í einu tungu- lausu“, á frönsku. Mögnuð þver- ingin var málssókn, illdeilur,
máli eigi sér algera hliðstæðu í stæða Brochs um sekt hinna auðmýking (fyrir þýðandann að
öðru tungumáli. Já, það segir sig saklausu er að engu gerð. Merk- sjálfsögðu, því í sambandinu við
sjálft. Sehnsucht, orðið fræga ing verksins er kæfð strax í útgefandann er hann veikari
úr þýskri ljóðlist, þýðir hvorki fyrstu setningu verksins, titlin- aðilinn) og að lokum ný útgáfa
löngun né eftirsjá, og þýðandinn um. Fyrir nokkru barst mér í af Kleist' (í þýðingu annars
manns) sem er lipur og læsileg,
en hörmulega léleg eins og
Blanchaud sýnir glögglega
framá með dæmum máli sínu til
stuðnings. Og hann dregur þann-
ig saman núverandi kringum-
stæður, ég get borið vitni um
það, sem eru að verða daglegt
brauð um allan heim: „Þegar
[þýðandinn] afhendir handritið
fær hann að heyra að marghátt-
aðar „klaufavillur" í textanum
útheimti rækilegan lesturyfirles-
ara [sem útgefandinn velur] ...
Slíkir yfirlestrar eiga það eitt
sameiginlegt að gera hvað sem
er við þá höfunda sem um ræðir
... Ef höfundarnir skrifa langar
setningar klippa menn þær í
sundur, og lengja þær ef þær
eru stuttar. Menn bæta oft við
óþarfa tengisögnum, en strika
burt endurtekningar sem hlaðnar
eru merkingu ... Hver er ástæðan
fyrir þessari rítskoðun, þessarí
villimannslegu endurskrift? ...
Alger undirlægjuháttur gagn-
vart ákveðnum grípandi stfl,
stórmarkaðsstíl sem [útgefand-
inn] heldur að einn og sér nægi
til þess að selja bók.“ Þetta er
gríðarlega mikilvægur texti,
ákall um að halda uppi vömum
fyrir þýðingarstarfið sem listina
að vera trúr, list sem er svo
mikilvæg að án hennar yrði hug-
mynd Goethes um heimsbók-
menntirnar, sem gerir Proust
jafn aðgengilegan fyrir Frakka
og íslending, að engu.
(1) Traduire Freud (Að þýða
Freud) eftir André Bourguignon,
Pierre Cotet, Jean Laplance og
Francois Robert (Presses Uni-
versitaires de France).
(2) L’Atelier du roman, no 4,
Úgáfufyrirtækið Arléa.
Friðrik Rafnsson þýddi.
Milan Kundera er
skáldsagnahöfundur, búsettur í
Paris. Nýjasta skáldsaga hans,
Með hægð, kom út hér á landi
og i Frakklandi í janúarmánuði
síðastliðnum. Grein þessi birtist
í bókakálfi franska stórblaðsina
Lc Monde 2. júní sl. og er hér
birt með leyfi höfundar.