Morgunblaðið - 27.06.1995, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 27. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 27. JÚNÍ 1995 29
JHttQgnnfrlftfrtfe
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SAMRÆMDU
PRÓFIN OG STAÐA
ÍSLENZKUNNAR
NIÐURSTAÐA samræmdra prófa grunnskólanema í vor
hefur vakið athygli fyrir þær sakir að meðaleinkunn
- í ensku hækkaði verulega frá seínasta ári, en meðaleinkunn-
in í íslenzku lækkaði.
í fyrra var enskueinkunnin að meðaltali 6,5 en er nú 7,4.
Meðaleinkunnin í íslenzku lækkar hins vegar úr 6,4 í 5,3.
Aðeins tveir nemendur náðu einkunninni 10 á íslenzkupróf-
inu, en 246 í ensku. Og meira en helmihgur nemendanna,
eða 52,5%, eru með lægra en fimm í einkunn í íslenzku.
Aðeins 14,9% fengu svo lágt í enskuprófinu.
Þessi útkoma hefur beint athyglinni að stöðu íslenzkunn-
ar, þá ekki sízt gagnvart enskunni. Það er hæpið að fullyrða
að íslenzkukunnáttu hafi hrakað skyndilega á milli ára eða
enskukunnáttan batnað svo mjög. Meðaltalseinkunnir og
breytingar á þeim frá ári til árs eru háðar ýmsum óvissuþátt-
um, svo sem þyngd prófanna, undirbúningi nemenda og fleiri
atriðum, sem erfitt er að mæla. íslenzkuprófið er birt í heild
í Morgunblaðinu í dag og geta lesendur dæmt sjálfir um
hvort eðlilegt sé að meira en helmingur ungmenna, sem eru
að Ijúka skyldunámi, nái ekki einkunninni fimm á því prófi.
Sveinbjörg Sveinbjörnsdóttir, formaður Samtaka móður-
málskennara, bendir á það í samtali við Morgunblaðið á laug-
ardag að verkfall kennara kunni að hafa komið niður á
undirbúningi nemenda fyrir íslenzkuprófið. Jafnframt segir
Sveinbjörg: „Ekki má heldur gleyma því að nemendurnir
hafa þurft að þola töluverðan niðurskurð í íslenzku í gegnum
árin og íslenzkan er í mikilli samkeppni við enskuna. Ég
hugsa að skýringin á því hvað nemendurnir hafa staðið sig
vel í ensku sé sú að þeir eru í stöðugri þjálfun í gegnum
tölvur, myndbönd og annað. A sama tíma fara ekki mjög
mörg íslenzk börn að lesa fríviljug á íslenzku.“
Því miður er áreiðanlega mikið til í þessum orðum móður-
málskennarans. Þessu ástandi verður auðvitað að snúa við,
meðal annajs með aukinni áherzlu á íslenzkukennslu í grunn-
skólunum. í því efni eru tillögur Sveinbjargar um kennsluaf-
slátt til handa móðurmálskennurum skoðunarverðar.
Það liggur hins vegar í orðinu — móðurmál — að það
lærist fyrst og fremst á heimilinu, í félagsskap foreldra og
barna. Hluti vandans er eflaust sá litli tími, sem margir
foreldrar hafa nú orðið til að tala við börnin sín. Foreldrar
og aðrir forráðamenn barna bera mesta ábyrgð á að kenna
þeim rétt og fallegt mál, og þeir ráða líka miklu um það,
hvort þau sitja alla daga við myndbönd og tölvuleiki á ensku,
eða hvort þau taka sér íslenzka bók í hönd og hlusta á upp-
lestur á íslenzku. Ábyrgð á móðurmálskennslunni verður
aldrei varpað á skólana eina.
KOSTIR GRENNDAR-
LÖGGÆZLU
LÖGREGLAN í Reykjavík hefur að undanförnu lagt aukna
áherzlu á svokallaða grenndarlöggæzlu. Fjallað var um
eitt dæmi af því tagi í frétt í sunnudagsblaði Morgunblaðs-
ins. Lögreglan hefur sent íbúum Vesturbæjar, Gijótaþorps
og Seltjarnarness spurningalista til að eiga auðveldara með
að laga löggæzluna að þörfum og óskum íbúanna.
Svipað verkefni var unnið í suðausturhluta borgarinnar og
í Árbæ í desember síðastliðnum. Árangur þess er meðal
annars sá að ákveðnum lögreglumönnum í Árbæ og Breið-
holti hafa verið falin tengsl við íbúana í hverfunum. Þeir
„taka hverfin í fóstur“, eins og Guðmundur Guðjónsson yfir-
lögregluþjónn orðar það, fylgjast með vandamálum sem upp
koma og taka á þeim í samvinnu við íbúana.
í tveimur hverfum Reykjavíkur og í nágrannabæjunum,
sem heyra undir Reykjavíkurlögregluna, eru nú starfræktar
hverfislögreglustöðvar. Sums staðar, til dæmis í Breiðholti,
hefur gott samstarf við íbúana leitt til þess að ýmis afbrota-
mál hafa verið upplýst og komið í veg fyrir önnur afbrot.
Samstarf lögreglu og íbúasamtaka er enn á frumstigi, en
erlendis hefur slíkt víða gefið góða raun, til dæmis við svo-
kallaða nágrannavörzlu.
Aukið samstarf lögreglu og borgara er til þess fallið að
auka traust almennings á lögreglunni og öryggi fólks um
fjölskyldu sína og eignir, auk þess sem það auðveldar lögregl-
unni störfin. Þetta samstarf er þáttur í löggæzlunni, sem
hlúa verður að í framtíðinni.
Markaðsverðmæti framleiðslu magnesíumverksmiðju á Reykjanesi væri um 6 milljarðar króna
Vinnsluferli í Magnesíumverksmiðju
Orkuþörfin, raforka í glgawattsstundum á ári, olía og gufa í tonnum á ári
Raforka 10.000 | 25milljóntonnafsjóáári |ocu. . , , .
Olía 10.000 I 200 þus. tonn af skeijasandi á án | 35 þus. tonn af vatm
Gufa 50.000
25 milljón
tonn sjór
Raforka 5.000
Gufa 200.000
Saltvinnsla og
kalkbrennsla
: Raforka 100.000
30 þús. tonn súrefni
Vetnis-
framleibsla
150þús.tonn, 50%
magnesíumvetnisoxíð
2 þús. tonn
af vetni
Sýring, hreinsun,
eiming
Raforka 100.000
Gufa 500.000
Raforka 15.000
Saltsýra
Saltsýru-
framleibsla
Fyrirhugað
athafnasvæði
magnesíum-
verksmiðjunnar
á Reykjanesi
150þús. tonn, 55%
magnesíumklóríð
Þurrkun
100 þús. tonn, þurrkað
magnesíumklóríð
Raforka 350.000
Rafgreining,
hreinsun, steypa
Raforka 40.000
Gufa 100.000
Klór og
vetni
Saltrafgreining
70 þús.
tonn
klór
[ 20 þús.
I tonn salt
, r 25 þús. tonn magnesíum
Vítissóti
Öngla-'-
brjótsnef
Karl'
Tæknilega erf-
iður iðnaður í
örum vexti
HUGMYNDIN að baki því
að reisa magnesíum-
verksmiðju hér á landi
byggist á því að markað-
ur fyrir magnesíum sé í örum vexti
og framtíðarhorfur í greininni afar
vænlegar. Orka er stærsti kostnað-
arliður^ framleiðslunnar, eða um
40%. í kynningarriti sem sam-
starfshópur sem vinnur að verkefn-
inu á vegum Hitaveitu Suðurnesja,
Byggðastofnunar og Atvinnuþró-
unarfélags Suðurnesja, hefur dreift
erlendis segir að kosturinn við að
staðsetja slíka verksmiðju á íslandi
sé m.a. aðgangur að orku á hag-
stæðu verði úr jarðvarma og vatns-
afli sem geri kleift að framleiða
magnesíum með lægri tilkostnaði
en annars staðar. Island sé eina
landið í V-Evrópu sem geti verið
samkeppnishæft varðandi orkuverð
til framleiðslu af þessu tagi. Áætl-
anir starfshópsins taka mið af því
að orkuverð hér á landi yrði um
það bil 20 mills.
í væntanlegri verksmiðju á
Reykjanesi yrði það nýmæli að jarð-
varmi yrði notaður í hluta fram-
leiðsluferlisins. Orkuþörf verk-
smiðjunnar er talin um það bil 0,5
tetrawattstund, TWh, eða um það
bil 'h hluti orkunotkunar álversins
í Straumsvík. Magnesíumverk-
smiðjan fengi um það bil helming
orku sinnar, jarðvarmann, úr bor-
holum á háhitasvæðinu á Reykja-
nesi. Ljóst þykir að orka sé þar
nægileg, en bora þyrfti 1-2 holur
til viðbótar þeim sem nú eru á svæð-
inu til að tryggja rekstraröryggi
framleiðslunnar. Helmingur ork-
unnar til framleiðslunnar, vatns-
aflsorkan, yrði fengin úr orkukerfi
Landsvirkjunar.
Að sögn Friðriks Daníelssonar,
efnaverkfræðings, sem er ráðgjafi
samstarfshópsins, eru allar tíma-
setningar enn svo óljósar að ekki
er unnt á þessu stigi að fullyrða
neitt um hvernig Landsvirkjun
mundi útvega þá orku; hvort núver-
andi umframframleiðsla raforku-
kerfisins dygði eða nýrrar virkjunar
þyrfti við. Slíkt er m.a. háð fram-
gangi hugmynda um stækkun ál-
versins í Straumsvík.
Að sögn Friðriks er magnesíum-
framleiðsla tæknilega erfið og hefur
gengið misjafnlega í heiminum.
Fjárfesting í þessum iðnaði telst
því fremur áhættusöm. Nokkrir
aðilar hafa þó náð góðum tökum á
framleiðslunni og er gengið út frá
því við könnun vegna væntanlegrar
verksmiðju á Reykjanesi að ekki
verði í hana ráðist nema með bún-
aði sem byggist á fullþróaðri tækni
auk þess sem stefnt er að því að
fá til samstarfs um fjárfestingu og
reksturinn einhveija
þá aðila sem mesta
reynslu hafa á þess-
um iðnaði.
Þótt notkun jarð-
varma við magn-
esíumvinnslu hafi
ekki áður verið
reynd í heiminum er
að sögn Friðriks
Daníelssonar ekkert sem bendir til
þess að það geti valdið tæknilegum
erfíðleikum.
Skeljasandur og
aðkeypt efni
Rísi magnesíumverksmiðja á
Reykjanesi miða áætlanir við að
magnesíum yrði unnið úr skelja-
sandi úr Faxaflóa ög sjó. Eins og
skýringarmyndin, sem fylgir grein-
inni, gefur til kynna er upphaf
framleiðsluferlisins það að dæluskip
dælir skeljasandi á land við Helgu-
vík, þar sem væntanleg hafnarað-
staða verksmiðjunnar yrði. Skelja-
sandurinn er brenndur í brennslu-
ofni verksmiðjunnar og síðan bland-
að í sjó sem er tekinn inn í þrær.
Við þetta fellur út magnesíum
hydroxíd úr sjónum, sem er síað
úr botnfallinu og hvarfað við salt-
sýru. Þannig er búið til magnesíum
klóríð sem er styrkt með eimingu
og síðan þurrkað með jarðvarma
svo til verður hreint þurrt magnes-
íum klóríð.
í lokaferli framleiðslunnar er
magnesíum klóríð rafgreint, með
samskonar aðferðum og við álfram-
leiðslu, þannig að til verður annars
vegar fljótandi málmur sem er
steyptur — hin eiginlega fram-
leiðsluvara — og hins vegar klór.
Klórinn fer síðan í gegnum hringrás
þar sem úr honum er unnin salt-
sýra sem er notuð við að hvarfa
magnesíum hydroxíð í framleiðslu-
ferlinu eins og fyrr var lýst.
Könnun á skeljasandi hér við
land þykir benda til þess að hann
sé vel nothæfur í
þessa framleiðslu,
en framleiðslan yrði
þó ekki eingöngu
háð því heldur eru
jafnframt möguleik-
ar á að framleiða úr
aðkeyptu efni á
heimsmarkaði;
bergefni eða efnum
unnum úr sjó eða kalki.
Að sögn Björns G. Ólafssonar,
fulltrúa Byggðastofnunar í sam-
starfshópnum, kemur til greina að
fyrst í stað a.m.k. vinni verksmiðjan
á Reykjanesi að verulegum hluta
úr aðkeyptu hráefni, en með því
mætti draga úr fjárfestingarkostn-
aði og áhættu.
Léttasti smíðamálmur
sem um getur
Magnesíum er léttasti smíða-
málmur sem um getur og hefur um
það bil Aihluta af þyngd áls. Stærst-
ur hluti þess efnis sem framleitt er
í heiminum er notaður til íblöndun-
ar í ál.
Álverksmiðjur kaupa stóran
hluta heimsframleiðslunnar beint
af framleiðendum og talið er að
verksmiðja á stærð við álverið í
Straumsvík noti 500-1.000 tonn af
magnesíum við sína framleiðslu
Unnið er að könnun
á kostum þess að
reisa magnesíum-
verksmiðju á Reykja-
nesi. Pétur Gunn-
arsson kynnti sér
magnesíumvinnslu
og þær hugmyndir
sem uppi eru varð-
andi verksmiðjuna
á Reykjanesi.
árlega. Stór framleiðslufyrirtæki
bíla- og vélahluta skipta einnig
beint við einstaka framleiðendur
með sérstakt steypuefni sem fram-
leitt er, en virkur heimsmarkaður
er með viðskipti á magnesíum fyrir
milligöngu alþjóðlegra verslunar-
fyrirtækja.
Magnesíumframleiðsla er mest í
Bandaríkjunum, Kanada, Rússlandi
og Noregi. Stærstu fyrirtæki á
þessu sviði eru Norsk Hydo, Dow
Chemical og MagCorp. Eftir hrun
Sovétríkjanna hefur hlutur rúss-
neskra framleiðenda á heimsmark-
aði farið vaxandi og náði um tíma
15-20% markaðshlutdeild á heims-
markaði.
Vegna umframeftirspurnar, sem
m.a. er rakin til almennt hækkandi
verðs á hráefnum auk aukinnar
eftirspurnar eftir magnesíum til
framleiðslu á steyptum bíla- og
vélahlutum, hefur verð á málminum
stöðugt farið hækkandi undanfarin
misseri, eftir tímabundna lægð í
kjölfar aukins framboðs frá Rúss-
landi.
Verðið er nú í sögulegu hámarki
og samkvæmt fagtímaritinu Metals
Week 19. maí sl. var verð á tonni
af magnesíum á evrópskum mark-
aði 3.900-4.150 dollarar. Á sama
tíma var verð á magnesíum-steypu-
efni fýrir bíla- og vélaframleiðslu
3.400-3.600 dollarar tonnið.
6,1-6,5 milljarða
framleiðsla
Sé miðað við að magnesíumverk-
smiðjan á Reykjanesi framleiði ein-
göngu magnesíum
málm (en algengara
er að bæði málmur
og steypuefni séu
framleidd í verk-
smiðjum) yrði mark-
aðsverðmæti 25 þús-
und tonna ársfram-
leiðslu 6,1-6,5 millj-
arðar króna.
25 þúsund tonn svara til um 8,8%
af árlegri eftirspurn eftir málmin-
um á Vesturlöndum. Talið er að
framleiðsla verksmiðjunnar yrði að
stærstum hluta seld á, markaði í
V-Evrópu, enda yrði magnesíum
framleitt hér tollfrjálst á markaði
ESB. Ekki er þó talin ástæða til
að óttast að aukið framboð frá verk-
smiðjunni hafi mikil áhrif á markað-
inn, enda sé hann í örum vexti og
framleiðslugeta ekki næg við nú-
verandi aðstæður.
Lítill
launakostnaður
Ef verksmiðja af þessu tagi rís
á' Reykjanesi er ráðgert að hún
gæti veitt 250-300 manns atvinnu.
Meðal þeirra kosta sem kynningar-
rit samstarfshópsins segir að geri
ísland vænlegan kost fyrir verk-
smiðju af þessu tagi er að reynslan
sýni að laun og kostnaður við
starfsmannahald séu hér yfirleitt
lægri en almennt í nágrannalöndun-
um.
Stæstur hluti vinnuaflsins yrði
að sögn Friðriks ófaglært fólk sem
yrði sérþjálfað til þessara iðnaðar-
starfa, en einnig yrði þörf fyrir
nokkurn fjölda vélstjóra, vélvirkja
og rafvirkja auk tæknifræðinga og
verkfræðinga.
Þá má gera ráð fyrir að rekstur
verksmiðjunnar geti skapað verk-
efni fyrir fyrirtæki í málmiðnaði,
hugbúnaðarfyrirtæki og rafverk-
taka, auk viðskipta við flutninga-
fyrirtæki, tryggingafyrirtæki og
peningastofnanir.
Auk þess myndu byggingafram-
kvæmdir á um það bil 1 ferkíló-
metra athafnasvæði skapa atvinnu
í byggingariðnaði, en fram-
kvæmdatími er ráðgerður 18-24
mánuðir eftir því við hvaða hönnun-
arstig er miðað.
Einnig er talið hugsanlegt að
hluti búnaðar verksmiðjunnar yrði
framleiddur hér á landi eftir teikn-
ingum og skilgreiningum erlendra
hönnuða.
Um 16 milljarða
framkvæmdir
Þær áætlanir sem uppi eru gera
ráð fyrir að kostnaður við að reisa
verksmiðjuna geti numið um það
bil 250 milljónum bandaríkjadala,
eða um 15,75 milljörðum íslenskra
króna.
Að sögn Júlíusar Jónssonar, for-
stjóra Hitaveitu Suðurnesja, er með
öllu óljóst á þessu stigi hveijir hugs-
anlegir samstarfsaðilar við verkefn-
ið verði og hvernig staðið verði að
fjármögnun þess.
Ljóst sé að leitað sé erlendra
eignaraðila í hópi þeirra sem
reynslu og þekkingu hafi á fram-
leiðslu af þessu tagi og sé miðað
við að verksmiðjan verði að veru-
legu eða öllu leyti í eigu slíkra aðila.
Rætt hafi verið við fulltrúa nokk-
urra stærstu fýrirtækja á markaðn-
um, en allar séu þær Viðræður á
byijunarstigi. Áhugi Hitaveitu Suð-
urnesja á málinu skýrist fýrst og
fremst af áhuga á að finna markað
fyrir jarðvarma á háhitasvæðinu
Reykjanesi.
Júlíus og Friðrik Daníelsson
árétta að verksmiðjan verði ekki
reist nema tryggður sé aðgangur
að búnaði sem byggist á fullþróaðri
tækni og ekki sé ætlunin að fara á
nokkurn hátt út í tilraunastarfsemi
í þessum tæknilega erfiða iðnaði.
Áfangaskýrsla samstarfshópsins
verður væntanlega tilbúin ekki síð-
ar en í september og í framhaldi
af því verður farið í að meta stöð-
una og taka ákvarðanir um fram-
hald málsins í ljósi
þeirra kosta sem þá
þykja liggja fyrir.
Af samtölum við
fulltrúa í samstarfs-
hópnum er þó ljóst
að meðal þeirra rík-
ir bjartsýni á að út-
koman verði já-
kvæð. Þess er
vænst að það geti skýrst um ára-
mót hvort líklegt sé að af fram-
kvæmdum geti orðið.
Klórí
lokuðu kerfi
Að sögn Friðriks Daníelssonar
efnaverkfræðings er ekki talið að
teljandi mengunarhætta fylgi
magnesíumframleiðslu. Við fram-
leiðsluna falli ekki til þungmálmar
né eitruð lífræn efni.
Eins og fyrr var lýst verður hins
vegar til klór í lokaferli framleiðsl-
unnar, sem fer í gegnum hringrás
þar sem unnin er úr honum sú salt-
sýra sem notuð er til að hvarfa
magnesíum hydroxíð í framleiðslu-
ferlinu. Klórinn verður í lokuðu
kerfi í verksmiðjunni og er að sögn
Friðriks ekki talin teljandi hætta á
klórleka, enda muni öll hönnun
miða af því að tryggja menn gegn
slíku.
Magnesíum
unnið úr
skeljasandi úr
Faxaflóa
ogsjó
25 þúsund tonn
svara til um
8,8% af eftir-
spurn á Vestur-
löndum
>
Astralir hafa eflt framlög fyrirtækja til rannsókna og
þróunarverkefna verulega með skattalegri hvatningu
Nauðsynleg nýsköp-
un í atvinnulífi
Áströlsk stjómvöld hafa
góða reynslu af því að
örva nýsköpun fyrirtækja
með skattalegri hvatn-
ingu. Dr. John Bell, ráð-
gjafí áströlsku ríkisstjóm-
arinnar, kynnti hana á
fundi Rannsóknarráðs ís-
lands og Útflutningsráðs
íslands. Hanna Katrín
Friðriksen sat fundinn
og ræddi við Dr. Bell.
0 2 4 6
Spánn
Ástralia
íriand
Finnland
Japan
Danmörk
Ítalía
Sviss
Noregur
Kanada
Frakkland
Austum'ki
Nýja Sjáland
Holland
Þýskaiand
Bandarikin
Belgía
Sviss
Bretlnd
8 10 12% 14
Aukning á
framlögum
einkageirans
til rannsókna og
þróunarstarfsemi
í nokkrum löndum
1981-91
LÍKT og á íslandi byggir at-
vinnulíf í Ástralíu á nýt-
ingu náttúruafurða. Helstu
útflutningsmarkaðir hafa
brugðist undanfarin ár og þvi hefur
verið þörf á að leita nýrra leiða til
að renna stoðum undir atvinnulífið
og efla nýsköpun.
Lítil fyrirtæki eru áberandi í ástr-
ölsku atvinnulífi og þar hefur skort
áhuga á þeim rannsóknum og þró-
unarstarfi sem nauðsyn hefur verið
á til að auka samkeppnishæfni þeirra
á alþjóðlegum mörkuðum. Áströlsk
stjórnvöld hafa verið uppáfinninga-
söm í viðleitni sinni til þess að efla
áhugann á þessum málum. Skattaleg
hvatning til fyrirtækjanna hefur gef-
ist best, en frá því að það kerfi var
tekið upp um miðjan síðasta áratug
hafa fjárframlög fyrirtækja til rann-
sókna og þróunarstarfa tvöfaldast.
Hvað varðar framlag ríkisstjórn-
arinnar til rannsókna og þróunar-
starfa er Ástralía fjórða í röð OECD
landa að teknu tilliti til landsfram-
leiðslu. Þegar litið er til heildarfjár-
framlags Ástrala að teknu tilliti til
landsframleiðslu er staðan langt frá
því að vera eins góð. Ástæðan er
léleg frammistaða einkageirans.
Jafnvel þótt framlagið þar hafi tvö-
faldast á síðastliðnum tíu árum er
það enn vel undir meðaltali OECD.
Styrkir og lán
Efnahagsumhverfið í Ástralíu
breyttist verulega um miðjan síðasta
áratug,“ sagði Dr. Bell. „Ríkisstjórn-
in ákvað þá að lækka tolla og opna
hagkerfið. Það leiddi til umtalsverðar
endurbyggingar og þvingaði iðnað-
inn í Ástralíu til að gerast samkeppn-
ishæfari en áður.“
Dr. Bell sagði að fyrir þennan tíma
hefðu stjórnvöld um nokkurt skeið
reynt að efla fjárframlög fyrirtækja
í rannsóknir og þróunarstörf með
styrkjum eða lánum. Styrkjakerfið
virkaði þannig að rannsóknar og
þróunarverkefni sem voru samþykkt
af sérstakri nefnd voru greidd til
helminga af ríkisstjórnini. Hins veg-
ar þurftu fyrirtæki sem fengu þessa
styrki að gefa þá upp sem tekjur.
Þegar styrkjakerfið var ríkjandi var
fyrirtækjaskatturinn 49% og því má
segj að í raun hafi styrkur við hvert
verkefni numið fjórðungi.
„Þrátt fyrir að þetta kerfi hafi
verið í gangi í töluverðan tíma tókst
ekki að sýna fram á marktækan
vöxt í framlagi einkageirans til þró-
unar- og rannsóknarstarfa,“ sagði
Dr. Bell. Lánafyrirkomulagið, þar
sem eingöngu lán til verkefna og
rannsókna með jákvæða niðurstöðu
þurfti að endurgreiða, jók heldur
ekki fjárframlög fyrirtækja til rann-
sókna og þróunarverkefna.
Dr. John Bell.
Skattaleg hvatning
Árið 1984 kynnti
ástralska ríkisstjórnin
þá fyrirætlan sína að
taka upp 150% skatta-
hvata í þeim tilgangi
að auka framlag einka-
geirans til rannsóknar-
og þróunarstarfa. Það
þýddi að fyrirtæki gat
lækkað skattskyldar
tekjur um 1,50 dollara
fyrir hvern dollar sem
eytt var í rannsóknir
og þróunarstörf. Síðan
þetta kerfi var tekið
upp hafa rannsóknar-
og þróunarstörf í einkageiranum
aukist verulega, rúmlega tvöfaldast.
„Ef okkur tekst að halda þessum
vexti getum við átt von á að ná
OECD meðaltalinu fyrir framlag
einkageirans til rannsóknar- og þró-
unarstarfa árið 2001 eða 2002,“
sagði Dr. Bell.
Þeir sem sækja um endurgreiðslu
frá skatti vegna fjárfestinga í rann-
sóknum og þróunarverkefnum þurfa
að uppfylla ýmis skilyrði, s.s. að
leggja að minnsta kosti 20.000 ástr-
alska dollara eða 1,8 milljónir ís-
lenskra króna, í rannsóknir og þró-
unarstörf á ári. Fyrirtæki geta ekki
sótt um undanþágu frá skatti vegna
rannsókna í þágu annarra aðila og
verkefnin verða að fela í sér ákveðna
fjárhagslega og tæknilega áhættu.
Einnig er ætlast til þess að umsækj-
endur tryggi að niðurstöðurnar séu
settar fram á venjulegan, söluhæfan
hátt og þær gagnist áströlsku efna-
hagslífi.
Reynslan
Frá því að ástralska ríkisstjórnin
hóf að hvetja fyrirtæki til þess að
leggja fé í rannsóknir og þróunar-
störf með endurgreiðslu skatta hefur
ástralska skattkerfið tekið ákveðn-
um breytingum. Þar ber helst að
nefna að tekjuskattur fyrirtækja
hefur lækkað í nokkrum stökkum
úr 46% í 33%. Þarmeð hefur hvati
fyrirtækja minnkað, en það er at-
hyglivert að þrátt fyrir þessa breyt-
ingu og fleiri, sem alla jafna hafa
dregið úr hagræði fyrirtækja af því
að leggja fjármagn í rannsóknir og
þróunarstörf, hefur framlag einka-
geirans til slíkra verkefna haldið
áfram að vaxa.
Dr. Bell sagði að í kjölfar breyt-
inga á skattakerfinu í Ástralíu hefði
verið þrýstingur á stjómvöld á að
auka tilslakanirnar í 200%. „í sum-
um löndum í kringum okkur, til
dæmis í Singapore, eru þær 200%
og þar er fyrirtækjaskattur sá sami
og hjá okkur. Við erum hins vegar
samhliða.
á þeirri skoðun að það
sé engin ástæða til þess
að hækka hlutfallið á
meðan vöxturinn heidur
áfram,“ sagði hann.
Dr. Bell sagði helsta
gallann við umrætt
hvatakerfi að það væri
ekki nógu gagnlegt fyrir
nýstofnuð fyrirtæki né
gagnaðist fyrirtækjum í
taprekstri. Þó hægt væri
að færa skattalegt tap
væru slík fyrirtæki
venjulega í fjárþörf og
líklegri til þess að nýta
sér styrkjakerfi. Þess
vegna væri það rekið
Endurgreitt á 2-3 árum
„íslenska hagkerfið er svipað því
ástralska að því leyti að það er til-
tölulega einhæft og útflutningurinn
þar af leiðandi. Út frá reynslu okkar
fullyrði ég að þetta kerfi, endur-
greiðsla skatta vegna rannsókna og
þróunarstarfa, myndi auka fjöl-
breytnina í íslensku atvinnulífí og
gera það samkeppnishæfara.“
Aðspurður um áhrif kerfisins á
skatttekjur ástralskra stjórnvalda
sagðist Dr. Bell álíta að þær hefðu
aukist. „Á síðasta ári endurgreiddu
stjómvöld í Ástralíu fyrirtækjum um
400 milljónir ástralskra dollara eða
sem svarar um 35 milljörðum ís-
lenskra króna. Þó stjórnvöld hafi
fengið þetta minni skatttekjur sýnir
reynsla undanfarinna ára að á næstu
2-3 árum munu þau fá til baka rúm-
lega þá upphæð frá fyrirtækjum sem
hafa hagnast af verkefnum sínum
og fært út kvíarnar. Þó emm til
undantekningar, til dæmis í lyfja-
framleiðslu sem tekur langan tíma
í þróun,“ sagði hann. „Með þessu'
emm við í raun að fjárfesta í framtíð-
inni. Ef við gerum það ekki munu
framtíðarskatttekjur okkar dragast
saman.“
Dr. Bell sagði það misjafnt eftir
atvinnugrefnum hvað æskilegt væri
að fyrirtæki eyddu stómm hluta veltu
sinnar í rannsóknir og þróunarstörf.
„Við höfum tekið hverja atvinnugrein
fyrir sig og borið saman við meðaltal
OECD landa. Til þess að ná takmark-
inu, það er meðaltali OECD, fyrir
árið 2001 eða 2002 þarf að viðhalda
hröðum vexti og það verður erfítt.
Þróunin undanfarinn áratug gefur
okkur þó ástæðu til bjartsýni," sagði
Dr. Bell. „Ég hlakka til þess tíma
þegar fjárframlög fyrirtækja í rann-
sóknir og þróunarstörf verða svo há
að stjómvöld hafa ekki lengur efni á
að veita þeim skattalega hvatningu
og geta réttlætt breytingu yfír í önn-
ur þróaðri kerfi.“