Morgunblaðið - 01.07.1995, Blaðsíða 4

4 D LAUGARDAGUR 1. JÚLÍ 1995 MORGUNBLAÐIÐ
í húsum skáldsins LjÉL^PS
Hin óumflýjanlega nálægð við leikarana veld- ur því að hægt er að fylgjast með hverju
svipbrigði. Svo lýsir Sveinn Haraldsson ; ■ ""
heimsókn sinni í The Swan leikhúsið í Strat-
ford, sem er hannað eins og leikhús þar sem
Shakespeare lék siálfur í verkum sínum. ANNE Hathaway’s Cottage: Æskuheimili konu William Shakespeares. Dæmi um fjölmörg hús frá þessu
________________________________________________________* tímabili sem eru varðveitt í Stratford og nágrenni.
ÞAÐ fyrsta sem vekur at-
hygli ferðalangsins þegar
stigið er út úr lestinni á
brautarstöðinni í Strat-
ford, er hve skipulega er tekið á
móti ferðamönnum. Varla hefur
verið numið staðar fyrr en hafín
er kynning á þeim möguleikum sem
bjóðast. Stratford er lítill bær á
enskan mælikvarða og greinilegt
að gert er ráð fyrir að ferðalangar
komi þangað einungis með eitt
markmið í huga: að bera bæinn sem
tengdur er minningu frægasta leik-
skálds í heimi augum.
Frá vöggu til grafar
Fyrr en varir hefur ferðafólkinu
verið smalað upp í rútu sem keyrir
endalaust sama hringinn um bæinn
og nágrenni hans. Hún er svo stöðv-
uð á fyrirfram ákveðnum stöðum
og getur ferðalangurinn skipulagt
daginn sjálfur og notað rútuna til
að ferja sig milli staða að vild. Þar
sem sum húsa þeirra sem tengjast
minningu Shakespeares eru nokk-
um spöl frá bænum er víst að þess-
um möguleika er tekið feginshendi.
Best er að taka daginn snemma ef
sjá skal eitthvað meira en miðbæinn
í Stratford, því það getur tekið
dijúgan tíma að komast á staðinn
frá London.
Annars má kannski fínna að því
að sum húsin tengist Shakespeare
lítið. Eitt þeirra er talið hafa verið
bemskuheimili Mary Arden, móður
Shakespeare, í öðru bjó Susanna,
dóttir skáldsins, í þriðja dótturdótt-
ir hans. En ferðalangurinn kemst
að því við nánari skoðun að öll eru
þau þess virði að ganga um þau
og skoða sig um. Viðlíka safn af
húsum frá sextándu öld fínnst
hvergi annars staðar á svo litlu
svæði á Bretlandseyjum. Hápunkt-
urinn er svo að koma í húsið þar
sem Shakespeare fæddist, en þar
er safn í minningu hans, og svo í
hús Anne Hathaway, þar sem
ferðamönnum er enn sýndur bekk-
urinn sem skötuhjúin eru talin hafa
setið á þegar Shakespeare var að
gera hosur sínar grænar fyrir
henni.
Ekki má svo gleyma gröf skálds-
ins; en hann er grafínn í Kirkju
heilagrar þrenningar við ána Avon.
Ef pílagrímurinn fínnst hann hafa
leitað Shakespeares til einskis hús
úr húsi, þar sem nú sjást þess eng-
in merki að skáldið hafí komið þar
við og enginn búsmunur verður
óyggjandi tengdur minningu hans,
hlýtur hann að staðnæmast í kór
MYND, sennilega eftir Franz Hals,
talin samtímamynd af Shakespeare.
DJÖFULLINN sitjandi á einu fórnar-
lamba sinna.
kirkjunnar þar sem Shake-
speare hlaut hinstu hvílu og
hefur legið óáreittur síðan.
En hvort hann hafi verið
kirkjurækinn er annað mál.
Ef honum hefur kippt í kynið
var hann það ekki, enda fað-
ir hans ávíttur fyrir slælega
kirkjusókn.
Út yfir gröf og dauða
Þeir sem leitast .eftir því
að fínna nærveru skáldsins
og ætla henni stað í gömlum
húsakynnum eða samkvæmt
trúaijátningunni í gröfinni
ættu að íhuga annan mögu-
leika. Hægt er að sjá verk
hans á fjölunum í túlkun
færustu listamanna sem völ
er á. Ef andi skáldsins er
einhvers staðar á sveimi er
það þá ekki helst þar sem
verk hans eru sett á svið.
Þó að fátt sé vitað með vissu
um ævi Shakespeares höfum
við þó aðgang að vangavelt-
um hans um lífið og tilveruna
í ljóðum hans og leikritum.
Að sjá Shakespeare leikinn á
sviði í Stratford er alltaf mik-
il upplifun. Sérstaklega á
þetta við núna þegar færi
gefst á að sjá í sumar eitt
verka hans á sviði í The
Swan, sem er hannað eins
og þau leikhús þar sem Sha-
kespeare lék sjálfur í verkum
sínum.
Flestar uppfærslur í The
Swan eru eftir aðra höfunda
en Shakespeare, þá sem telj-
ast orðnir sígildir og er oft
notað tækifærið og færð upp
leikrit sem hafa einhverra
hluta vegna verið vanrækt á ensku
leiksviði. En það kemur fyrir að
sett eru upp verk erkiskáldsins
sjálfs eða jafnvel verk eftir sam-
tímahöfunda. í júlí og ágúst gefst
kostur á að sjá Ofviðríð (The Temp-
est) í leikstjórn David Thackers og
Bingo eftir Edward Bond, en síðara
verkið fjallar einmitt um síðustu
daga Shakespeares eftir að hann
var sestur í helgan stein í Stratford
og reynir að finna svör við spurn-
ingum eins og hvers vegna hann
hafí hætt að skrifa leikrit.
Mér gafst nýlega kostur á að sjá
The Devil is an Ass eftir Ben Jon-
son, samtímamann Shakespeares, í
The Swan. Þetta einstæða leikrými
er sniðið fyrir flutning verka frá
þessum tíma. Hin óumflýjanlega
nálægð við leikarana veldur því að
hægt er að fylgjast með hveiju
svipbrigði. Þess gerist líka þörf þar
sem framvinda verksins er afar
flókin og uppfærslan er borin uppi
af hæfileikum leikaranna til að kitla
hláturtaugarnar. Það tókst frábær-
lega og leikstjórinn, Matthéw Warc-
hus, á þakkir skildar en vegna þess-
ara annmarka er kannski skiljan-
legra af hveiju verkið var ekki sett
upp frá 1616 til 1972! Eina verkið
sem ég man í svipinn eftir að hafí
verið sett upp hér á landi eftir Jon-
son er Volpone, þar sem Brynjólfur
Jóhannesson gerði garðinn frægan.
Snegla tamin
Ollu safameiri er uppsetning sem
ég sá samdægurs á Sneglu taminni
(The Taming of the Shrew) eftir
Shakespeare í stjórn Gale Edwards.
Aðalhlutverkin er í höndum Josie
Lawrence, sem leikur skassið Katr-
ínu, og Michael Siberry, sem reynir
að temja hana. Síðasta uppsetning
í Stratford á þessu leikriti var í
anda kvenfrelsis svo nú hefur verið
brugðið á það ráð að ýta undir
ærslakenndu hliðina á verkinu, sem
flokkast jú sem einn af gamanleikj-
um Shakespeares.
En við lifum á breyttum tímum.
Jafnvel þó að leikstjórinn hafi auð-
sjáanlega hagað leikstjóm sinni á
þann veg að reynt er að draga úr
versta broddinum, þá fer ekki á
milli mála að Shakespeare var ekki
fylgjandi kvenfrelsi, eins og við
skiljum hugtakið í dag, og má eng-
an undra. Þó hann sýndi kvenhetj-
um sínum meiri skilning og hefði
meira innsæi inn í líf og tilfinning-
ar kvenna en samtíðarmenn hans,
þá er hann óneitanlega barn síns
tíma í þessum efnum, gagnstætt
JOSIE Lawrence, mikilúðleg sem skassið í Snegla tamin. Forsíða leik-
skrár þar sem hún gnæfir yfir mynd af sér sjálfri í brúðarkjól í einu
atriða leikritsins og yfir kirkjunni þar sem Shakespeare er grafinn.
þýðanda verka hans á íslensku,
samanber nýlegar blaðadeilur. En
það er hætt við að verkið virki þver-
öfugt á nútíma áhorfendum en var
ætlun aðstandenda sýningarinnar.
Með því að fylgja ætlun höfundar
og setja verkið upp sem kómedíu
nær leikstjórinn að kreista fram
bros hjá áhorfendum þegar mest
gengur á. En þessar brosviprur
kosta það að þessir sömu áhorfend-
ur fá sektarkennd þegar þeir gera
sér grein fyrir að með því að hlæja
að verkinu eru þeir að lýsa yfír
samþykki sínu á þeim hugmynda-
heimi sem það er fulltrúi fyrir.
Auðvitað er einhvers konar femin-
ísk túlkun ekki eini möguleikinn til
að kljást við þetta verk, en sú að-
ferð sem er notuð hér til að nálg-
ast það veldur því að áhorfandinn
kemur út jafn útkeyrður og, svo
nærtækt dæmi sé tekið, út af mynd-
inni Einu sinni stríðsmenn. Ofan á
þessa slæmu líðan bætist svo sekt-
arkenndin. Kannski er það þetta
sem vakti fyrir leikstjóranum eftir
allt saman. Énda hlýtur sú spurning
að skjóta upp kollinum hvort hægt
sé lengur að setja Sneglu tamda á
svið án þess að sú umræða sem
farið hefur fram á síðustu áratug-
um hafi áhrif á túlkunina. Sögð orð
verða ekki aftur tekin.
Það er hægt að halda áfram í
sama farveg og velta fyrir sér öðr-
um verkum Shakespeares og hvern-
ig uppsetningum á þeim er hagað
nú á dögum. Hver getur sett upp
Kaupmanninn í Feneyjum án þess
að hugurinn hvarfli til gyðingaof-
sókna fyrri tíma og aðeins hálfrar
aldar gamallar helfarar? Jafnvel
þegar Ótelló er settur á svið eru
hugrenningatengslin öll við þá stað-
reynd að hann er dökkur á hörund.
Með þessum hugsunum fylgja sögu-
legar staðreyndir eins og þrælahald
og þrælaverslun, nýlendukúgun og
frelsisbarátta blökkumanna í
Bandaríkjunum. Þessi tengsl valda
viðhorfum sem samtímamönnum
Shakespeares væri ómögulejgt að
skilja, enda viðhorf þeirra til Otellós
mótað af þeirri vitneskju að hann
er mári, þ.e. kominn af múhameðs-
trúarmönnum.
Svona mætti lengi áfram halda,
en enginn getur haldið því fram að
verk Shakespeares eigi ekki erindi
í dag, enda þótt áhrif þeirra á áhorf-
endur séu af öðrum toga en fyrst
var til spunnið. Að njóta þessara
verka í umhverfi sem minnir stöð-
ugt á manninn Shakespeare og
þann sögulega bakgrunn sem hann
~T