Morgunblaðið - 24.06.1995, Side 8
8 C LAUGARDAGUR 24. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Feneyjar-tvíæringurinn þræddur
Arfleifðin inni
í arfleifðinni
Myndlistaróreiðan mikla í Feneyjum, öðru
nafni tvíæringurinn, hefur nú staðið í tvær
vikur. Sigrún Davíðsdóttir gekk um sali
og leitaði að leiðarþráðum í óreiðunni. Einn
af þeim var menningararfleifð, annar
náttúran, bæði hin villta og hin tamda.
AÐ ER óhjákvæmileg-t
annað en að nútímalista-
sýning á jafn tröllslegum
mælikvarða og tvíæring-
urinn í Feneyjum leiði hugann í
margar áttir. Hið fyrsta er að undr-
ast að hundrað ár skuli ekki hafa
dugað ítölum til að læra að skipu-
leggja sýningarhaldið, sem alltaf
einkennist af sömu óreiðu og því að
bjarga hlutunum fyrir horn. En auð-
vitað má ekki- gleyma að ítölum
hafa ekki enst þrjú þúsund ár til að
öðlast ögn af skipulagshyggju, svo
hin stutta saga tvíæringsins sker sig
ekki úr. Annað umhugsunarefni er
að á jafn fornfrægum stað og Fen-
eyjum spilar tíminn á skynfæri skoð-
andans og listviðburðir dagsins
renna beint inn í menningar- og sjón-
menntasöguna, sem alls staðar blas-
ir við í Feneyjum. En þegar kemur
að því að vinna úr sjónáreitunum frá
tvíæringnum kemur upp í huganum
hve margir listamannanna byggja
verk sín á menningararfleifð. Og
liggur þá beint við að helja ferðina
í ís'.enska skálanum, sem hýsir verk
Birgis Andréssonar.
íslenskar rústir
ogjapanskt tehús
Vegna legu sinnar er íslenski skál-
inn, fyrir miðju sýningarsvæðinu, í
skjóli hins risavaxna ítalska skála,
eðlileg byrjun á gönguferðinni um
Giardini pubblici, Almenningsgarð-
ana, þar sem skálar 31 lands eru.
Skálinn er lítill, en forvitnilegur þátt-
ur í arkitektasögunni, því hann er
teiknaður af finnska arkitektinum
Alvar Aalto og nú friðaður eins og
önnur verk hans. Handprjónaðir fán-
ar úr lopa, fínlega unnar teikningar
af uppgreftri og náttúru og textar
eftir Þorvald Thoroddsen landfræð-
ing eru hinir sýnilegu þættir sýning-
arinnar. Handverkið í fallega pijón-
uðum fánunum og teikningunum
leiðir hugann að hlutverki hand-
verksins. Að því leyti er sýning Birg-
is ekki aðeins óður til landsins, held-
ur einnig til handverksins. Og þar
sem myndefnið er ekki aðeins nátt-
úra, heldur handgerð náttúra, er
stutt í hið mannlega, ekki aðeins
villta náttúruna.
Sjálfur segist Birgir byggja á ís-
lenskri menningararfleifð, en um
leið standa utan hennar og virða
hana fyrir sér utan frá. Bæði teikn-
ingarnar, fánarnir og textarnir eru
hluti af þeirri mynd, sem listamað-
urinn er að búa til og miðla áhorf-
andanum. Sýningin snýst því líka
um að sjá. Og íslenska efnið notar
hann líka til að fjalla um myndlist
almennt. Birgir talar um að mynd-
list sé ekki aðeins til að njóta hér
og nú, heldur sé með myndlist eins
og svo margt annað að hún snúist
einnig um þekkingu. Því meira sem
skoðandinn viti um myndlist og
þekki til hennar því meira sjái hann,
rétt eins og sá sem eitthvað veit um
stjörnufræði sjái himinhvolfið á ann-
an hátt, en sá sem ekkert veit og
aðeins getur notið þess sem hann
sér.
Fyrir listamennina er Tvíæring-
urinn eins og stór og mikil bók, sem
safnafólk, galleríeigendur og aðrir
geta gluggað í. Bókalíkingin er ekki
út í bláinn, því eins og Birgir Andrés-
son segir þá snýst list ekki bara um
að upplifa, heldur einnig um að afla
sér þekkingar og kynna sér verkin
af gaumgæfni. Og í samtali við
Morgunblaðið sagðist ljósmyndarinn
Per Maning, fulltrúi Norðmanna,
einmitt hafa haft mikla ánægju af
að gaumgæfa verk Birgis, sem væri
bæði efnismikið og afar fallega unn-
ið.
SÉÐ inn eftir íslenska skálanum.
BÆÐI íslenskar þjóðsögur
og Per Maning geta verið
sammála um að selurinn
hafi mannsaugu.
DÓMNEFND tvíæringsins
verðlaunaði egypska skálann,
meðal annars fyrir að hann
sýndi tengsl menningar-
sarfleifðar og samtimalistar.
Með því að halda áfram að þræða
arfleifðina liggur leiðin næst að jap-
anska skálanum, sem er fima nú-
tímaleg bygging og stingur rækilega
í stúf við næstu skála, þann franska,
þann breska og þann þýska, sem
allir eru byggðir snemma á öldinni
í klassískum glæsistíl í anda þessara
þáverandi stórvelda. Sá japanski er
létt bygging og utan um hana er
staflað marglitum rörum, sem
mynda sterklita og óreglulega lag-
aða útveggi. Skoðandanum er hleypt
inn um tjald, fer fyrst framhjá
þrívíddarmyndbandi, áður en komið
er inn í dauflýstan sal, þar sem
tijábrýr liggja á svörtu vatni, sem
sýnist hyldjúpt, svo skoðandann
sundlar við. Á vinstri hönd eru þiljur
í hvítgráum tónum, „Foss“, sem
Hiroshi Senju hefur töfrað fram á
aldurslausan hátt að japanskri hefð.
Hugmyndin á bak við rýmið er „syki-
ya“, japanska tesiðaherbergið, þar
sem fegurð og harmónía eiga að
ríkja. Annars vegar er náttúran, líkt
og í japönskum görðum, en um leið
er hún handgerð, líkt og náttúran í
verkum Birgis.
En fleiri leika sér að menningar-
arfleifð sinni. í egypska skálanum,
sem var verðlaunaður sem besti skál-
inn, glyttir í egypska hefð, bæði í
ígreyptum steinblokkum og pýr-
amídalöguðum formum. í þýska ská-
lanum sýndi Martin Honert verk,
sem hann kallar „Skólastofuna fljúg-
andi“, „Das fliegende Klassenzim-
mer“, tólf flgúrur, gerðar eins og
gömul þýsk blikkleikföng, sem voru
formuð og hol að innan. Hér notar
hann svipaða tækni, ekki til að búa
til leikföng, heldur skólakrakka, með
heldur óhugnanlegum blæ. Og í
skála Taiwan, sem liggur úti í borg-
inni, eru tréristur Hou Chun-ming,
sem minna á gamlar kínverskar trér-
istur með blautlegu myndefni, með-
an landi hans Huang Chin-ho leikur
sér með sterka kínverska liti og form
í stórum myndum, sem minna mjög
á myndir Errós.
Náttúran í endurreisnar-
uppstillingu
Náttúran hefur orðið fleirum en
Birgi og Senju yrkisefni. Danski
listamaðurinn John Olsen frá Fjóni
fer létt með að fylla danska skál-
ann, sem er þó óvenju rúmgóður.
Efniviður listamannsins er strand-
góss, bæði náttúruleg og ónáttúru-
leg efni, sem listamaðurinn hefur
safnað sjálfur og unnið úr á fjöl-
breyttan hátt, svo úr verður marg-
brotið úrvinnslusafn. Sumu raðar
hann í stóra sýningaskápa náttúru-
hluta og úrgangs. Fuglshræjum og
öðrum smádýrahræjum raðar hann
á sama hátt upp í stórar myndir
undir gleri, auk þess sem hræin
koma fyrir í tréristum í líki röngtg-
enmynda og hlutunum bregður einn-
ig fyrir í teikningum. Þannig ganga
hlutirnir aftur og aftur í gegnum
margvíslega úrvinnslu. Þrír stórir
skúlptúrar, einn eins og skjöldur
beltadýrs, annar þrífættur eins og
dýrabein og svo sá þriðji eins og
hvalslíki. I sýningarskránni eru svo
ljósmyndir af verkunum og öðru,
sem hefur orðið listamanninum að
myndefni, meðal annars tvær ljós-
myndir frá íslandi, sem falla ofur-
eðiilega inn í myndheim listamanns-
ins.
Skálinn er eins og sambland af
listasafni, náttúrugripasafni, dóti
sem krakkar sanka að sér og furðu-
hlutasafni frá endurreisnartímanum,
þegar tíðkaðist að lærðir menn söfn-
uðu merkilegum hlutum, jafnt lærð-
um bókum og galli úr svörtum hön-
um. Safn er nærri lagi en sýning,
því svo mikið er umfang verkanna.
Heimsmynd Johns Olsens leikur á
milli náttúru og náttúruhrifa, feg-
urðar og óhugnaðar, nútíðar, fortíð-
ar og óræðrar framtíðar. Alls kyns
listform leika í höndum hans, hvort
sem er skúlptúr, uppstillingar, teikn-
ing eða grafík.
Selirnir hafa mannsaugu
En náttúran getur tekið á sig
aðrar myndir en þaulhugsaða útgáfu
Birgis eða dómsdagsmynd Johns
Olsens. Norski ljósmyndarinn Per
Maning hefur tekið ástfóstri við se-
lina í Sædýrasafninu í Esbjerg. í
samtali við Morgunblaðið segir hann
heillaður frá hvernig selirnir koma
honum fyrir sjónir og hvernig hann
hefur vingast við þá á löngum tíma.
Myndir hans eru heimur friðar og
rósemi eftir óreiðu og yfirþyrmandi
sjónáreiti Johns Olsens. Og ef ein-
hver efast um sannleiksgildi þjóð-
sagna sem herma að selirnir hafí
mannsaugu þarf ekki annað en að
horfast í augu við selina hans Man-
ings. Augu þeirra búa bæði yfír ró
og forvitni þar sem þeir synda um
á sex stórum gráleitum ljósmyndum
í norræna skálanum, ásamt lýsandi
björtum málverkum hinnar fínnsku
Ninu Roos, máluðum á plexigler, auk
strigasekkja, sem hin sænska Eva
Löfdahl bindur við náttúruna í skál-
anum, nefnilega þrjú stór tré, sem
vaxa í miðju hans.
Frá náttúrunni gæti athyglin
beinst að því sem að áliti mann-
skepnunnar er kóróna sköpunar-
verksins, nefnilega hún sjálf. En
meðferð listamannanna á manninum
sjálfum er efni í aðra grein.
Kristrún Helga Björnsdóttir og Peter Máté á leið í tónleikaferðalag
Austur í
KRISTRÚN Helga Björnsdóttir þver-
flautuleikari og Peter Máté píanóleikari
eru að leggja upp í tónleikaferð um Aust-
firði. Tilefnið er hundrað ára kaupstaðar-
afmæli Seyðisfjarðar, en Kristrún Helga
var skólasljóri tónlistarskólans á staðnum
áárunum 1987-94.
Peter er Austfirðingum einnig af góðu
kunnur, en hann var um þriggja ára skeið
tónlistarskólastjóri og organisti á Stöðvar-
firði, Breiðdalsvík og Fáskrúðsfirði.
Fannst Kristrúnu Helgu tilvalið að fá hann
til liðs við sig þegar henni var boðið að
efna til tónleika í tengslum við afmælishá-
tíðarhöldin eystra.
Listamennirnir sáu ástæðu til að nýta
ferðina til fullnustu og Iögðu því á ráðin
um tónleikahald á fleiri stöðum. Þeir eru
flestum hnútum kunnugir á þessum slóðum
en segja að þetta sé kjörið tækifæri til að
kynnast þeim stöðum sem þeir þekktu
ekki áður.
Peter og Kristrún Helga hefja leikinn á
Kirkjubæjarklaustri á mánudagskvöld, en
þaðan liggur leiðin til Hafnar í Hornafirði
á þriðjudagskvöld og Breiðdalsvíkur á
miðvikudagskvöld. Föstudaginn 30. júní
afmælið
verða listamennirnir á Stöðvarfirði og
daginn eftir á Seyðisfirði. Mánudaginn 3.
júlí fær Ncskaupstaður þá í heimsókn og
tónleikahaldinu lýkur í Borgarfirði eystra
þriðjudaginn 4. júlí. AHir tónleikarnir hefj-
ast klukkan 21 nema á Seyðisfirði en þar
hefjastþeir klukkan 16.
Ferðalagið leggst vel í listamennina.
Kristrún Helga kveðst hlakka mikið til að
spila á tónleikum, enda hefur hún helgað
sig kennslu á undanförnum árum. „Ég hef
verið að koma mér í gang í vetur. Það er
mikið starf að halda utan um starfsemi í
tónlistarskóla og ég hef ekki alltaf haft
nógan tíma til að æfa mig. Nú vil ég hins
vegar fara að spila meira og það er frá-
bært að fá jafn færan píanóleikara og
Peter til að spila með sér.“
Allir ættu að geta fundið
eitthvað við sitt hæfi
Peter hefur einbeitt sér að kammertón-
list undanfarið og hefur ekki efnt til ein-
leikstónleika í heilt ár. Hyggst hann ráða
bót á því í haust en gerir fastlega ráð
fyrir að verða viðloðandi kammertónlist
næsta vetur.
Morgunblaðið/Sverrir
KRISTRÚN Helga Björnsdóttir og
Peter Máté efna til sjö tónleika á
Austfjörðum á næstu dögum.
Listafólkið fullyrðir að allir ættu að
geta fundið eitthvað við sitt hæfi á tónleik-
unum en tónlist frá barokktimanum og
öndverðri 20. öldinni er áberandi á efnis-
skránni.
Fyrsta verkið sem Kristrún Helga og
Peter munu leika er sónata fyrir þver-
flautu og píanó eftir Johann Sebastian
Bach. „Þetta er ákaflega fallegt verk sem
reynir injög á samspilið," segir Peter.
Því næst flytja þau lítið rómantiskt
flautuverk eftir Gabriel Fauré og segir
Kristrún Helga að það sé ekki síður fal-
legt. „Þetta er hálfgert næturljóð. Ákaf-
lega tært og sakleysislegt þótt það hafi
verið samið á hundrað ára afmæli frönsku
byltingarinnar."
Á efnisskránni er einnig eitt þekktasta
verk flautubókmenntanna sem Francis
Poulenc á heiðurinn af. Peter segir að það
sé í senn litríkt og aðgengilegt og alls
ekki nútímalegt þótt það hafi verið samið
um miðbik þessarar aldar.
Að því loknu dregur Kristrún Helga sig
sem snöggvast í hlé meðan Peter flytur
tvö þekkt og vinsæl verk fyrir píanó eftir
Wolfgang Amadeus Mozart og Franz Liszt.
Síðan stígur þverflautuleikarinn aftur á
svið og listafólkið sameinar að lokum
krafta sína í sónötu eftir Bohuslav Mart-
inu. Kristrún Helga segir að verkið sé í
miklum metum meðal tónlistarmanna þótt
almenningur viti ekki mikil deili á því.