Morgunblaðið - 25.06.1995, Blaðsíða 8

8 B SUNNUDAGUR 25. JÚNÍ1995
MANNLIFSSTRAUMAR
MORGUNBLAÐIÐ
Að sitja
í súpunni
SKULDA-
SÚPA heimil-
anna. Það er orð
dagsins, í ræðum
ábyrgðarfullra og
umræðum hneykslunarhópa. Allir
hreint aldeilis hlessa! Skulda
heimilin í landinu? Og sveitar-
stjórnimar líka? Að vísu voru
menn að taka lán, enda allt lagt
upp úr greiðari aðgangi að lánum,
en hveijum datt í hug að þeir
sætu uppi með skuldir?
íbúðakaupendur og -byggjend-
ur, sem eru þá væntanlega heim-
ilin í landinu, hafa undanfarinn
áratug aukið dijúgt lán sín hjá
Húsnæðisstofnun. Eftir lögin frá
1986 snaijukust útlánin upp í
12-14 milljarða á ári og með til-
komu húsbréfakerfísins eru árleg
meðalútlán húsnæðislánakerfís-
ins 18-20 milljarðar kr. á ári
hveiju. Þetta hafa menn fengið
lánað til 40 ára og húsbréfín til
25 ára. Semsagt æði margir tug-
ir milljarða orðnir útistandandi
og langur spölur þar til heimilin
borga það niður. Skuldir? Hvurs
lags er þetta eiginlega. Bregður
ekki álfkona sprota og lætur þær
hverfa?
Skuldabaggi „sjálfsögðu
íbúðarlánanna" er ekki einslitur.
Unga fólkið bætir honum gjaman
ofan á námslánin sín, sem varla
er byijað að borga. Og skellir
niður á milli láni ti! að kaupa bíl
og allar græjur sem nauðsynlegar
eru sæmilegum lífsstíl. Þegar hún
á að bera þetta allt fer bykkjan
svo allt í einu að sligast. Fleiri
lauma einum og einum smápinkli
ofan á. Holræsagjaldið, sem
Reykjavíkurborg lagði á í fyrra á
allt húsnæði jók verðtryggðar
skuldir borgarheimilanna um 200
milljónir, fyrir utan hækkuð fast-
eignagjöld. Ekki er að efa að fólk
þarf og Iangar í alla kubbana í
lególandinu strax. En hissastir
verða menn svo þegar skuldasúp-
an reynist ekki vera nein sæt-
súpa. Að afborganir og vextir
takmarka svigrúm til aukinnar
neyslu og því meira og lengur sem
upphæðin er hærri.
Þegar lögin 1986 með svona
rýmkuðum lánum til húsnæðis-
kaupa komu, fylgdi að allir ættu
rétt á láni fyrir minnst þriggja
herbergja íbúð, því „það borgaði
sig ef þyrfti svo kannski að
stækka aftur við sig“. Og tveggja
herbergja íbúðirnar sem ungt fólk
hafði oftast byijað í, urðu óút-
gengilegri. Fram að því þótti
skynsamlegt að byija á að kaupa
ódýra tveggja herbergja íbúð,
selja hana upp í stærri til að eiga
eitthvað upp í næsta áfanga, án
þess að taka allt að láni og áfram.
Skylduspamaðurinn bjargaði líka
mörgu ungmenni um svolitla eig-
in upphæð. En þannig tekur auð-
vitað tíma að fikra sig upp í óska-
íbúðina. Og hentar ekki óþolin-
mæði nútímans á Islandi. Allt í
lagi. En af hverju eru allir svona
hissa á því að skuldimar aukist
við að taka lán? Hvatningin til
þess var þó meðvituð, eða vár það
ekki?
Í hinum íslenska ákafa hefur
verið byggt
grimmt. Af nærri
50 milljörðum
,sem lánað hefur
verið út úr félags-
lega kerfínu einu, hefur um.helm-
ingur verið Iánaður út á sl. fímm
árum. Tilgangurinn að lækka
húsnæðiskostnað fólks með lágar
tekjur. Ekki hefur tekist hönd-
uglegar til en svo að fjöldi íbúða,
sem húsnæðismálastofnun hefur
þurft að innleysa hefur hátt í
fímmfaldast á þremur árum, úr
30 íbúðum árið 1991 í 140 1994,
enda er kerfíð skyldugt til endur-
kaupa á sama verði, sem afskrift-
ir saxa nú víst eitthvað í. Og
mörg Iitlu sveitarfélögin, sem
voru þannig að útvega einhveij-
um byggingamönnum á staðnum
verkefni, burtséð frá þörf, eru að
sligast undan sínum hlut, sitja
uppi, með illseljanlegar íbúðir.
Sem þó eru seljanlegri en auðu
húsin á frjálsa markaðinum á
staðnum vegna þessara hlunn-
inda um endurkaup.
Nú er mikið offramboð á íbúð-
um sem ekki ganga út, en marg-
ir þurfa nauðsynlega að láta til
að losa sig úr skuldum eða
minnka þær. Greiðsluvandi allt
of margra húseigenda er orðinn
að sprengju í okkar samfélagi,
sem skuldasúpukokkar keppast
við að lýsa yfir að verði að bæta
einhveiju kryddi í, keyptu fyrir
skattpeninga. Þá hefur komið í
ljós að þeir sem sækja um
„greiðsluerfiðleikalán" eru mest
rað- og einbýlishúsaeigendur,
sem hafa yfír meðallaunatekjur.
Hvers konar skuldasúpu eru þeir
í? Væri kannnski ráð að bjarga
þeim yfír í tveggja til þriggja
herbergja íbúð úr stóra óviðráð-
anlega húsinu. Aðstoða þá sem
ekki hafa ætlað sér af aftur á
byijunarreit.
En stóru húsin eru víst ill-
seljanleg. Kannski eru þetta bara
þessi gamalkunnu vandræði, sem
við íslendingar komum okkur
gjaman í. Semsagt of mikið og
of hratt. Svona rétt eins og við
emm komin með of mörg skip
fyrir verkefnin þá sé búið að
byggja allt of mörg hús og of
stór. Enda seldust ekki nema 19
einbýlis- og raðhús á fyrstu þrem-
ur mánuðum þessa árs á móti 52
í fyrra og íbúðum í byggingu far-
ið að fækka. Væri kannski rétt
að staldra við og fá betri nýtingu
á þessi hús og íbúðir. Hjálpa til
við endurbætur og viðgerðir á
þeim, sem tekur við iðnaðarmönn-
um, enda ljóst að mikið hefur
verið látið drabbast niður í látun-
um og ekki sinnt reglulegu við-
haldi, í stað þess að veita lán til
nýrra eigna, sem ofgnótt er af á
markaðinum.
Allavega er þetta eitthvað
dularfull skuldasúpaa, þar sem
uppsöfnuð lán verða öllum að
óvömm skuldir. Yfirsúpukokkam-
ir koma sér ekki saman um hvaða
krydd geti nú helst bætt hana.
Verður ekki eina ráðið að eta
hana bara upp í stað þess að bæta
í og þynna? Laga ekki nýja fyrr
en fer að lækka í súpuskálinni?
Gárur
eftir Eltnu Pálmadóttur
TÆKNIÆr verid að afsanna kenninguna um stóra hvellinnf
Alheimssprenging
í úlfakreppu
IMEIRA en hálfa öld hefur þungamiðja heimsmyndar okkar verið kenn-
ingin um að alheimurinn sé að þenjast út. Kenningin hefur byggst á lit-
breytingu ljóss frá íjarlægum vetrarbrautum frá hinum bláa enda litrófs-
ins í átt til hins rauða, svo sem er eðlislæg nauðsyn hlutar er geislar frá
sér ljósi um leið og hann fjarlægist. Edwin Hubble komst að þessu lit-
breytingarmynstri ljóss frá vetrarbrautum ogþví með að litbreytingin
og þar með hraði vetrarbrauta á leið frá okkur væri í hlutfalli við þá
fjarlægð sem vetrarbrautin væri í fyrir. Þetta er einmitt það hreyfimynst-
ur er leifar sprengingar sýna, ef efnið væri allt komið úr einum punkti.
Hægt var að áætla með nokkurri nákvæmni aldur alheimsins út frá
þessu líkani, þ.e. tímann sem liðinn væri frá sprengingunni. Ekki nægir
til þess mats að taka núverandi hreyfingu efnisheimsins og „framlengja
aftur á við“ með jöfnum hraða heldur þarf að taka tillit til þess að þyngd-
araflið reynir að halda alheiminum saman og dregur því úr þensluhrað-
anum. Ef ráðið er í fortíð alheimsins hefur útþenslan því gengið hraðar
en nú sem stendur. Heimurinn er yngri sem því nemur.
að studdi dyggilegast við þessa
heimsmyndunarkenningu, að
fyrir nokkrum áratugum fannst svo-
kölluð baksviðsgeislun, sem var fyrir
hendi jafnt í öllum áttum héðan frá
oss séð. Hún stafar
frá ystu sprengju-
leifum, sem hafa
haft mestan hraða.
í henni má fínna
upplýsingar um
hitastig þessa efnis
og það kom heim
og saman við það
sem menn höfðu
reiknað út að það ætti að hafa sam-
kvæmt eðlisfræðilegum líkönum um
stóru sprenginguna, 4,2 stig yfir
alkuli. Þetta jók afar mikið traust
manna á sprengilíkaninu, sem var
ekki sérlega vel staðfest út frá
hreyfimynstri vetrarbrautanna einu
saman. Enda hefur farið svo að um
leið og gafst kostur á nákvæmari
fjarlægðarmælingum til ij'arlægra
vetrarbrauta fóru að koma brestir í
kenninguna. Tækifæri gafst til ná-
kvæmni íj'arlægðarathugana er
Hubble-sjónaukanum var komið á
braut um jörðu og hann fenginn til
að starfa eftir nokkurt bras. Það
þurfti að koma mælitækjum út fyrir
lofthjúp jarðar, því að truflanir af
ferð ljóssins um loftið settu ná-
kvæmninni skorður.
Niðurstöður
Mælingar eru nýjar og ekki til-
búnar í neinu óhemjumagni. í stuttu
máli kemur ýmislegt óþægilegt í ljós,
ef menn vilja halda sig við þægilega
heimsmyndarkenningu. Aldur al-
heimsins samkvæmt hvellkenning-
unni virðist lægri en talið var og það
sem verst er: Elstu stjörnur alheims
eru eldri en heimurinn sjálfur! Sú
grein stjarneðlisfræðinnar sem fæst
við þróun og aldur fastastjarna út
frá kjarnabreytingum er tiltölulega
vel þróuð og talin ábyggilegri en
heimsmyndunarlíkön, sem eru á
mótunarstigi. Enn annað er að
hreyfingin er ekki eins og hún á að
vera, að allt fjarlægist hvert annað
með hraða i hlutfalli við ljarlægðina
sem er fyrir. Geysimikill sveipur
AÐ ÞESSARI vetrarbraut í
Meyjarhópnum reyndust vera
fimmtíu og sex miHjónir ljós-
ára. Sé sú mæling rétt er al-
heimurinn yngri en elstu
fastastjörnur hans!
vetrarbrauta og hópa þeirra er á
ferð næstum þvert á þá stefnu sem
vera ætti. Meðal þeirra er okkar eig-
in vetrarbraut og sá hópur vetrar-
brauta sem hún tilheyrir. Ennfremur
það, að dálítill hluti hins merkjanlega
alheims hreyfíst líkast því að hann
dragist að risavöxnu efnsissamsafni,
sem við hefum ekki getað orðið vör
við að öðru leyti. Þó að kenningin
um alheimssprenginguna hafí verið
vinsælasta heildartilgátan um hreyf-
ingu og tilurð alheimsins undanfarna
áratugi er svo margt um mótsagnir
hvað hana varðar, og svo margt í
endurskoðun, að það ber að líta á
hana sem ósannaða tilgátu enn um
skeið, uns reiða kemst á hið mjög
svo óreiðukennda samsafn þekking-
aratriða okkar.
eftir Egil
Egilsson
VERALDARVAFSTURÆ/ ///// við íbúar ímyndunar?
Ergests augað glöggt?
LÝSINGAR á ijarlægum löndum
þykja oft gefa sannari mynd af
högum heimamanna ef lýsandinn
kemur utan frá. Tilhneiging heima-
manna er að vilja halda fram kost-
unum en leyna göllunum á viðkom-
andi samfélagi: Eðli málsins sam-
kvæmt er erfitt að vera trúverðugur
ef maður er samdauna viðteknum
háttum.
MARGUR hefur því harmað það
að komast ekki yfir lýsingu
á jarðkerfínu okkar frá einhverjum
óviðkomandi. Fyrir þá er rétt að
benda á bók Roberts Monroe, sem
áður hefur verið
nefndur hér í ver-
aldarvafstri, Far
Joumeys (lang-
ferðir). Þar er eina
slíka lýsingu að
finna: BB sem er
eftir Einar strandaglópur á
þorstejn jarðsviðinu vitnar
þar í ferðabækl-
ing, sem hann fékk er lagt var upp
í heimsreisu til nokkurra furður-
stranda sýnilega alheimsins, þar á
meðal jarðarinnar okkar. Ferða-
skrifstofan sem hann fór með sér-
hæfði sig í TSI-ferðum (Time-
Space-Illusion: Sviðum tíma og
rýmis-ímyndunar), þ.e. yfir í efnis-
heiminn.
BB er nokkuð vantrúaður á að
þetta sé áhugaverð reynsla, þ.e. að
gerast jarðarbúi um stundarsakir
(u.m.þ.b. 5.000 ár eða svo) eftir að
hafa kynnt sér málið nánar. Um
upphafið endursegir hann: „Ein-
hver, Einhvers Staðar" þurfti á
„orkunni“ Loosh að
halda. Hann ákvað að
framleiða hana með
tækni í stað þess að leita
að henni í „náttúrulegu“
formi. Hann ákvað því
að skapa garð fyrir vöxt
Loosh-orkunnar. Hann
tók til starfa á afskekkt-
um stað og fýrst skap-
aði hann hagstæðar að-
stæður fyrir kolefnis-
súrefnis keðjuverkunina
en Loosh-orkan kom
fram sem hliðarverkun
í henni. Tækin voru ein-
frumungar sem lifðu í
vatni. En þar sem þeir
voru mjög smáir og lifðu
stutt var uppskeran rýr:
Eingöngu var unnt að
uppskera Loosh-orkuna
þegar tæki (lífvera)
lauk lífí sínu.
Næst breytti hann verulega til
og flutti nýju tækin yfir í lofthjúp-
inn, gerði þau miklu stærri og sneri
kolefnis-súrefni keðjunni við. Hann
festi þessi tæki við jörðina til þess
að forðast ójafna dreifingu á efnum
og geislum, sem hafði háð fyrstu
tilrauninni. Sem aukaverkun við
þetta jókst súrefni í lofthjúpnum til
muna og vindar tóku að geisa. Þeir
hjálpuðu til við að enda feril hvers
tækis snögglega í miklu mæli og
þannig var unnt að fá mikla upp-
skeru eftir þörfum.
Til að gera langa sögu stutta:
Einhver hélt áfram að þróa garð
sinn því að hann varð ekki ánægður
með árangurinn: Næst komu stærri
og stærri hreyfanleg tæki sem lifðu
bæði á fyrri tækjum og svo seinna
hver á öðru. Síðan ákvað Einhver
að hreinsa út öll stærstu tækin á
einu bretti því að líftími þeirra var
of langur til þess að vera hagkvæm-
ur.
En áður uppgötvaði hann fyrir
tilviljun að átök þeirra um fæðuna
framleiddi líka Loosh-orku. Niður-
staða hans var því sú að í stað
þessara stóru hægfara tækja væri
betra að hafa smærri og liðugri
tæki, þannig að átökin gætu orðið
meiri og því Loosh-framleiðslan líka
meiri.
Til hliðar við þetta skapaði hann
líka nokkuð veikburða tæki, sem