Morgunblaðið - 25.06.1995, Blaðsíða 16

16 B SUNNUDAGUR 25, JÚNÍ1995
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
SAMTÍMAMYND
AF KRISTI
GÖMUL mynd af málverkinu, sem talið er vera
samtímamálverk af Kristi.
DJÚPT niðri í grafhvelfingum
hinnar gömlu Bartolomeusarkirkju
í ítölsku hafnarborginni Genúa er
geymt lítið fomfálegt málverk.
Þama er það varðveitt mjög vel,
enda hefur það lengi verið talið
meðal dýrmætustu gripa kaþólsku
kirkjunnar. Til þess að komast inn
í klefann, þar sem það er geymt,
þarf að fara í gegnum sjö dyr, sem
allar era rammlega læstar og sinn
hver lykillinn sem gengur að hverri
þeirra. Málverkið er
þannig ekki haft á al-
mannafæri, það kostar
mikla fyrirhöfn að fá
að sjá það, verður ekki
gert nema að fá fyrst
sérstök leyfi á æðstu
stöðum og jafnvel þó
að það fáist era prestar
og gæzlumaður kirkj-
unnar enn tortryggnir
og varkárir, er þeir
fara með komumanni
eftir mörgum göngum
í neðanjarðarhvelfing-
um kirkjunnar og opna
hveijar dymar á fætur
öðram.
Málverk þetta er
Kristmynd, sem er í sjálfu sér ekki
svo óvenjulegt í kirkjum hvar sem
er í veröldinni. En þessari mynd
fylgir ákveðin helgisögn, sem seg-
ir, að myndin sé samtímamynd af
Kristi, gerð af listamanni sem sjálf-
ur sá Krist.
Enginn skyldi ætla sér að taka
allar hinar mörgu helgisagnir innan
kaþólsku kirkjunnar hátíðlega. Tré-
flísar þær, sem eiga samkvæmt
helgisögnum að vera úr krossinum
sem Kristur var krossfestur á era
svo margar og miklar, að sagt er
að nægja myndi til að byggja heilt
hús. Því kynnu menn að hafa til-
hneigingu til að líta helgisögnina
bak við þessa mynd sem jafn óá-
reiðanlega og ekkert á henni að
byggja.
Nokkur umliðin ár hefur enskur
sagnfræðingur, að nafni Conrad
Allen, unnið að því að rannsaka
þessa mynd og sögu hennar. Hann
hefur að vísu ekki fengið afdráttar-
laust svar við spurningum sínum,
en þegar brot er lagt við brot í
margs konar gömlum heimildum
og skjölum, þá er niðurstaðan, að
það sé ekki aðeins mögulegt að hér
sé um að ræða raunveralega and-
litsmynd af Kristi, heldur benda
allar líkur til þess, að hún sé máluð
af einum fremsta málara Sýrlands,
sem fór sérstaklega til fundar við
Krist til að gera mynd af honum.
Ætti myndin að hafa verið máluð
einhvem tímann á tímabilinu milli
14. marz og 12. apríl árið 29, eftir
vora tímatali. -
Málarinn Anan
Nafn málarans var Anan. Hann
var ritari og málari Abgars kon-
ungs af Edessa í Sýrlandi, en borg
sú kallast nú Urfa og er í Tyrk-
landi, rétt við sýrlenzku landamær-
in.
Frásögn af för Anans á fund
Krists og hvemig hann gerði mynd-
ina af Kristi er skráð af Labubna,
skrifara Abgars konungs. Var frá-
sögn þessi varðveitt í skjalasafni
Edessa-borgar, en síðan hvarf frá-
sögnin þaðan á upplausnartímum
og menn vissu ekki hvað varð af
henni.
Á 5. öld er víst að armenskur
sagnfræðingur, er starfaði í
Edessa, hafði lýsingu Labubnas
undir höndum. Þessi sagnfræðing-
ur hét Moses frá Khoren og eru
ýmis rit hans enn vel varðveitt. Þar
minnist hann á einum stað á frá-
sögn Labubnas og segir, að mynd-
in, sem Anan gerði af Kristi, sé
enn varðveitt í Edessa.
í aldaraðir veittu
menn þó lítt athygli
þessum ummælum
hins armenska sagn-
fræðings. Það var ekki
fyrr en 14 öldum síðar
eða á miðri 19. öld
sem fleiri brot þessar-
ar sögu fara að koma
í ljós við athuganir
gamalla rita. Þá var
það sem British Muse-
um í London komst
yfir nokkur gömul rit
úr klaustri einu í
Egyptalandi, sem
stendur nálægt ánni
Níl. Gamlar sagnir úr
þessu klaustri sögðu,
að sum þessara rita væra tengd
ævisögu Krists. Ritin vora á ýmsum
fomum tungumálum og með ýmsu
letri og liðu nokkrir áratugir þang-
að til tekist hafði að ráða hin tor-
skildu letur og tungumál. Kom þá
í ljós, að í skjölunum var að finna
í umfjöllun fjölmiðla
um gamlar myndir
hefur sú skoðun verið
sett fram að engin sam-
tímamynd sé til af
Kristi. Filippía Kristj-
ánsdóttir mundi þá eft-
ir gömlu gulnuðu riti í
skjölum sínum, þar sem
sagt er skilmerkilega
frá því að raunveruleg
mynd af honum sé til.
afrit af frásögn Labubnas, gert í
Edessa árið 411.
Þetta vakti nokkra athygli
kirkjusagnfræðinga. Það var þá
staðreynd, að Labubna hafði skrif-
að þessa frásögn, og þar sem nú
hafði fundizt eitt afrit af frásögn
hans hófst nú leit víðsvegar í söfn-
um, hvort hugsanlegt væri að fleiri
afrit væra falin í gömlum skjölum.
í Bibliothek Nationale í París
fannst afrit af frásögn, skrifað á
armensku á 12. öld, og enn 10
áram síðar fannst enn eitt afrit í
skjalasöfnum rússneska keisarans
í Pétursborg. Það var 6. öld. Tóku
fræðimenn nú til að bera þessa
texta saman og kom í ljós, að text-
amir vora svo líkir, að útilokað er
annað en að þeir stafí allir frá einu
og sama uppranahandriti. Þar að
auki útfylltu þeir hver annan þann-
ig, að hluta sem voru skemmdir í
einu handritinu var hægt að fá í
hinum handritunum. Skal nú rakin
í stuttu máli frásögn Labubnas.
Frásögn Labubnas
{ byijun segir Labubna ítarlega
frá því, að Abgar konungur sendir
sendinefnd með Anan að formanni
til samningaumleitana við Sabinus,
sem var landstjóri Rómveija í Sýr-
landi, Fönikíu, Palestínu og Mesó-
pótamíu. Á heimleiðinni kom sendi-
nefndin við í Jerúsalem, þar sem
hún heyrir sagt frá Jesú og krafta-
verkum hans ásamt því, að undir-
búið sé samsæri gegn honum.
Við heimkomuna segir Anan
Abgar konungi frá því sem hann
hafði orðið vísari í Jerúsalem. Kon-
ungurinn verður hrifinn og skrifar
bréf til Jesú og biður Anan um að
fara með það til hans til Jerúsalem
í þeirri von, að Jesú geti læknað
konurtginn af sjúkdómi sem hann
þjáist af. Mun Abgar hafa þjáðst
af húðsjúkdómi, sem varð valdandi
auknefnis hans „hinn svarti". í
bréfínu segir Abgar konungur að
hann hafí heyrt um kraftaverk Jesú
og álíti að hann sé annaðhvort guð
sjálfur eða guðs sonur. Biður hann
Jesú um að koma tl Edessa, þar
sem hann heitir honum skjóli og
vemd.
Anan fór með bréfið til Jesú og
afhenti honum það á tímabilinu frá
miðjum marz til miðs apríls árið
29. Hann hitti Jesú og færði honum
bréf konungsins. Svar Jesú var á
þessa leið:
„Farðu og segðu húsbónda þín-
um, sem sendi þig til mín: Lofaður
sé sá, sem trúir án þess að hafa
séð mig, því að skrifað stendur, að
þeir, sem sjá mig, munu ekki trúa
á mig og þeir sem ekki sjá mig
munu trúa. Viðvíkjandi því sem þú
skrifar, að ég eigi að koma, svara
ég, að allt er þegar ákve'ðið. Eftir
það mun ég hverfa til föður míns,
sem sendi mig, og þegar ég fer til
föður míns, mun ég senda þér einn
af lærisveinum mínum, svo að hann
geti læknað þig og allt fólk sem
er með þér og svo hann geti leitt
þig til eilífs lífs. Sé borg þín bless-
uð, svo engir fjandmenn geti unnið
hana.“
Þannig svaraði Jesú bréfi kon-
ungsins. Jafnframt þessu er því
lýst, að Anan hafi gert andlitsmynd
af Jesú, því að hann var einnig
málari. Andlitsmyndina og svarið
flutti hann heim til Edessa og þar
tók konungurinn við myndinni og
sýndi henni mikla virðingu og
geymdi hana í höll sinni. Frásögn-
inni lýkur svo með því, að eftir
dauða Jesú hafi einn af lærisvein-
um hans, „Addai“ (sem er talinn
vera Thaddeus postuli), farið til
Edessa, þar sem hann læknaði og
skírði Abgar konung.
Öll þessi frásögn kom þannig í
ljós á síðustu öld við rannsóknir
og þýðingar á þeim þrem afritum,
sem þá fundust sitt á hveijum stað,
af frásögn Labubnas. Þessi frásögn
var þegar talin merkileg án þess
að rannsóknimar næðu lengra.
Nákvæmar rannsóknir
Nú hefur, eins og fyrr segir,
hinn enski fræðimaður Conrad
Allen unnið að því í mörg ár, að
reyna að leita uþpi frekari upplýs-
ingar og heimildir. Hann hefur
sjálfur skoðað handritin, leitað
uppi frásögn Mósesar af Khoren
og ótal margt fleira. Hann segir
að við ítarlega athugun hafí ekki
tekizt að fínna neina galla á frá-
sögninni. í heimi eru ýmsar tíma-
setningar og fjöldi persóna er
nefndur sem þá var uppi eða kem-
ur við sögu. Allt siíkt var flókið
mál fyrir miðaldaritara og ef upp-
haf sögunnar væri að fínna þá
mætti telja víst að þeim yrðu á
margskonar mistök. En allt í þess-
ari frásögn kemur heim við þá
þekkingu, sem nú er fengin eftir
hinar nákvæmu Biblíurannsóknir,
sem nú grandvalla þekkingu
manna á þessu tímabili. Frásögnin
er raunsæisleg og tildurslaus og
er það einnig í algerri mótsetningu
við rit miðaldaritara. Þannig er
ákaflega margt þegar fengið sem
mælir eindregið gegn því, að hér
sé um að ræða síðari tíma tilbún-
ing.
Conrad Allen hefur einnig rann-
sakað málverkið vandlega og reynt
að gera samanburð á því og öðram
miðaldamálverkum, stíl þess og
málaratækni. Hann rekur ítarlega
allt sem hægt er að vita með vissu
um sögu þess.
í kirkjulegum ritum fornum er
minnzt á þetta málverk á nokkram
stöðum. Árið 324 getur Eusebius
þess, að á 5. öld hafí fyrmefndur
Móses af Khoren séð það og
Evagrius segist hafa séð það árið
545. Þá ritar kirkjufaðirinn Les
af Konstantinopel að hann hafi séð
það, kropið niður við það á bæn,
er hann kom til Edessa á leið sinni
á kirkjuþing í Nicæa.
Allan þennan tíma er þess getið
að málverkið sé varðveitt í Edessa.
Eftir árið 944 er saga málverksins
vituð nákvæmlega. Það ár hertaka
múhameðstrúarmenn Edessa. Þá
gerir keisari austrómverska ríkis-
ins friðarsamning við þá, þar sem
hann viðurkennir yfírráð múham-
eðstrúarmanna yfir Edessa, skilar
þeim 200 stríðsföngum og greiðir
þeim 12 þúsund silfurpeninga gegn
því að hann fái afhenta hina heil-
ögu mynd úr höll Abgars konungs.
Málverkið kemur til Konstantinop-
el 15. ágúst 944 og var tekið á
móti því með miklum heiðurstákn-
um. Það var borið í skrúðgöngu
til Sofíu-kirkjunnar og þaðan var
það skömmu síðar flutt til Frúar-
kirkjunnar. Var það rammað þar
inn í dýrmætan gullramma.
Þama var það varðveitt í 418
ár. Á þeim tíma hemámu Tyrkir
Konstantinopel, en þá gerðist það
árið 1362 að herskipafloti frá
Genúa, undir stjóm Moltaldo kaf-
teins, vann borgina. Tóku borg-
arbúar á móti honum sem frelsara
og er hann hvarf þaðan á brott
var hann hlaðinn góðum gjöfum,
m.a. hinni heilögu mynd. Hann gaf
Bartolomeusar-kirkjunni myndina
skömmu fyrir andlát sitt. Þar hefur
myndin síðan verið varðveitt nærri
óslitið, en fjóram sinnum hefur hún
verið í hættu.
Fyrst var það árið 1507. Þá
rændu franskir hermenn í þjónustu
Lúðviks 12. henni og fluttu hana
til Parísar. Öldungaráð Genúa
sendi Frakkakonungi svo hörð
mótmæli að þau vora tekin til
greina og myndinni skiiað.
Árið 1798 náðu bylgjur frönsku
byltingarinnar til Genúa. Bylt-
ingarnefnd krafðist þess að fá
myndina afhenta, en því var neitað.
Árið 1810 uppleysti Napoleon
allar kirkjureglur og helgigripi
skyldi afhenda borgaranefndum.
Þá hurfu og eyðilögðust margir
munir kirkjunnar. Málverkið af
Kristi var einnig tekið, en það var
varðveitt og því skilað aftur 1816.
í fjórða skiptið var málverkið í
hættu í seinni heimsstyijöldinni,
þegar sprengja féll á klaustrið við
Bartolomeusar-kirlq'una og
skemmdi það mikið en hvelfíngin
með málverkinu slapp.
Conrad Allen hefur mikið unnið
að því að kanna málverk frá ýms-
um tímum miðalda, stíl þeirra og
liti. Ekki hefur hann verið svo
heppinn að finna neitt annað mál-
verk eftir Anan, en í löngum út-
skýringum, sem ekki er hægt að
rekja hér, kemst hann að þeirri
niðurstöðu, að flest bendi til þess,
að þetta málverk hafi verið gert á
tímum Krists. Það heyrir helzt
undir þau stílbrögð sem þá vora
ríkjandi, en er á flestan hátt ólíkt
þeim stílum sem ríkja síðar. Benda
þessar athuganir hans til þess, að
sú saga geti haft við rök að styðj-
ast að þetta sé sámtímamálverk af
Kristi.
Höfundur er skáldkonan Hugrún.
Filippía
Kristjánsdóttir