Morgunblaðið - 28.06.1995, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
VIÐTAL
MIÐVIKUDAGUR 28. JÚNÍ 1995 B 3
Tumi Tómasson, fiskifræðingur, hefur dvalið í Malaví við rannsóknarstörf
MALAVÍVATN er þriðja stærsta
vatn í Afríku, en það er um 30.000
ferkílómetrar. Tumi Tómasson,
fiskifræðingur, var á þar á rann-
sóknarskipi sem Þróunarsamvinnu-
stofnun gaf þangað 1993 og var
stuðningur íslenskra stjórnvalda við
stjórnina í Malaví. Hann hóf störf
þar sem ráðgjafi í rannsóknum
seinni hluta þess árs. Tumi var fyrst
og fremst að vinna við stofnstærð-
armat á botnlægum tegundum.
Annars vegar beindust rannsókn-
irnar að svæði norðan til í vatninu
þar sem voru litlar veiðar en þó
mest að að suðurhluta vatnsins þar
sem að veiðarnar eru nú mestar.
Tumi segir að þarna séu veidd
um 35.000 tonn á ári. Aðalveiðin
fari fram í þessum suðurhluta sem
er um 10 % af vatninu, um 3.500
ferkílómetrar, og langmest af þeirri
veiði sé á enn minna svæði.eða um
500 ferkílómetra svæði. Þar séu
veidd um 75% af allri veiðinni í
vatninu.
„Togarinn eins og ég var á, er
stærsti báturinn á vatninu, 40 tonn.
Það eru tveir slíkir bátar á vatninu
en þeir eru báðir smíðaðir á Akur-
eyri. Þróunarsamvinnustofnun gaf
annan en hann er sérataklega útbú-
inn til rannsókna en hinn var seldur
til fyrirtækis í Malaví sem á mest
af stærri bátunum sem eru þarna
við veiðar.
Mest eru það þó eintijánungar
sem veiða aðallega í lagnet við
ströndina, hringnætur og á færi.
Síðan eru heldur stærri bátar með
innanborðsvél sem toga, tveir um
troll, á grunnu vatni og svo eru
fimm til sex bátar sem eru kannske
á bilinu 20 - 30 tonn. Þeir eru á
togveiðum og hringnótaveiðum.
Þegar við byijuðum höfðu menn
verulegar áhyggjur af því að svæð-
ið væri verulega ofveitt. Okkar hlut-
verk var upphaflega að skoða hvað
var í uppsjónum, þar sem var lítið
nýttur fiskur, og síðan að kanna
veiðisvæði norðan til í vatninu. En
þegar við erum að bytja þá kemur
á daginn að menn telja að þarna
sé stunduð mikil ofveiði og að tak-
marka þurfi mjög veiðarnar þannig
að við vorum settir í að kanna sam-
setningu stofnsins, þar sem þessar
veiðar eru mestar. Við áætluðum
stofnin á 3.500 ferkílómetra svæði
í fimm syrpum og höfðum til sam-
anburðar athuganir sem að voru
gerðar á snemma sjöunda áratugn-
um. Það er reyndar erfitt því teg-
undirnar eru svo margar. í einu
hali vorum við kannske að fá upp
í 50 tegundir og engin tegund er
meira en 20% af afla.
Mörg svæðf verulega vannýtt
Við komumst að því að það er
röng nýting í Malavívatni og reynd-
ar stór svæði sem eru verulega
vannýtt. Við áætluðum að í suður-
hluta vatnsins mætti veiða önnur
6-8.000 tonn á ári. Það er dálítið
mikil aukning miðað við heildarafla
upp á 35.000 tonn, eða um 20%.
Þetta eru svæði sem að hafa verið
mjög lítið nýtt.
Báturinn sem var smíðaður hér
heima og seldur til þeirra þarna
úti, hefur á þessum dýpri slóðum
veitt á síðustu 12 mánuðum um
1.200 tonn. Á þeim tíma höfum við
gert fjórar stofnstærðarmælingar á
því svæði sem hann hefur verið að
veiða á og ef eitthvað er hefur stofn-
inn verið að stækka á svæðinu sam-
hliða þessum veiðum hans. Það er
að minnsta kosti alls ekki hægt að
merkja neina minnkun.
Minnkandi veiðigeta
Þessar niðurstöður sem voru að
koma útúr fyrri mælingum voru
hreinlega minnkandi hæfileiki til
að nýta auðlindina. Þetta voru
gamlir bátar sem voru alltaf á sama
litla blettinum. Menn töldu áður að
þeir færu miklu víðar. Sama má
segja um þessa menn sem veiða
úr eintrjánungum og bátum. Áður
var stór hluti báta með utanborðs-
mótora, nú hefur þeim fækkað mik-
ið. Eintrjánungarnir voru áður upp
í tíu metra langir en núna er hend-
„Oft vitleysa að
vernda smáfiskinn“
Tumi Tómasson, fiskifræðingur, er nýlega
kominn heim frá Malaví þar sem hann stund-
aði rannsóknir á rannsóknarskipi á Malaví-
vatni í tvö ár. Helgi Mar Arnason ræðir
hér við Tuma um rannsóknir hans í Malaví
og skoðanir hans á nýtingu fiskistofnanna
við Islandsstrendur.
Tumi Tómasson.
ing að sjá eintijáning sem er lengri
en sex til sjö metrar. Það þýðir að
þeir sækja styttra þannig að ha-
græðingin í veiðunum verður verri
og verri. Það kemur niður á því að
þeir geta verr og verr nýtt stofn-
anna. Þannig að ofveiðin sem menn
töluðu um, endurspeglaði að veru-
legu leyti minnkandi veiðigetu flot-
ans. Endurnýjun flotans verður því
að koma til. Það verður að stóla
meira á stærri báta til að geta far-
ið á meira dýpi þar sem mestu
möguleikarnir eru.
Mlkfð af smáfiski
Fiskitegundirnar í vatninu eru
mjög misstórar. Fullorðin fiskur er
frá því að vera svona 3 grömm og
upp í að vera 50 kílóa fiskar. Allur
fiskur er nýttur en stóri fiskurinn
er lítið verðmeiri heldur en sá litli.
Menn höfðu einmitt áhyggjur af því
að það væri einmitt verið að útrýma
þessum litlu fiskitegundum og það
væri hætta á hruni í veiðunum.
massinn á hektara, hefur haldist
nánast óbreyttur þrátt fyrir þessar
veiðar, nema á þessu 500 ferkíló-
metra svæði þar sem veiðarnar eru
mestar. Þar er hann lægri en áður
að þessar veiðar hófust. Það svæði
er sem sagt nokkuð fullnýtt en
þarna eru samt um þijúþúsund fer-
kílómetrar þar sem við getum ekki
merkt nein áhrif önnur en þau að
stærðarsamsetningin hefur breyst.
Þetta er í raun mjög hliðstætt
því sem gerist til dæmis þar sem
er bleikja í stöðuvötnum hér á ís-
landi. Ef stóri fiskurinn er veiddur
ofan af verður smáfiskurinn kyn-
þroska smærri en fiskurinn sem var
þar áður af því að það verður svo
mikil nýliðun og samkeppni um
fæðu verður meiri.
I Malavívatni gerist reyndar það
nákvæmlega sama nema að þar eru
smærri tegundir. Þetta sýnir það
að ef á að vernda stóra fiskinn á
ekki að stækka möskvan heldur
smækka hann og hafa veiðiálag á
litla fiskinum. Þannig er helst að
tryggja bestu nýtinguna og hag-
kvæmustu aflasamsetninguna. Það
fer eftir stærð fisksins hvað hann
getur nýtt sér í umhverfinu. Ef stór
fiskur á að nást fram þá verður að
úr þessum stofni rýmist á fiskinum,
hann vex betur, hann er ekki í þeirri
hættu að vera étin af öðrum eins
lengi af því að hann vex hraðar og
honum líður betur. Þannig að nátt-
úrulega dánartalan minnkar. Ef
veiðidánartalan er 50% þá er
kannski í raun verið að bæta við
einungis 10% heildardánartölu í
stofninum eða minna.“
Tumi segir að það hafi sýnt sig
í Malavívatni, eins og í íslenskum
vötnum, að ef ná eigi hámarksnýt-
ingu verði að veiða neðar í stærðar-
hópunum og beina sókninni í þær
tegundir þar sem dánartalan er
hæst. Þar geri það minnst til vegna
þess að þá lifi miklu meira af því
sem eftir er.
Tumi segir, að eftir þessar rann-
sóknir í Malavívatni, sé næsta stig
að reyna að nýta þessa stofna sem
þar hafa sést en eru ekkert veiddir
eða eru stórlega vannýttir.
En telur Tumi að rannsóknir
hans í Malaví geti nýst á íslandi
og hvert er hans mat á þeim leiðum
sem nú eru farnar við nýtingu fiski-
stofnanna við ísland?
„Ég hef nú ekki fylgst vel_ með
því sem er að gerast núna. Ég er
þar með ekki að segja að það kvóta-
Morgunblaðið/Þorkell
Alltaf þegar rannsóknarskipið kom að landi beið þess vegleg móttökunefnd.
Menn sáu þó strax 1975 að þá
minnkaði hlutfall þess fisks sem
innfæddir kölluðu stóran, fiskur um
40 grömm og stærri, en hlutfall
smáfisks, 5-20 gramma fullorðins
fisks, það óx. Þetta gerðist mjög
snöggt og þá var ákveðið að stækka
möskva til að vernda stærri fiskinn
og þessi stærri möskvi hefur verið
notaður síðan. Og þegar við gerum
þarna athuganir hefur þróunin samt
orðið sú að það er enn meira af
smáfiski og hlutfallslega minna af
stórum fiski.
En það eru ekki færri tegundir
í vatninu og stofnstærðin, eða
skapa góð' vaxtarskilyrði fyrir
smærri fiskinn.
Keppni vlð náttúruna
Þegar veitt er, er verið að keppa
við hina náttúrulegu dánartölu. Það
er til dæmis hægt að ímynda sér
að af hluta stofns drepist 50% á
ári af náttúrulegum orsökum og
síðan eru 50% veidd. í þeim 50%
sem voru veidd er líka fiskur sem
hefði hvort eð er drepist, þannig
að það er í raun ekki verið að bæta
við nema kannski 25% dánartölu á
heildina. Þannig að dánartalan fer
uppí 75%. En um leið og veitt er
kerfi sem við búum við sé í eðli
sínu slæmt. Ég hef enga skoðun á
því og tel reyndar að með því að
beina aukinni sókn í aðra stofna
en þorsk sé verið að gera góða hluti.
Það er í stefnunni í uppbyggingu
stofna sem ég tel að við höfum
farið út af sporinu. En ég hef samt
í grundvallaratriðum aðrar skoðanir
á þeirri fiskveiðistefnu sem hér er
rekin. Eins og ég sagði áðan held
ég að það sé oft vitleysa að vernda
smáfisk. Mín skoðun er sú að það
sé skynsamlegt að auka sókn í
smáfisk vegnajiess að þar er dánar-
talan mest. Ég held að hún sé
breytileg og því verr sem fiskurinn
vex og því smærri sem fiskurinn
er, því hærri er dánartalan. Þess.
vegna finnst mér ekki vera nein
skynsemi að reyna að sækja bara
í stærsta fiskinn. Það verður til
þess að það verður meiri smáfisk-
ur, hann vex verr, náttúrulega dán-
artalan verður hærri og við töpum
af þessari framleiðslu.
Fiskar eru ekki yfir
náttúrulögmál hafnír
Auðvitað breytist margt annað
með og ég er ekki að segja það að
við höfum hrapað úr 400 þúsund
tonna ársafla af þorski við íslands-
mið í 150 þúsund tonn, bara vegna
þess að við erum að vernda smá-
fisk. Almennar aðstæður i hafinu
og framleiðslu- og burðargeta hafs-
ins í kringum Island er kannski
minni núna en hún var á árunum
1950 til 1970. Ég sé til dæmis ekki
rök fyrir því að það þurfi að vernda
físk í Barentshafi vegna þess að
hann sveltur, eins og margir hafa
áhyggjur af. Fiskur sem sveltur er
á vonarvöl og við eigum ekki að
vera að vernda svoleiðis fisk. Einu
áhrifin sem að við getum haft til
að bæta afkomu þessa stofns er að
grisja hann. Þetta mál skilja allir
þegar kemur að sauðfjárbeit þar
sem menn sjá sauðféð og rofabörð.
En um leið og farið er að tala um
þetta í vatni eða sjó þá halda menn
að þessi lögmál breytist eitthvað.
Fiskar eru ekki yfir náttúrulögmál-
in hafnir.
Kynþroskastærð fer eftlr
ástandl á hverjum tíma
Ef fiskistofn er í jafnvægi má
reikna með að til dæmis þorsk-
hryggna með einhver milljón hrogn
komi á legg tveimur einstaklingum
sem ná að hryggna líka. Þá er allt
í eðlilegu jafnvægi. Afföllin sem
verða á leiðinni úr þessum milljón-
um í tvo einstaklinga eru mikil og
það er á þessari leið sem við eigum
að vera að hirða úr. Þar erum við
að keppa við hina náttúrulegu dán-
artöiu.
Menn tala að byggja upp stofna
en það er ekki hægt að byggja upp
stofna ef fiskur vex illa. Það er ein-
ungis hægt að byggja upp stofna
ef þeir hafa verið ofveiddir og ein-
kenni ofveiði er mjög smár fiskur
sem vex gríðarlega hratt. Það er
fiskur sem er í bullandi æti og get-
ur ekki nýtt allt það æti sem honum
stendur til boða og tútnar út. Það
eru ekki einkenni ofveiði eins og
til dæmis með ýsuna hér á Faxaflóa
sem er komin í vaxtastöðnun pínu-
lítil eftir 3-4 ár og er orðin kyn-
þroska. Það eru hinsvegar einkenni
á fiski sem hefur ekki nóg að éta.
Þá verður hann kynþroska stærri
því hann leitast við að eiga afkvæmi
í næstu kynslóð.
Fiskar hafa mikla hæfileika til
að breyta um fullorðinsstærð. Þeir
breyta um kynþroskastærð eftir
ástandi á hveijum tíma, fyrst og
fremst möguleikum til fæðunáms.
Þetta er þó mjsmunandi eftir teg-
undum hve hratt þetta gerist."
Það ættl að veiða meiri
smáfisk
„Ég veit ekki hvort kynþroska-
stærð þorks við Islandsstrendur
hefur minnkað, en ég myndi ætla
það eftir því sem ég hef heyrt. Þar
af leiðandi minnka möguleikar okk-
ar á að veiða stóran fisk. Leiðin til
að breyta þessu er að veiða meira
af smáfiski. Þá skapast betri skil-
yrði fyrir þá sem eftir eru, því þeir
eiga meiri möguleika á að ná betri
stærð og meiri afli næst á land
vegna þess að þá er verið að keppa
við hærri náttúrulega dánartölu.
Ég skil því ekki þegar menn reyna
að byggja upp stofn á sama tíma
og það dregur úr vaxtarhraða. Það
er andstætt öllum lögmálum um
hámarksafrakstur og ef reiknilíkön
sýna eitthvað annað þá þýðir það
bara að þau eru röng. Grundvall-
armistökin eru að menn gefa sér
að náttúruleg dánartala sé óbreyt-
anleg,“ segir Tumi að lokum.