Morgunblaðið - 30.06.1995, Blaðsíða 32

2 FÖSTUDAGUR 30. JÚNÍ 1995
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
DAVÍÐ ÓLAFSSON
Þegar stjórn Krabbameinsfélags
íslands ákvað haustið 1985 að
koma vísindastarfi félagsins í
fastara form og skipa sérstakt vís-
indaráð voru valdir í það menn sem
höfðu reynslu af vísindarannsókn-
um en einnig forystumenn á öðrum
sviðum _ þjóðlífsins, þar á meðal
Davíð Ólafsson, sem þá var enn
starfandi seðlabankastjóri. Davíð
sýndi þessu máli svo mikinn áhuga
að hann var valinn formaður ráðs-
ins frá 1988-1990. Enda þótt
menntun Davíðs væri ekki tengd
læknisfræði hafði hann víðtæka al-
menna þekkingu og víðsýni sem
kom að góðum notum í þessu starfi,
e'kki síst við mótun vísindastefnu
krabbameinsfélagsins.
Davíð sýndi öðrum málefnum
Krabbameinsfélags íslands einnig
mikinn áhuga og var kjörinn í heið-
ursráð félagsins í september 1990.
Hann sat aðalfundi félagsins meðan
hann gat því við komið og var ráða-
góður þar sem annars staðar.
Með Davíð Ólafssyni er fallinn
frá öflugur liðsmaður í baráttunni
gegn krabbameini.
Blessuð sé minning hans.
Jón Þorgeir Hallgrímsson,
form. Krabbameinsfélags Islands
, Ævigöngu Davíðs Ólafssonar
fyrrverandi seðlabankastjóra er lok-
ið. Honum var orðið ljóst að það
var tekið að halla undan fæti,. en
svo lengi sem kraftar leyfðu skyldi
göngunni haldið áfram. Davíð Ól-
afsson var ekki öðru vanur.
Ungur kom Davíð til dvalar í
Viðey frá æskustöðvum sínum aust-
ur á fjörðum. Hann lauk mennta-
skólanámi i Reykjavík og síðan
hagfræðinámi í Þýskalandi. Ný-
kominn heim frá námi, þá 24 ára
gamall, var hann valinn til forystu
Fiskifélags íslands og kjörinn fiski-
málastjóri 1940.
Fiskifélag íslands hefur frá
stofnun þess haft mikilsverðu hlut-
verki að gegna fyrir okkur Islend-
inga og verkefnin jukust ár frá ári.
Í baráttunni fyrir útfærslu land-
helginnar var fiskimálastjórinn
Davíð Ólafsson í þýðingarmiklu
starfi og í hópi þeirra sem í forystu
voru með sterk fiskifræðileg rök,
sem stofnun hans hafði undirbúið
og reynst hafa ómetanleg i mál-
flutningi íslendinga á alþjóðavett-
vangi.
Skarpskyggni Davíðs Ólafssonar
og mikil reynsla hans varð til þess,
þegar fram í sótti, að víða var sóst
eftir starfskröftum hans. Hann var
valinn til framboðs og kjörinn al-
þingismaður fyrir Sjálfstæðisflokk-
inn í Reykjavík 1963. Þar gafst
honum tækifæri m.a. sem formanni
fjárhags- og viðskiptanefndar að
beita áhrifum sínum á löggjafar-
störfin.
Enda þótt Davíð Ólafsson væri
mikill áhugamaður um stjórnmál
og honum félli vel að starfa á Al-
þingi fór svo að hann átti þar ekki
langa viðdvöl. Árið 1967 varð hann
bankastjóri við Seðlabanka Islands.
Hann hvarf þá af Alþingi og lét
jafnframt af störfum fiskimála-
stjóra eftir frábært starf í rúman
'lddarfjórðung.
Með skipan Davíðs í embætti
seðlabankastjóra voru menn sam-
mála um að vel væri ráðið og Seðla-
banki íslands fékk til forystustarfa
mann með mikla þekkingu á ís-
lensku þjóðlífi til sjávar og sveita.
Frá því embætti hvarf Davíð eftir
rúmlega 19 ára mjög farsælt starf
1986 þá 70 ára að aldri.
En starfsdegi Davíðs Ólafssonar
var þá ekki lokið. Nú skyldi safnað
gögnum og fróðleik um mikilsverð
mál, sem hann hafði haft afskipti
uf, svo að nýtast mætti til framtíð-
ar. Ég er viss um að því verki hafði
hann ekki lokið þegar hann var all-
ur, svo víða lágu spor hans til góðra
verka.
Persónuleiki Davíðs Ólafssonar
og viðtæk þekking hans var með
þeim hætti að til hans var mikið
leitað um úrræði og tillögur í vanda-
sömum málum. Hann var því
kvaddur til ráða af Alþingi, ríkis-
stjórnum og fjölmörgum ráðherrum
og naut hvarvetna óskoraðs trausts.
Sjálfur átti ég Davíð að nánum
ráðgjafa og samstarfsmanni. Skipti
þá ekki máli hvort málaflokkurinn
var um fjármál, viðskipti, samgöng-
ur eða utanríkismál. Davíð var alls
staðar afar vel heima í málum og
ávallt reiðubúinn til samstarfs.
Þegar ég tókst á hendur emb-
ætti viðskiptaráðherra 1983 og
stefnt var að auknu frelsi í gjaldeyr-
is- og viðskiptamálum, tók Davíð
að sér formennsku þeirrar nefndar
sem gera skyldi tillögur um nýskip-
an þeirra mála. Hann brást ekki
þar frekar en annars staðar, enda
lífsskoðun hans frelsi fyrir einstakl-
inginn honum til hagsbóta. Fyrir
nokkrum vikum sátum við saman
um stund og rifjuðum ýmislegt upp
m.a. frá þessum tíma. Hann var
glaður yfir því hversu vel hafði til
tekist og að áfram skyldi hafa ver-
ið haldið og að fullt frelsi í þessum
málaflokki náði fram að ganga.
ísland heillaði Davíð, náttúra
þess, fagurt og stórbrotið landslag-
ið. Hann kaus að nýta frítíma sinn
oft í óbyggðum landsins á löngum
og ströngum ferðalögum og ósjald-
an heyrðum við vinir hans ferðalýs-
ingar af ógleymanlegum ferðum.
Ferðafélag íslands kaus hann til
forystu um árabil.
Avallt naut Davíð Ólafsson að-
stoðar eiginkonu sinnar, Ágústu
Gísladóttur, sem var hans trausti
lífsförunautur og fylgdi honum
gjarnan á ferðalögum hvert sem
ferðinni var heitið. Náið samstarf
þeirra veit ég að var þeim báðum
mikill styrkur.
Fyrir fjórum áratugum lágu leið-
ir okkar Davíðs Ólafssonar saman.
Ég, háskólanemi, gerðist skrifari
Fiskiþings undir handleiðslu fiski-
málastjóra. Þau samskipti leiddu til
vináttu okkar og náins samstarfs
sem hefur verið mér ómetanlegt og
fyrir það vil ég þakka að leiðarlok-
um.
í þá ferð sem vinur minn Davíð
hefur nú lagt upp í fer hann einn.
Við kveðjum hann og vitum að við
munum örugglega njóta leiðsagnar
hans þegar þar að kemur.
Við Sigrún sendum Ágústu og
börnum þeirra Ólafi og Sigrúnu og
fjölskyldum þeirra samúðarkveðjur
og biðjum Davíð Ólafssyni Guðs
blessunar.
Matthías Á. Mathiesen.
Davíð Ólafsson, vinur minn og
mentor, andaðist árla morguns 21.
þ.m. á áttugasta aldursári. Forsjón-
in kaus honum lengsta dag ársins,
þá sólin rís hæst yfir landi því, sem
hann dáði. Hann var fæddur 25.
apríl 1916 í Bakkagerði, Borgar-
firði eystri. Foreldar hans, Jakobína
Davíðsdóttir og Ólafur Gíslason,
síðar framkvæmdastjóri í Viðey,
voru af kunnum eyfirzkum og
austfírzkum ættum.
Hann og eiginkona hans Ágústa
Gísladóttir ferðuðust mikið um
landið og voru manna kunnugust
náttúru þess og fegurð, bæði öræfí
og ijalla, jafnt sem íjarða og dala.
Aragrúi góðra ljósmynda af þekkt-
um jafnt sem minna þekktum, en
athyglisverðum stöðum, bera áhuga
þeirra og glöggskyggni góðan vitn-
isburð. Davíð var forseti Ferðafé-
lags íslands í mörg ár og sinnti
áhugamálum þess af alkunnum
dugnaði og þekkingu.
Davíð hafði gaman af að renna
fyrir lax og silung. Góðar minning-
ar á ég frá slíkum ferðum með
honum undir forystu Péturs á Hóla-
völlum Pétursonar, oft ásamt eigin-
konum okkar. Ekki lét hann þó
kapp við veiðar glepja sér sýn um
of. Hann var vís til að hverfa af
vettvangi veiða um skeið til að
ganga á nærliggjandi fjöll, njóta
útsýnis og kyrrðar.
Ékki ætla ég mér þá dul að reyna
að rekja til hlítar hin margvíslegu
og vandasömu störf, sem á Davíð
hlóðust um ævina. Það er miklu
fremur efni í ævisögu. Hann naut
ávallt mikils og verðskuldaðs
trausts samferðamanna sinna hvar
í flokki þeir annars stóðu.
Það mun heldur fátítt, að ungur
maður nýkominn frá prófborðinu,
þótt góða og víðtæka menntun hafi
hlotið, skuli veljast til jafnþýðingar-
mikils starfs og Davíð Ólafsson, er
hann var kjörinn fiskimálastjóri og
um leið stjórnarformaður í Fiskifé-
lagi íslands, en þessu starfi gegndi
hann, unz hann var skipaður Seðla-
bankastjóri árið 1967. Fiskifélagið
var stofnað 1911 af mönnum úr
fiestum stéttum þjóðfélagsins. Allir
áttu þeir sér þá hugsjón að vinna
að framgangi íslenzks sjávarútvegs
í víðtækari merkingu, frá veiðum
og vinnslu, rannsóknum og fræðslu
til útflutnings og markaðsleitar fyr-
ir sjávarafurðir.
Fyrirrennarar hans í starfi, sem
nefndust formenn og forsetar Fiski-
félagsins, svo og aðrir stjórnar-
menn, voru merkir menn og braut-
ryðjendur og bera þessari hugsjón
gott vitni. Starfsheitið fiskimála-
stjóri kemur fyrst fram árið 1940
og er Davíð Ólafsson í raun fyrsti
fiskimálastjóri íslendinga. Ástæður
þeirrar breytingar verða ekki raktar
hér. Á það má samt benda, að um
það bil sem Davíð tók við embætti
fiskimálastjóra urðu mikil straum-
hvörf og þáttaskil í íslenzkum þjóð-
málum. Heimsstyijöldin síðari ný-
lega skollin á; hernám Danmerkur
og íslands fylgdi í kjölfarið; stofnun
lýðveldis 1944. Allt þetta leiddi til
þess, að íslendingar þurftu að taka
við störfum og málaflokkum, ekki
sízt þeim sem sneru að samskiptum
við aðrar þjóðir, fyrr en ætlað var.
Þessi mál voru áður í höndum
danskra stjórnvalda eða var sinnt
sameiginlega af Dönum og Islend-
ingum. Sem fiskimálastjóri átti
Davíð skjótlega stóran hlut í að
móta stefnu og fylgja fram þeim
málum, sem horfðu til framdráttar
og framfara íslenzkum sjávarút-
vegi, bæði á innlendum og erlendum
vettvangi.
Hann var fulltrúi Islands við gerð
margvíslegra viðskiptasamríinga,
svo og samninga um þátttöku og
aðild íslands að ýmsu samstarfi
öðru á sviði viðskipta- og sjávarút-
vegsmála.
Davíð var fastafulltrúi íslands í
Alþjóða hafrannsóknarráðinu um
margra ára skeið og var í stjórn
þess um tíma, fastafulltrúi í N.A.
Atlantshafs fískveiðanefndinni og
var formaður hennar um nokkurra
ára bil. Hann var fulltrúi íslands á
fyrstu ráðstefnunni til undirbúnings
Marshall-aðstoðar, þeirri merku og
víðsýnu aðstoð Bandaríkjanna við
stríðshtjáðar Evrópuþjóðir. Aðstoð
þessi var boðin andstæðingum jafnt
sem samherjum í heimsstyijöldinni
síðari. Davið tók einnig þátt í störf-
um OEEC, síðar OECD, arftaka
Marshall-aðstoðarinnar. Sem full-
trúi íslands á stofnfundum Mat-
væla- og landbúnaðarstofnunar
S.Þ. (FAO) og síðar fulltrúi í físki-
málanefnd stofnunarinnar átti hann
sinn þátt í að marka fyrstu spor
þeirrar stofnunar á langri og að
vissu leyti umdeildri, en þó um
margt merkilegri vegferð og hug-
sjónaferli. Davíð var í sendinefnd
íslands á I. og II. Hafréttarráð-
stefnu Sameinuðu þjóðanna. Við-
brugðið er hinu góða, svo að ekki
sé talað um, árangursríka sam-
starfi þeirra þremenninga, sem
báru hitann og þungann af því að
flytja málstað og sjónarmið íslands,
þeirra dr. Hans G. Andersen, sendi-
herra, formanns íslenzku sendi-
nefndarinnar, Davíðs og Jóns Jóns-
sonar framkvæmdastjóra Hafrann-
sóknarstofnunar.
Á bakvið mátti greina Árna Frið-
riksson, fiskifræðing, aðalritara
Alþjóða hafrannsóknarráðsins, sem
ávallt reyndist hollur ráðgjafi og
vinur. Af skiljanlegum ástæðum gat
Árni ekki tekið sæti í hinni íslenzku
sendinefnd. Þótt merkilegt megi
virðast hefur enn ekki verið skrifað
opinberlega um Hafréttarráðstefn-
ur I og II. Benda má á grein dr.
Gunnars G. Schram prófessors, í
tímariti lögfræðingafélagsins.
Á sínum tíma var því mikill feng-
ur að greinarfiokki eftir Davíð 01-
afsson, sem birtist í tímaritinu Ægi
og var síðar gefinn út sérprentaður
í bókarformi.
Það lýsir m.a. vel hinu nána sam-
bandi og samvinnu þeirra hjóna
Davíðs og Ágústu, að heimilda við
ritun greinanna leitaði Davíð, auk
annars, í fjölda bréfa, er hann rit-
aði konu sinni meðan á ráðstefnum
stóð, þar sem hann m.a. íjallaði um
helztu atburði og framgang hinna
ýmsu mála, sem voru þar til um-
ræðu og afgreiðslu.
Eftir að hann hætti störfum á
árinu 1986, sneri hann sér m.a. að
könnun heimilda, sem verið var að
heimila birtingu á, bæði í Bret-
landi, Þýzkalandi o.fl. löndum, um
útfærslu fiskveiðilögsögu íslands,
deilur þjóða og samninga.
Einnig vann hann að könnun
ýmissa gagna um Hafréttarráð-
stefnurnar. Enda þótt honum entist
ekki líf né heilsa, tókst honum að
vinna gagnleg grundvallarstörf,
sem án efa koma síðari rannsóknum
og ályktunum fræðimanna að góðu
gagni.
Þótt ekki ætti hann þátt í því,
að efnt var til fyrsta vísis kerfís-
bundinna haf- og fískirannsókna
eða fiskiðnaðarrannsókna, er Jþær
hófust, er Fiskifélagið réð dr. Árna
Friðriksson, fiskifræðing og dr.
Þórð Þorbjarnarson, verkfræðing,
til starfa snemma á 4. áratugnum,
hafði hann ávallt brennandi áhuga
á þessum málum. Síðar voru sett
lög um rannsóknarstofnanir at-
vinnuveganna. Davíð Ólafsson varð
fyrsti formaður stjórnar beggja
þessara stofnana. Með þessari upp-
rifjun er engan veginn gleymt hinu
merka brautryðjendastarfi Bjarna
Sæmundssonar í þágu íslenzkra
fiskirannsókna. Þau vann hann hins
vegar nánast sem sjálfboðaliði eða
í aukavinnu. Fyrir vikið eru störf
hans þeim mun merkilegri. Bjarni
var einn af stofnendum Fiskifélags
Islands. Hann sat mörg Fiskiþing
og var í stjórn Fiskifélagsins um
árabil. Ég vil ekki láta hjá líða að
minna á ýmis undirstöðustörf Fiski-
félagsins, sem e.t.v. eru ekki oft
nefnd. Fljótlega eftir að Davíð tók
til starfa, tók hann ásamt starfs-
mönnum félagsins að endurskipu-
leggja og bæta gagnasöfnun og
skýrsluútgáfu í þágu sjávarútvegs-
ins. Naut hann í því starfi ekki sízt
ómetanlegrar aðstoðar trúnaðar-
manna félagsins og félaga um allt
land, sem störfuðu af áhuga og
fórnfýsi, nánast kauplaust.
Um og eftir 1955-1956 var
skýrslukerfið enn bætt verulega og
varð meðal þess bezta sem þekkt-
ist. Þegar Fiskifélagið tók að sér
fyrir hönd íslands að taka þátt í
starfi FAO, Alþjóða hafrannsóknar-
ráðsins o.fl. alþjóðlegra stofnana,
til samræmingar alþjóðlegri
skýrslugerð og útgáfu, var ákaflega
auðvelt að laga skýrslukerfi Fiskifé-
lagsins að hinu nýja fyrirkomulagi.
Fullyrða má, að hin nákvæma
skýrslusöfnun og útgáfa Fiskifé-
lagsins hafi verið ein hin bezta og
vissulega ódýrasta meðal þjóða við
norðanvert Átlantshaf.
Davíð Ólafsson var fiskimála-
stjóri í 27 ár. Hann aflaði sér virð-
ingar og trausts bæði á innlendum
og erlendum vettvangi.
Segja má, að á meðan hann
gegndi störfum fiskimálastjóra hafi
fátt það verið ráðið, er snerti hags-
munamál sjávarútvegsins, að ekki
hafi verið Ieitað til hans. Engan
veginn reyndist það samt svo, að
hann fengi sleppt höndum af mál-
efnum sjávarútvegsins, þótt hann
hyrfi til annarra virðingarstarfa
sem Seðlabankastjóri; líklega eðli-
legt þegar á allt er litið og þýðing
sjávarútvegsins fyrir þjóðarbúið
höfð í huga.
Meðal annarra starfa, sem hann
vann ötullega að á vegum Seðla-
bankans ver seta í stjórn Fiskveiða-
sjóðs Islands, alla tíð skipaður
stjórnarformaður. Gegndi hann því
starfi með sæmd frá árinu 1967
að telja til þess að hann dró sig í
hlé, fyrir aldurs sakir, 1986. Átti
hann sinn þátt í því að laga Fisk-
veiðasjóð að breyttum tímum al-
þjóðasamvinnu og breyttra viðhorfa
á alþjóðlegum fjármagnsmarkaði.
Sökum alkunnra lögmála tregðunn-
ar er þessu starfi enn ekki lokið.
Á fátt eitt hefur verið drepið af
hinum fjölbreytilegu ævistörfum
Davíðs Ólafssonar. Raunar hefur
nær eingöngu verið fjallað um
helztu störf hans og hagsmunamála
sjávarútvegsins. Slík upptalning
hlýtur þó alltaf að vera matsatriði,
hvað með er tekið annarsvegar,
hveiju sleppt hinsvegar. Davíð Ól-
afsson var farsæll maður í starfi,
en jafnframt hógvær og yfirlætis-
laus, þótt fastur væri fyrir, ef því
var að skipta. Eiginkona hans Ág-
ústa Gísladóttir stóð þétt við hiið
hans í blíðu og stríðu. Vinsæl voru
þau hjón og vinmörg. Rausn og
gestrisni þeirra var viðbrugðið
Við Baddý sendum Ágústu, börn-
um þeirra, Ólafi og Sigrúnu og fjöl-
skyldum þeirra okkar innilegustu
samúðarkveðjur.
Már Elísson.
Við fráfall Davíðs Ólafssonar,
fyrrverandi seðlabankastjóra og
fyrrum forseta Ferðafélags íslands,
eiga Ferðafélagsmenn á bak að sjá
góðum og farsælum forystumanni,
sem um átta ára skeið gegndi þar
stjórnarformennsku með ágætum.
Davíð tók við forsetastarfi í
Ferðafélaginu árið 1977 skömmu
eftir fráfall Sigurðar Jóhannssonar
vegamálastjóra, sem lengi hafði
gegnt því trúnaðarstarfi, en að hon-
um látnum hafði dr. Sigurður Þór-
arinsson jarðfræðingur síðan farið
með forsetastarf um stuttan tíma.
Á þessu skeiði reið á miklu fyrir
félagið að mikilhæfur og farsæll
maður fengist til að taka að sér
stjórnarformennsku til nokkurrar
frambúðar, því að eigi var þá langt
um liðið frá því að átök höfðu orð-
ið um stefnu og störf félagsins, sem
leitt höfðu til klofnings í röðum
félagsmanna og nokkurra sárinda,
sem miklu varðaði að unnt yrði að
bæta að viðunanlegu marki.
Við leit að nýjum forseta, við
þessar aðstæður, hafa vafalaust
nöfn ýmissa mætra manna verið
nefnd, en flótlega_ beindist þá at-
hyglin að Davíð Ólafssyni, seðla-
bankastjóra, sem eigi hafði áður
gegnt stjórnarstörfum í félaginu,
en var þá löngu orðinn kunnur
maður af þeim ábyrgðar- og trúnað-
arstörfum, er hann hafði lengi haft
með höndum á opinberum vett-
vangi. En mörgum var einnig kunn-
ugt um, að Davíð var mikill og
góður ferðamaður, sem lengi hafði
átt samleið með öðrum Ferðafélags-
mönnum um byggðir landsins jafnt
sem um fjöll þess og firnindi.
Sú saga gengur enn í Ferðafélag-
inu, og er sönn, að merkur stjórnar-
maður hafi verið sendur á fund
seðlabankastjórans þeirra erinda að
fá hann til að gefa kost á sér til
forsetastarfsins og hafi hann síðan
borið upp erindi sitt á skrifstofu
Davíðs með þeim formála, að hann
væri að vísu eigi þangað kominn
til að fremja bankarán - en hinsveg-
ar væri það ætlun sín að ræna
bankastjóra! Mun þetta hafa fallið
Davíð vel í geð og gerði hann ferð
sendimannsins góða.
Ég hygg að þeir, sem best þekkja
til, séu sammála um, að öll stjórnar-
störf Davíðs Ólafssonar fyrir Ferða-
félagið hafi farist honum einkar vel
úr hendi og hafi samstarf hans við
stórnarmenn sem og aðra þá, er
áttu við hann samskipti um málefni
félagsins, verið ánægjuleg í alla
staði. Á þessum vettvangi nutu sín
vel mannkostir Davíðs, reynsla og
víðsýni, hófsamleg kímnigáfa, róleg
ígrundun úrlausnarefna og fundvísi
á farsælar lausnir vandamála, er
ýmsum sýndust torveld viðureignar.
Hann bar með sér eðlislægan virðu-
leika, sem fór vel við ljúfmennsku
hans, geðprýði og látleysi. Óhætt
mun að fullyrða að farsæld og hóf-
semd hafi einkennt starfsemi og
félagslíf Ferðafélagsins á þeim tíma
er Davíð var \ forystusveit þess.
Haldið var fram markaðri stefnu í
ferðamálum en jafnframt fitjað upp
á nýjungum að vel yfirlögðu ráði,
ekki síst á því sviði sem Davíð mun
hafa verið einna hugstæðast,
gönguferðurn um öræfi landsins.