Morgunblaðið - 30.06.1995, Blaðsíða 20

20 FÖSTUDAGUR 30. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Reuter
Deila um arf Averells Harrimans
Sendiherrann í
París borgar ekki
Washington. Daily Telegraph.
SAMKOMULAG Pamelu Harri-
man, sendiherra Bandaríkjanna í
París, og barnabarna eiginmanns
hennar, Averells Harriman, um
skiptingu arfs er farið út um þúf-
ur. Ástæðan er sú að sendiherrann
óttast að skerfur hennar verði of
lítill til þess að hún geti viðhaldið
óbreyttum lifnaðarháttum.
Barnabörnin halda því fram, að
frú Harriman hafi sólundað miklum
hluta auðæfa sem afi þeirra ánafn-
aði þeim áður en hann lést 1986.
Averell Harriman auðgaðist á járn-
brautarekstri og var um tíma ríkis-
stjóri New York.
Með lögsókn og opinbert stríð
yfir höfði sér féllst frú Harriman,
sem er 75 ára, á að borga barna-
börnunum sex og eftirlifandi dóttur
eiginmanns hennar jafnvirði 12,5
milljóna punda.
Nú hefur hún hins vegar hætt
við og eru mótleikarar hennar í fjöl-
skylduharmleiknum æfir fyrir vikið.
Pamela Harriman fæddist í Bret-
landi og var gift Randolph Church-
ill, syni Sir Winstons Churchill. Er
hún giftist Averell Harriman var
hann um áttrætt en hún 51. Eftir
brúðkaupið gerðist hún fjáröflunar-
stjóri Demókrataflokksins og komst
til mikilla áhrifa, sem tryggðu henni
sendiherrastarfið.
Jeltsín stendur fast á réttindum Rússa í Tsjetsjníju
Kósakkar krefjast að
heyra undir Moskvu
Moskvu. Reuter.
Geimfeij-
an Atlantis
leggst
að Mír
BANDARÍSKA geimfarið
Atlantis lagðist í gær að rússn-
esku geimstöðinni Mír og það
var söguleg stund þegar áhafn-
ir geimskipanna féllust í faðma
og skiptust á gjöfum um tveim-
ur klukkustundum síðar.
í skeyti frá fréttastofunni
Reuter sagði að þar hefðu
„andstæðingarnir fyrrverandi
úr kalda stríðinu sameinast í
samstarfsanda nýrra tíma“.
Hér sjást Anatolíj Solovjev,
stjórnandi Mír, og geimfarinn
Gennadíj Strekalov fagna
bandarisku geimförunum.
STJÓRNVÖLD í Moskvu eru stað-
ráðin í að standa fast á rétti rúss-
neskra íbúa í Tsjetsjníju í friðarvið-
ræðum við fulltrúa uppreisnar-
manna. Á fundi öryggisráðs Rúss-
lands í gær minnti Borís Jeltsín for-
seti auk þess á kröfur rússneskra
kósakka um að tvö svæði, þar sem
þeir eru í meirihluta, yrðu skilin frá
héraðinu. Forsetinn sagði að enn
væri ráðist á varðstöðvar Rússa í
Kákasushéraðinu, þrátt fyrir vopna-
hléð.
Kröfur kósakkanna eru sagðar
mjög viðkvæmt mál sem gætu hleypt
viðræðum um lausn á deilunum
vegna sjálfstæðiskrafna Tsjetsjena í
bál og brand. Friðarviðræðunum í
Grosní var hætt í gær til að fulltrúar
gætu ráðgast við æðstu menn sína.
Forsetinn sagði að uppgjöfin fyrir
gíslatökunum í Búdennovsk fyrir
skömmu hefði valdið því að sumir
af skæruliðaforingjunum S Tsjetsjníju
hefðu aukið enn árásir sínar á rússn-
eska herliðið. Þeir neituðu að taka
þátt í friðarumleitununum sem Ör-
yggis- og samvinnustofnun Evrópu,
ÓSE, stendur fyrir.
Jeltsín sagði að það hefði verið
rétt ákvörðun að hefja viðræður við
fulltrúa uppreisnarforingjans Dzok-
hars Dúdajevs þegar gíslamálinu í
Búdennovsk lauk. Hann lagði hins
vegar áherslu á að Rússar myndu
krefjast þess að fólk af rússneskum
stofni, búsett í Tsjetsjníju, fengi auk-
inn hlut í stjómsýslu héraðsins.
Rússlandsforseti hlífði ekki ráð-
herrum sínum á fundinum í gær er
hann gagnrýndi viðbrögð örygg-
issveita við gíslatöku tsjetsjenskra
uppreisnarmanna í Búdennovsk.
„Lítt færar“
„Atburðirnir í Búdennovsk sýndu
Rússum og öllum jarðarbúum að
sérsveitirnar eru lítt færar um að
ráða við flókin viðfangsefni.“ Hann
sagði að óhjákvæmilegt hefði reynst
að láta undan gíslatökunum til að
bjarga lífi hundraða saklausra borg-
ara en um leið hefðu verið hundsa-
aðar alþjóðlegar hefðir sem kvæðu á
um að hryðjuverkamönnum skyldi
svara af festu.
40 ár fyrir
tilræði við
Clinton
Washington. Reuter.
FRANCISCO Duran var í gær
dæmdur í fjörutíu ára fangelsi
fyrir að sýna Bill Clinton Banda-
i'íkjaforseta banatilræði í október.
Ákæruvaldið krafðist þess að
Duran yrði dæmdur í lífstíðarfang-
elsi á þeirri forsendu að slíkur
dómur yrði öðrum víti til varnað-
ar. Charles Richey dómari hafnaði
því, en sagði að Duran myndi
þurfa að afplána allan dóminn.
Eric Dubelier kvað líklegt að Dur-
an yrði hleypt út eftir 35 ár ef
hann hegðaði sér vel.
Duran þreif kínverska hríð-
skotabyssu undan rykfrakka sín-
um og hóf skothríð fyrir utan
Hvíta húsicf í október á síðasta
ári. Tveir ferðamenn yfirbuguðu
hann meðan hann hlóð byssu sína.
Hálf öld liðin frá því að stofnsáttmáli Sameinuðu þjóðanna var undirritaður
Skuldimar meiri
og bjartsýnin minni
FULLTRÚAR íslands á fyrsta Allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna 1946. Frá vinstri: Thor
Thors, sendiherra og formaður sendinefndarinnar, Finnur Jónsson, dómsmálaráðherra, Bjarni
Benediktsson, borgarstjóri, og Ólafur Jóhannesson, lögfræðingur.
HÁLFRAR aldar afmæli Samein-
uðu þjóðanna (SÞ) nú á þessu ári
ber upp á óvissutíma í sögu sam-
takanna, sem eru ákaflega ólíkir
þeirri bjartsýni sem ríkti á fyrstu
árum samtakanna. Bill Clinton,
Bandaríkjaforseti, stýrði afmælis-
fögnuði í San Francisco á mánu-
dag, þegar haldið var upp á að 50
ár voru liðin frá því stofnsáttmáli
SÞ var undirritaður þar í borg, 26.
júní 1945. í Óperuhúsinu steig
Clinton í sömu pontu og Harry
Truman, sem var forseti 1945, stóð
í þegar hann ávarpaði stofnfundinn
fyrir hálfri öld.
Hugmyndin að Sameinuðu þjóð-
unum kviknaði á árunum 1941 og
1942 hjá þeim Franklin Roosevelt,
Bandaríkjaforseta, og Winston
Churchill, forsætisráðherra Bret-
lands. Nasistar réðu þá lögum og
lofum í Evrópu og höfðu ráðist til
atlögu við Sovétríkin. í endurminn-
ingum Churchills kemur fram, að
nafnið, Sameinuðu þjóðimar, var
hugmynd Roosevelts.
Aðild íslands
Á ráðstefnu þeirra Churchills,
Roosevelts og Jósefs Stalíns á
eynni Jalta 3.-11. febrúar 1945
náðist samkomulag um að svoköll-
uðum Samstarfsríkjum SÞ yrði
boðið að gerast stofnaðilar, ef rík-
in, sem voru um tíu talsins, segðu
Öxulveldunum stríð á hendur fyrir
1. mars það ár og undirrituðu Yfir-
lýsingu Sameinuðu þjóðanna frá
1. janúar 1942.
Island var eitt þessara tíu Sam-
starfslanda. Mönnum hér heima
kom saman um að mikilvægt væri
að mæta til fyrirhugaðrar ráð-
stefnu í San Francisco, en með öllu
væri fráleitt að ísland segði öðrum
löndum stríð á hendur. Bæði var
nefnt að ísland hefði lýst yfir ævar-
andi hlutleysi og eins sýndist mönn-
um lítið vit í því að vopnlaust land
færi í stríð.
Farið var fram á undanþágu frá
þessu skilyrði, en engu varð þokað;
málamiðlunartillögur þóttu ekki
aðgengilegar. Því varð það, að ís-
land var hið eina af Samstarfsríkj-
unum sem ekki féllst á þetta skil-
yrði og varð því ekki stofnaðili SÞ
fyrir hálfri öld í San Francisco.
Hins vegar var íslandi veitt aðild
í nóvember 1946.
Þeim sem muna eftir SÞ á fýrstu
árunum, þegar hafist var handa
við að gæta friðar f miðju kalda
stríðinu, þykir mörgum sem nú sé
einblínt á svörtu hliðarnar.
Félagsandi
Það ríkti félagsandi meðal stofn-
þjóðanna fímmtíu og einnar, síð-
sumars 1946, þegar starfsemin
hófst, þrátt fyrir versnandi sam-
skipti Bandaríkjanna og Sovétríkj-
anna. Til að byrja með náðist góð-
ur árangur, þótt kastljós fjölmiðla
beindist oftast að Sovétmönnum
sem voru duglegir að beita neitun-
arvaldi sínu í Óryggisráðinu.
Líklega gleymist þó seint vel
meint, en heldur óheppilega orðuð
hvatning fastafulltrúa Bandaríkj-
anna, Warren Austin, til gyðinga
og araba sem áttu þá í deilum
vegna framtíðar Palestínumanna.
Bað Austin báða aðila að líta á
deiluna með „góðu, kristilegu hug-
arfari".
Seint á fimmta áratugnum bauð
bandaríski embættismaðurinn
Barney Baruch Sovétmönnum að-
gang að upplýsingum, sem þá voru
leynilegar, um hvernig smíða mætti
kjarnorkusprengju. Sovéski utan-
ríkisráðherrann, Vjateslav Mo-
lotov, afþakkaði.
Stofnsáttmálinn tók formlega
gildi 24. október 1945. Allshetjar-
þingið kom fyrst saman í London
10. janúar árið eftir, og 1. febrúar
var norðmaðurinn Trygve Lie kjör-
inn fyrsti aðalritari.
í árslok 1948 samþykkti Alls-
heijarþingið alþjóðlegu mannrétt-
indayfirlýsinguna, og tuttugu árum
síðar var gert samkomulag um tak-
mörkun á útbreiðslu kjamorku-
vopna.
Suður-Afríku var vísað af Alls-
hetjarþinginu 1974 vegna aðskiln-
aðarstefnu stjórnvalda. Það var svo
f fyrra sem Suður-Afríka fékk sæti
sitt aftur, eftir að þar höfðu verið
haldnar fyrstu almennu kosningar
með þátttöku allra kynþátta.
Ein umdeildasta samþykkt Alls-
heijarþingsins var gerð í nóvember
1975, þess efnis að telja skyldi síon-
isma til kynþáttafordóma. Sam-
þykktin var afnumin í árslok 1991.
Aukinn vandi
Það voru ekki margir háttsettir
stjórnmálamenn viðstaddir hátíða-
höldin í San Francisco nú í vik-
unni. Bill Clinton og Lech Walesa,
forseti Pólands, voru einu þjóðhöfð-
ingjamir. Ef til vill það til marks
um það hversu dregið hefur úr
mikilvægi samtakanna, að minnsta
kosti í augum helstu valdamanna.
Allir embættismenn samtakanna
eru á einu máli um að brýn þörf
sé orðin á endurskipulagningu. Það
er ekki síst fjárhagsvandi sem hijá-
ir afmælisbarnið, en Boutros Bout-
ros-Ghali, framkvæmdastjóri þess,
sagði að samtökin væru í reynd
gjaldþrota.
Byggt á Reuter og bókinni
Utanríkisþjónusta íslands og ut-
anríkismál, eftir Pétur J. Thor-
steinsson.