Morgunblaðið - 05.07.1995, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 5. JÚLÍ 1995 19
GREINARGERÐ UM GÝMISMÁLIÐ
Sýnataka átti að fara fram að við-
stöddum eiganda og strax eftir slys
Morgunblaðið birtir hér í heild greinargerð
Birgis Guðjónssonar læknis um hið svonefnda
Gýmismál. Greinargerð þessi var tekin saman
að beiðni Steingríms Þormóðssonar, héraðsdóms-
lögmanns, sem er lögmaður Hinriks Bragasonar,
eiganda Gýmis. I upphafi birtast svör Birgis
Guðjónssonar við spurningum lögmannsins um
menntun og starfsferil en síðar greinargerð hans:
ÉG ÚTSKRIFAÐIST úr lækna-
deild Háskóla íslands 1965. Fram-
haldsmenntun mín var aðallega við
Yale University, New Haven
Connecticut USA eða frá 1968-1972
í lyflæknisfræði og meltingarsjúk-
dómum. Síðan var ég þar Assistant
Professor of Medicine 1972-1973,
1977-1978 og sept.-des. 1982.
Læknaleyfi og helstu próf:
Lækningaleyfi á Islandi 1967,
Connecticut USA 1972. American
Board in Internal Medicine 1972.
American Board in Gastroenterology
1973. Membership Examination
(MRCP, UK) Royal College of Physic-
ians 1979. Recertification American
Board in Internal Medicine 1980.
Helstu störf:
Rekstur eigjn iækningastofu í ly-
flæknisfræði og meltingarsjúkdómum
frá því í janúar 1974. Læknir á Hrafn-
istu í Hafnarfirði frá 1980, yfirlæknir
frá 1982.
Helstu erlend læknafélög:
Amerian College of Physicians,
member 1974, fellow FACP 1978.
American Gastroenterological Assoc-
iation, member 1975. Royal College
of Physicians, MRCP (UK) 1979,
fellow FRCP 1991. British - Society
of Gastroenterology, overseas mem-
ber 1979 Royal Society of Medicine,
affiliate 1979, fellow 1980. New York
Academy of Sciences, member 1980.
Alþjóðleg læknaþing og nám-
skeið, rannsóknarstörf:
Hef sótt þing tvisvar til þrisvar á
ári frá 1972. Rannsóknarstörf hafa
aðallega verið varðandi krabbamein
í briskirtli. Hef skrifað nokkrar grein-
ar um það í erlend tímarit og haldið
fyrirlestra á þingum.
Helstu íþróttaafskipti:
Á námsárunum var ég virkur í fim-
leika- og fijálsíþróttahreyfingunni
(FRÍ). Var ég m.a. formaður og þjálf-
ari fimleikadeildar ÍR 1958-63 og í
landsliðinu í fqálsíþróttum 1963. Eft-
ir heimkomu 1978 var ég beðinn að
koma aftur til starfa í íþróttahreyfing-
unni. Meginstarf mitt hefur verið í
Laga- og tækninefnd FRI þar sem
hef ég verið formaður frá 1982.
Nefndin annast sérstaklega kennslu
í leikreglum og mótahaldi í fijáls-
íþróttum. Sem formaður nefndarinnar
hef ég setið öll þing Frjálsíþrótta-
sambands Evrópu og Alþjóðafrjáls-
íþróttasambandsins frá því haustið
1984. Var útnefndur alþjóðlegur dóm-
ari 1987 og aftur 1994.
Lyfjamál:
Foi-mlegt lyíjaeftiriit í íþróttum
hófst 1968 og hefur síðan verið vax-
andi þáttur í öllu íþróttastarfi og ver-
ið talsvert í brennidepli á íslandi frá
1984. Sem læknir og fonnaður nefnd-
ar sem sérstaklega á að annast alla
þætti mótahalds hefur þetta orðið
vaxandi þáttur í starfi mínu. Fyrstu
formleg kynni mín af lyfjaeftiriiti
voru á námskeiði Fijálsíþróttasam-
bands Evrópu fyrir dómara árið 1984
þar sem framkvæmd lyfjaeftirlits var
sérstaklega tekin fyrir. Arið 1986 sat
ég í nefnd sem endurskoðaði reglur
ÍSÍ um lyfjaeftirlit og hef verið í
nefndinni frá 1990. Ég hef verið virk-
ur í umræðum á alþjóðlegum þingum
og ráðstefnum um þessi mál og sett
fram tillögur.
Ég hef setið eftirfarandi alþjóða-
þing um lyfjamisnotkun: 1989 Int.
Athl. Foundation World Symposium
um lyíjamisnotkun, Monaco.
1991 Int. Athl. Foundation Sym-
posium on Sport and Law, Monaco.
1991 3rd Permanent World Confer-
ence on Doping, með aðild Alþj.
Ólympíunefndarinnar, Bergen, Nor-
egi.
1993 4th Permanent World Confer-
ence on Doping, með aðild Alþj.
Ólympíunefndarinnar, London, Eng-
landi.
1994 Int. Athl. Federation Anti-
Doping Seminar, Heusenstamm,
Þýskalandi.
Á þessum ráðstefnum hafa prófess-
orar í lögfræði, dómarar og starfandi
lögfræðingar með reynslu af lyfjamál-
um bent á, hvaða skilyrði, sýnataka
og öll meðferð, þurfi að uppfylla til
þess að almennir borgaralegir dóm-
stólar (civil courts) staðfestu úrskurði
íþróttahreyfinganna.
Stjómvöld flestra landa hafa bann-
að lyijamisnotkun og „Evrópusamn-
ingurinn gegn misnotkun lyfja í
íþróttum“, er dæmi um samstarf
þjóða í þessum efnum. Samningurinn
átti uppruna sinn á ráðherrafundi í
Reykjavík og hefur verið staðfestur
hér á landi. Starfsreglur íþróttahreyf-
ingarinnar eru því „de facto" alþjóða-
reglur um meðferð slíkra mála. Hægt
er leggja fram gögn þessu til stuðn-
ings eins og óskað væri.
Lyfjaeftirlit á íþróttafólki
Reglur og framkvæmd.
1. Lyfjamisnotkun var upphafiega
skilgreind sem notkun efna eða að-
ferða sem bættu ástand líkamans
óeðlilega. Flest þau lyf sem íþrótta-
menn hafa misnotað eru réttmæt
þegar þau eru notuð í réttum til-
gangi. Orðin „ólögleg lyf“ í íþróttum
eru skilgreining íþróttahreyfingarinn-
ar á þeim lyíjum sem notuð hafa
verið í ofanskráðum tilgangi. Bann
við lyfjamisnotkun er tilkomið vegna
dauða einstaklinga í keppni árin 1960
og 1967 eftir misnotkun lyfja.
2. Alþjóðaólympíunefndin (AÓN)
var frumkvöðull að lyflabanni og
læknanefnd hennar skilgreindi upp-
haflega þau lyf sem voru bönnuð.
Fyrstu próf voru framkvæmd á
Ólympíuleikunum 1968. Síðan hefur
lyfjaeftirlit færst einnig til alþjóðasér-
sambanda (ASB), en læknanefndir
ASB og AÓN vinna náið saman.
Hvert sérsamband getur skilgreint
eigin bannlista sem getur verið breyti-
legur frá einu sambandi til annars
en meginflokkar eru þeir sömu. Fram-
kvæmdaatriði lyfjaeftirlits og refsi-
ákvæði eru í höndum hvers ASB og
eru ákveðin á þingum þeirra. Keppnis-
bann getur verið allt frá þrem mánuð-
um til lífstíðar.
3. AÓN setur hinsvegar staðalkröf-
ur, viðurkennir og hefur eftirlit með
þeim rannsóknarstofum sem rann-
saka sýni. Rannsóknir á sýnum er
mjög sérhæfð vinna sem hefur verið
þróuð í þessu skyni. Rannsóknarstof-
ur eru taldar þurfa að afgreiða árlega
verulegan fjölda sýna til þess að geta
haldið uppi staðli. Stofurnar verða
reglutega að gangast undir eftirlit og
eru mörg dæmi þess að þekktar rann-
sóknarstofur hafi misst viðurkenn-
ingu tímabundið eða varanlega.
4. I sérhveiju landi er yfirleitt að-
eins ein stofnun/nefnd sem annast
lyijaeftirlit. Getur það hvort sem er
verið annars vegar íþróttasamband
eða ólympíunefnd eða hins vegar rík-
isvaldið. Þessi aðili getur sett strang-
ari reglur varðandi eftirlit og refsing-
ar en getur aldrei haft mildari reglur
eða refsiákvæði en sérsamband við-
komandi íþróttamanns.
5. Lyflaeftirliþ var upphaflega að-
eins á mótum. Á síðari árum hefur
meiri áhersla verið lögð á fyrirvara-
laus lyflapróf á æfíngatímabili. Á
mótum eru einstaklingar valdir sam-
kvæmt röð í úrslitum og þess utan
skv. útdrætti. Tilkynning er skrifleg
og staðfest með undirskrift íþrótta-
manns. Lyflaeftirlitsmönnum er einn-
ig heimilt að velja til viðbótar einstakl-
inga er þeir telja ástæðu til, án frek-
ari skýringa. íþróttamaðurinn verður
að vera undi'- eftirliti þar til sýnistöku
er lokið.
6. Utan keppni er dregið úr völdum
markhópum en þróunin er sú að veita
eftirlitsmönnum nánast ótakmarkað
vald til vals. Einstaklingur sem er
þannig rétt valinn, er skuldbundinn
til að gangast undir lyfjapróf og á
neitun er litið sem jákvætt próf og
refsing ákveðin í samræmi við það.
7. Iþróttir hafa gjörbreyst á und-
anfömum árum. Mörkin milli áhuga-
og atvinnumennsku hafa fyrir löngu
þurrkast út og þeir peningar sem
afreksfólk í íþróttum á möguleika á
að afla sér eru gífurlegir. Starfsæfí
íþróttamanns er hinsvegar aðeins
nokkur ár. Verði íþróttamaður uppvís
að lyfjamisnotkun eru því miklir hags-
munir í húfi. Nokkurra ára keppnis-
bann sviptir íþróttamanninn því mikl-
um tekjumöguleikum. Lyíjamisnotk-
un þykir nú einnig mikil siðferðisleg
hneisa og blettur á mannorði. I sum-
um löndum er misnotkun einnig bönn-
uð með lögum og getur leitt til refs-
inga yfírvalda. *
8. Iþróttamenn um heim allan hafa
því í vaxandi mæli reynt að vefengja
jákvæð lyfjapróf með málsókn fyrir
almennum borgaralegum dómstólum.
Að fenginni slíkri reynslu hafa því
allar reglur um framkvæmd lyfjaeftir-
lits verið hertar að ráðgjöf færustu
lögmanna innan sem utan íþrótta-
hreyfíngarinnar. Segja má að núver-
andi vinnureglur séu beint og óbeint
settar að fyrirmælum almennra borg-
aralegra dómstóla (civil courts).
Þvagsýni
9. Sýnistaka og meðhöndlun þvag-
sýnis er mikið nákvæmnisverk. Gerð-
ar eru kröfur um sérstaka aðstöðu
með biðherbergi og salerni. íþrótta-
maðurinn má hafa með sér aðstoðar-
mann/vitni í biðherbergi. Iþróttamað-
urinn/konan velur sjálfur innsiglað
þvagglas og verður að kasta af sér
þvagi í augsýn eftirlitsmanns/konu,
þannig að staðfesta megi að rétt sé
gert og íþróttamaðurinn/konan séu
ekki með nein ílát á eða í líkama sín-
um og þvagið komi frá þeim sjálfum.
Dæmi eru um það að íþróttamenn
hafi skipt um þvag með notkun þvag-
leggs.
10. Eðlisþyngd og sýrustig þvags-
ins eru mæld strax. Iþróttamaðurinn
velur sjálfur 2 merktar innsiglaðar
flöskur og verður sjálfur að hella
þvaginu í flöskurnar, kallaðar A og
B, og loka þeim. Flöskurnar voru
áður innsiglaðar og settar ásamt upp-
lýsingum í umbúðit' sem aftur eru
innsiglaðar. Með nýivi útbúnaði setur
íþróttamaðumn flöskumar í sérhönn-
uð hylki og lokar þeim. Þessi hylki
er aðeins hægt að opna með því að
rífa þau í sundur og teljast því innsigl-
uð eftir rétta lokun.
11. Sérstakt eyðublað er fyllt út í
margiiti þar sem koma fram upplýs-
ingar um sýnið svo sem númer (kódi)
sýnisins. Iþróttamaðurinn staðfestir
með undirskrift að allt sé rétt og fær
eitt eiptak. Flaska A er send til rann-
sóknarstofu sem er viðurkennd af
AÓN, ásamt afriti af eyðublaði, en
án nafns íþróttamannsins. Lyfjæftir-
litsnefnd varðveitir B hluta sýnis.
12. Ef A sýni er jákvætt er viðkom-
andi sérsambandi gert viðvart. Full-
trúa sérsambandsins og íþrótta-
mannsins er þá boðið að vera við-
staddur rannsókn á sýni B.
13. Sé það einnig jákvætt er það
tilkynnt opinberlega og eftir álit
lækna/lyíjanefndar er málinu vísað
til dómstóls viðkomandi sambands.
íþróttamaðurinn á rétt á að koma á
framfæri athugasemdum og kannað
er hvort að öllú léyti hafí verið rétt
að málinu staðið. Síðan er viðeigandi
refsing, þ.e. keppnisbann, ákveðin,
sem getur verið frá 3 mánuðum til
Hfstíðar.
Blóðsýni
14. Vinnureglur við blóðsýni eru í
meginatriðum þær sömu, þ.e. íþrótta-
maðurinn velur sjálfur blóðtökuglös.
Sýnum er skipt í A og B hluta og
innsigluð. íþróttamaðurinn staðfestir
upplýsingar svo sem auðkenni (kóda)
sýnis með undirskrift og fær afrit.
15. Sýni telst jákvætt ef bannað
efni fínnst í því þó þannig að anaból-
ískir sterar og skyld efni eru ætíð
bönnuð en sum önnur lyf aðeins í
keppni. Keppandi er sjálfur ætíð
ábyrgur fyrir því ef bannað efni fínnst
þ.e. ekki er hægt að afsaka sig með
því að einhver annar hafí laumað efn-
inu í fæðu hans eða drykk.
16. Sýni teljast eign þess aðila sem
biður um prófunina, t.d. viðkomandi
alþjóðasambands eða lyijaeftirlits-
nefndar/stofnunar. Svar rannsóknar-
stofu fer beint til þess aðila.
17. Refsingar eru alfarið í höndum
hvers alþjóðasérsambands. Óljnnpíu-
hreyfingin ákveður t.d. ekkert um
slíkt en reynt hefur verið að samræma
refsiákvæði.
18. Meginatriði eni því eftirfarandi:
a) Sýna verður fram á með stað-
festingu íþróttamanns að sýnið sé
hans.
b) Sýni verða að berast til rann-
sóknarstofu í innsigluðum ílátum. ílát
sem hefðu verið opnuð (tampered
with) yrðu ekki rannsökuð.
c. Ékki mætti vera vafí á varð-
veislu sýnanna (chain of custody).
d. Rannsóknarstofan verður að
hafa sérstaka viðurkenningu.
e. Staðfesta verður jákvætt A sýni
með jákvæðu B sýni. Ef B sýni er
ekki jákvætt eða ekki til staðar færi
málið aldrei til dómstóla íþróttahreyf-
ingarinnar.
Lyfjaeftírlit á hestum
í íþróttum
1. Öll þau meginatriði sem getið
er um að ofan gilda við sýnistöku á
hestum. Krafíst er mjög strangrar
gæslu, en þekkt er að utanaðkomandi
aðilar hafí komið efnum í hesta. Eft-
ir að eiganda hefur verið tilkynnt um
fyrirhugaða sýnatöku er gæsla hests-
ins á hans ábyrgð.
2. Eigandi eða fulltrúi hans eiga
rétt á að vera viðstaddir sýnatöku.
Bæði þvag- og blóðsýnum er skipt í
A og B hluta. Sérstaklega er tekið
fram í reglum Fédération Equestre
Intemationale að framkvæmdin verði
að standast stranga Iagalega skoðun
í réttarsal (must be capable of wit-
hstanding rigorous legal objection in
court). Bent er sérstaklega á Annex
IU, 1, að þar sé oftast efast um með-
ferð sýnisins fram að skoðun í rann-
sóknarstofu og sönnun á því úr hveij-
um sýnið sé, verði að vera óvefengjan-
leg (unassailable). Þetta kreQist sérs-
takrar og óbreytanlegar innsiglunar
og merkingar sýnisins í ílátum sem
ekki er hægt að íjúfa án þess að það
sé augljóst (tamperproof).
3. Sýni eru aðeins send til rann-
sóknastofa sem hlotið hafa viðurkenn-
ingu Fédération Equestre Internati-
onale, sbr. Article 1022, 1. Fulltrúi
rannsóknarstofunnar sem fram-
kvæmir rannsóknina verður að bera
vitni ef málið fer til almennra borg-
aralegra dómstóla (civil courts)
(Article 1022, 2).
4. Frávikið i reglum er þó það að
í hesti mega ekki fínnast nein efni í
keppni og sérstaklega er deyfing út-
lima bönnuð. Hinsvegar eru þau flest
leyfíleg eftir og utan keppni. Sýni sem
t.d. væri tekið úr lifandi hesti, sólar-
hring eftir atburðinn, hefði því ekkert
gildi.
5. Hið sérstæða í þessu máli er að
hesturinn hefur verið felldur en tíma-
setning frá slysi er óljós. Hesturinn
var ekki undir eftirliti eiganda meðan
hann enn lifði og hræið var ekki vakt-
að. Þetta býður uppá ýmsar „fræði-
legar“ getgátur þar sem ég fer að
fara út fyrir mína „absólút" þekkingu
en ég leyfí mér að fullyrða að ekki
verði auðgreint milli inndælingar
staðdeyfiefnis í lifandi eða „dauðann"
fótlegg. Tæknilega hlýtur einnig að
vera hægt að koma bæði utanaðkom-
andi blóði inn í æðakerfi og þvagi inn
í blöðru dauðs hests, eins og hægt
er við menn.
Nánari svör við spurningum
lögmanns (sbr. bréf)
Áreiðanleiki sýna sem tekin voru
úr Gými. Sýnistaka átti að fara fram
að viðstöddum eigendum og strax
eftir slys. Sýnum átti að skipta í A
og B hluta og innsigla og eigendur
að staðfesta. Öryggisreglur mega
ekki verða neitt slakari þótt hesturinn
sé dauður. Nægilegt er að taka eitt
sýni en því verður að skipta í A og
B hluta til staðfestingar. Ef slíkt
væri ekki gert er ekki hægt að stað-
festa jákvætt sýni. Sýnin og meðferð
þeirra standast á engan hátt þær
kröfur sem gerðar eru á alþjóðavett-
vangi til sönnunar á misnotkun lyfja.
Ég tel ósannanlegt að utanaðkomandi
aðili hefði ekki getað hagrætt málum
á þessu tímabili. Niðurstöður eru birt-
ar sem tölur um magn eða hlutföll
með skýringum. Eigendur og lög-
menn þeirra fengju strax að vera við-
staddir B athugun og fengju fullan
aðgang að gögnum ásamt sínum sér-
fræðilegu vitnum (expert witness).
Svarið er því afdráttarlaust neikvætt
sbr. að ofan. Staðfesting eigenda eða
fulltrúa þeirra hefði þurft að fylgja.
Sýnin hefðu þurft að vera innsigluð
og geymslu/varðveislukeðja (chain of
custody) óvefengjanleg.
Viðurkenningar á rannsókn-
arstofum og þar á meðal Rann-
sóknarstofu í lyfjafræði
íþróttahreyfíngin verður að senda
sýni frá íþróttafólki til viðurkenndrar
rannsóknarstofu, þ.e. „IOC accredited
laboratory", til þess að sýni væri tek-
ið gilt hvort sem um væri að ræða
jákvætt eða neikvætt sýni. Enginn
íþróttamaður mundi una dómi innan
íþróttahreyfíngarinnar ef sýnið væri
frá rannsóknarstofu sem ekki hefði
viðurkenningu. Málið væri íþrótta-
hreyfíngunni fyrirfram tapað í al-
mennum borgaralegum dómstólum.
Almenningur tæki hinsvegar ekki gilt
neikvætt sýni frá rannsóknarstofu án
viðurkenningar. Sýni frá hestum
verður að senda til rannsóknarstofu
sem hlotið hafa viðurkenningu Féd-
ération Equestre Intemationale.
Lyfjaeftirlitsnefnd hefur átt mjög
gott samstarf við Rannsóknarstofu í
lyQafræði og hún nýtur álits, en hún
hefur ekki ofanskráðar viðurkenning-
ar. Lyfjaeftirlitsnefnd getur því ekki
sent sýni úr mönnum né hestum til
hennar.
Alþjóðlegar skuldbindingar
Evrópusáttmálinn gegn ljrfjamis-
notkun í íþróttum var saminn á fundi
íþróttaráðherra Evrópu hér í Reykja-
vík og hefur verið staðfestur hér á
landi. í honum er meðal annars tekið
fram, að fara verði að alþjóðlegum
réttarfarsreglum um sönnun á lyQa-
misnotkun og að rannsóknarstofur
verði að hafa viðurkenningu alþjóð-
legra íþróttahreyfinga.
Lokaorð
Borgaraleg dómsyfirvöld víða um
lönd hafa eftir mörg dömsmál, gefíð
hinni alþjóðlegu íþróttahreyfíngu skýr
fyrirmæli um, hvaða skilyrði, þó ekki
væri meira en þriggja mánaða keppn-
isbann, þyrfti að uppfylla til að stand-
ast áfrýjun til almennra dómstóla.
Ofanskráð mál varðandi hestinn Gými
stæðist ekki þær kröfur.