Morgunblaðið - 02.07.1995, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 2. JÚLÍ1995 B 9
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
STELPA í hópi aðdáenda sýnir leikni sína með „húlahopphring'
Sigurður Hró-
arsson lagði
stund á ,jökla-
hlaup“ í æsku.
Sigurður Ó.
Pálsson var
góður í
„skerja-
skaki“.
MorgunDlaöio/Porkell
AUÐUR Ævarsdóttir, Soffía Þorsteinsdóttir og Sólveig
Sigurjónsdóttir, leikskólakennarar.
ingar í kringum útileikina. Þeir eru
með þeirra bestu minningum. Einn-
ig að leikir hafi mikið gildi. í gegn-
um þá lærir maður að þekkja sjálf-
an sig og efla þol. Leikir snerta
hreyfiþroska, félagsþroska, sam-
vinnu.og æfingu í að fara eftir regl-
um.
Það eru þrengsli í borginni og
krakkarnir fá ekki það rými sem
þarf til að njóta sín úti. Skipulagið
er einum of mikið og reiknað er
með að börnin þurfi að kaupa leik-
föng, leikjanámskeið og greiða fyr-
ir skemmtunina. Það er misskiln-
ingur, að mati þeirra stallsystra,
því börn verða aldrei ráðþrota og
geta búið til leiki hvar sem er og
hvenær sem er.
HeD'ur leiksins voru persónur
úr íslendingasögunum
Sigurður Hróarsson, leikhússtjóri
Leikfélags Reykjavíkur, ólst upp á
Bifraust í Borgarfirði til fímm ára
aldurs. Hann flutti svo með foreldr-
um sínum' að Laugum í Reykjadal
í Suður-Þingeyjarsýslu um 1960.
Þar var barnaskóli, húsmæðraskóli
og gagnfræðaskóli og góð íþrótta-
aðstaða, sundlaug og íþróttavöllur.
Laugar eru lítið þorp en fjölmennt
á vetrum vegna nemendanna.
Sigurður segir að íþróttir hafi
verið mikið stundaðar þarna og
hafi hann sjálfur æft og keppt í
sundi. Krakkarnir á Laugum voru
annars í stöðugum hasar. Þegar
hann hugsar um leikina sem hann
var í og þá sem hann sér í kringum
sig núna hvarflar að honum að
hann hafi verið uppi á annarri öld.
Breytingin er orðin svo mikil.
Sigurður á þriggja ára son og
hetjurnar hans koma úr sjónvarps-
og teiknimyndum. Þær eru með
öðrum orðum útlenskar eins og hjá
flestum nú til dags. En í sveit Sig-
urðar milli 1960 og 70 voru hetjurn-
ar úr Islendingasögunum. Ef til vill
var það síðasti áratugur gömlu hetj-
anna í hugarheimi íslenskra barna.
Hetjuleikirnir fólust í því að skipt
var í tvö lið og barist um víðan
völl. Það voru aðallega strákar í
þessum bardögum og léku þeir
kappa eins og Gunnar á Hlíðar-
enda, Skarphéðin og Gretti sterka.
Það var líka eftirsóknarvert að vera
skúrkurinn Mörður. Sigurði finnst
skemmtilegt að hafa upplifað þess-
ar hetjur áður en hann las bækurn-
Útilegumannaleikur
Mörkuð er borg, einn þátttakenda er útilegumaður. Aðrir
grúfa sig í borg í tiltekinn tíma, sem útilegumaðurinn notar
til að fela sig. Síðan fara allirað leita útilegumannsins og ef
einhver sér hann hrópar sá “Útilegumaður fundinn!" Allir flýta
sér þá í borg, en útilegumaðurinn reynir að klukka sem flesta
áður en þeir komast þangað. Útilegumaður og allir sem hann
nær verða þá útilegumenn í næstu umferð, en þeir sem ekki
náðust grúfa sig 1 borg í annað sinn og þannig er haldið áfram
uns enginn - eða einn - er eftir. Útilegumaður má fara úr
felustað sinum og reyna að ná leitarmönnum hvenær sem hon-
um sýnist og einnig má hann skipta um felustað. Ef útilegumað-
ur getur laumast óseður að leitarmanni og klukkað hann er
ekkert hrópað, enda er þá sá leitarmaður orðinn að útilegu-
manni. Sá leitarmaður, sem siðast næst, verður útilegumaður
í næstu umferð.
Hlaupa í skarðið
Börnin standa í hring og höndum haldið saman. Einn er
utan við hringinn og hleypur hljódlega umhverfis hann, þar
til allt í einu, að hann slær einhvem í bakið. Sá á að bregðast
hart við og hlaupa í gagnstæða átt, og reyna að komast í skarð-
ið sitt aftur. Sá, sem verður seinni, byrjar þá leikinn á ný.
Japanskt klukk
Einn þátttakenda er klukkari. Hann eltir hina og reynir að
klukka þá. Hver sem er klukkaður verður klukkari. En hann
verður að leggja vinstri hönd á blettinn, þar sem hann er klukk-
aður, hvort sem það er bak, hné, olnbogi, ökli eða hvaða hluti
líkamans sem er. Þar verður hann að halda höndinni, þangað
til hann getur klukkað einhvem. Séu margir i leiknum, má
hafa fleiri en einn klukkara.
Fallin spýta
Einn cr valinn til að bíða þjá spýtimni sem er stillt upp við
vegg, tré eða eitthvað annað. Hann byrjar á því að telja upp
að tuttugu. Allir hinir hlaupa í burtu og fela sig. Markmiðið er
að finna alla sem földu sig. Ef hann sér einhvern, hleypur
hann að spýtunni og kallar „fallin spýta fyrir Jóni/Gunnu,
einn.tveir og þrir“ og þá er sá náður. Börain sem földu sig
reyna að komast að spýtunni á undan þeim sem leitar og ef
einhveijum tekst það kastar hann spýtunni upp i loftið og
kallar „fallin spýta fyrir öllum“ og með því frelsar hann alla.
Sídastaleikur
Einn er valinn til að „verann“. Hann reynir að komast svo
nálægt einhveijum að hann geti snert hann og sagt „síðasta“.
Sá reynir að hlaupa einhvern uppi og „síðasta“ hann. Enginn
þolir að vera „síðastaður*1 og maður verður að losna við það
með því að „síðasta“ einhvern annan. Sumir era þó svo hugað-
ir að læðast aftan að þeim sem „erann“ en við það skapast
mikil spenna.
Hork
Hópur krakka kemur saman með krónur í vösum. Gert er
strik á jörðina. Siðan er staðið í tjltekinni fjarlægð og reynt
að hitta sem næst strikinu með krónupeningi. Sá sem hittir
best fær að taka alla smápeningana og hrista þá í lokuðum
lófum. Svo sleppir hann peningunum á jörðina og má halda
öllum sem eru með skjaldamerkið upp. Sá sem var „næstnæst-
ur“ má kasta næst og svo koll af kolli þar til allir peningarnir
eru gengnir út. Þá hefst leikurinn á nýjan leik.
ar. Hann man líka eftir því að hafa
endilega viljað vera Njáll vegna
þess að hann var skotinn í stelpu
sem hét Bergþóra. Einnig voru not-
uð nöfn úr norrænum goðsögnum
eins og Þór og Óðinn. Leikreglurnar
gátu vafíst fyrir strákunum og rif-
ust þeir oft út af þeim, til dæmis
hvenær maður væri dauður og hve-
nær ekki. Sá sem var drepinn, átti
að liggja sem dauður og telja upp
á hundrað. Þá mátti hann lifna við
á nýjan leik.
Strákarnir smíðuðu vopnin sjálfir
úr spýtum. Gerð voru spjót og skild-
ir. Hestarnir voru prik. Það var tré-
smíðaverkstæði á staðnum en pabbi
Sigurðar var handavinnukennari
við skólann og byggingarverktaki.
Mikið var líka smíðað af bílum og
bátum og kofum. Sumir bílamir
voru meira að segja á fjöðrum gerð-
um úr gúmmíi.
Hættuleikurinn ,jöklahlaup“
Sigurður Hróarsson telur að leik-
ir á þessum árum hafi reynt meira
á ímyndunaraflið, því ekki voru
keypt nein leikföng í búðum. Krakk-
arnir höfðu bara vítt og mikið svæði
til leikja og urðu að finna upp á
leikjum. Blandaðir aldurshópar léku
saman. Strákar léku þó mikið sam-
an og stelpurnar voru í sínum leikj-
um. Hann man að þegar kynin léku
saman var farið í aðra leiki eins
og „fallin spýta“, „yfír“, „kýló“ sem
var einhverskonar hafnarbolti,
„myndastyttuleik“ og ýmsa eltinga-
leiki. Ekkert sjónvarp var þarna og
fáir höfðu horft á kvikmyndir.
Sigurður man líka eftir hættu-
leikjum en í þeim þurfti að sanna
hugrekkið. Einn leikurinn hét
,jöklahlaup“. Hann var stundaður
í leysingum og vatnavöxtum í tjörn.
Hún var ísilögð á veturna en þegar
ísinn var að þiðna á vorin var hlaup-
ið á honum og þótti það best ef
hann brotnaði undan hveiju spori.
Þetta var leikur sem foreldrarnir
máttu ekki vita um, enda hættuleg-
ur.
Tík úr beitukóngsbobba gaut
hvolpum úr klettadoppum.
Sigurður Ó. Pálsson, héraðs-
skjalavörður á Egilsstöðum, var al-
inn upp í Breiðuvík (N-Múl) til 7
ára aldurs en fluttist þá að Geita-
vík í Borgarfirði eystra. Bamaleik-
irnir fram að þeim tíma voru bú-
skaparleikir. Þá voru horn, kjálkar
og skeljar sem húsdýr. Hann notaði
beitukóngsbobba fyrir hunda og
man sérstaklega eftir atviki þegar
frændi hans sjö ára frá Seyðisfirði
kom í heimsókn. Þeir fóru saman
út á Breiðavíkursand og þar tíndi
frændinn smákuðunga sem hétu
klettadoppur án þess að Sigurður
tæki eftir því og laumað þeim síðar
í hundakofann hjá honum, sem var
gjóta niður með steini hjá búinu.
Næst þegar Sigurður fór í búið, dró
frændinn heimsvani frá Seyðisfirði
upp litlu kuðungana og munaði
ekki miklu að honum tækist að
sannfæra Sigurð um að tíkin í gjót-
unni hefði gotið þeim. En einn
beitukóngsbobbinn var náttúrlega
tík.
Geitavík í Borgarfírði er tvo kíló-
metra frá Bakkagerði. Sigurður
gekk í skóla þar og kynntist ýmsum
nýjum leikjum. „Slagbolti“ var vin-
sæll en hann heitir núna „kýló“.
Boltinn var sleginn með spýtum,
ein spýtan var kölluð drulluspaðinn
af því hún var svo breið og auðvelt
var að hitta en ekki langt. Annar
algengur leikur var „þakbolti“ sem
fólst í því að kasta upp á þak á
húsi og kalla nafn á krakka sem
átti að grípa hann á niðurleið. Ef
hann greip ekki varð hann að skjóta
í krakkahópinn og hitta einhvern.
„Yfir“ var vinsælt og „stoð-frí“ sem
er annað nafn yfir „sto“.
Sigurður nefnir í lokin hættuleg-
an leik sem var niðurlagður eftir
að hann var orðinn kennari við
grunnskólann á Borgarfirði. Leik-
urinn hét „skeijaskak“ og var mik-
ið iðkaður þegar hann var strákur.
Rétt við fjöruna, neðan við kaupfé-
lagið voru þijú sker og þegar brim
var, þótti spennandi að hlaupa út í
skerið á útsoginu og bíða af sér
ölduna og hlaupa svo aftur í land.
Einu sinni náði aldan strák og hann
dróst út en bjargaðist með naum-
indum.