Morgunblaðið - 06.07.1995, Page 28

28 FIMMTUDAGUR 6. JÚLÍ1995
MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
ÓLAFUR B.
BJÖRNSSON
t
+ Eitt hundrað ár
eru nú liðin síð-
an ritstjórinn og
fræðimaðurinn 01-
afur B. Björnsson
fæddist. Hann hét
fullu nafni Ólafur
Bjarnason Björns-
son og var fæddur
á Litlateigi á Akra-
nesi hinn 6. júlí
1895. Hann lést 15.
maí 1959. Foreldr-
ar hans voru Björn
formaður og út-
gerðarmaður
Hannesson, Ólafs-
sonar Stephensen og kona hans
Katrín Oddsdóttir prófasts á
Rafnseyri, Sveinssonar. Björn
var seinni maður Katrínar.
Fyrri maður hennar var Ólafur
formaður á Litlateigi, Bjarna-
son, hreppstjóra á Kjaransstöð-
um, Brynjólfssonar.
ÞÓTT Ólafur B. Björnsson væri
ekki langskólagenginn kom hann
víða við í menningar- og athafna-
sögu Akraness og má vafalaust
.telja hann einn mesta framfara-
mann sem Akranes hefur alið. Hann
mun ekki hafa þótt bráðger að lík-
amsþroska í æsku og var frekar
heilsuveill, en þeim mun meira bar
á andlegu atgervi, frjórri hugsun
og brennandi áhuga fyrir hvers
konar umbótum og framförum.
Á sínum yngri árum vann hann
við verslunarstörf og stofnaði hann
árið 1915 verslunar- og útgerðar-
fyrirtækið Bjarni Ólafsson og Co.
(BOCO) ásamt hálfbróður sínum
hinum kunna athafnamanni Bjama
Ólafssyni skipstjóra og frænda sín-
um Níels Kristmannssyni frá Lamb-
húsum, en það fyrirtæki starfaði
til ársins 1946. Olafur átti þátt í
stofnun annarra fyrirtækja og fé-
laga, sem ætlað var að efla og
styrkja veg Akraness, m.a. Síldar-
og fiskimjölsverksmiðjunnar, sem
var fyrsta og lengi eina almennings-
hlutafélagið hér á Akranesi, með á
þriðja hundrað hlut-
hafa; sat Ólafur lengi
í stjóm þess fyrirtækis.
Stutt frásögn í
Borgfirzkri Blöndu
„Rafmagnið og Garða-
flóinn" segir nokkuð
um aldarandann og
áhuga þeirra bræðra,
Ólafs og Bjarna, fyrir
því sem til framfara
gat orðið á Akranesi:
„Fyrstu rafljósin
voru kveikt á Akranesi
á jólunum 1918. Bræð-
urnir, Bjarni Ólafsson
og Ólafur B. Bjöms-
son, keyptu lítinn rafmótor, sem
þeir komu fyrir í kjallaranum á
Litlateig, en þar bjó Björn Hannes-
son, faðir Ólafs. Leiddu þeir síðan
raflínu þaðan yfir í Hoffmannshús.
Síðan tóku menn að sameinast um
ljósavélar fyrir nokkur hús saman.
Loks var það 19. júní 1926 að boð-
að var til almenns fundar í Báruhús-
inu, þar sem rætt skyldi um eina
sameiginlega rafstöð fyrir plássið.
Sýndist sitt hverjum í því máli, en
aðalandmælandi var Þorsteinn á
Grund. Um þennan fund gerði Árni
Böðvarsson eftirfarandi vísur:
Steini á Grund í sínum svarta frakka
sat um stund en lengi ekki beið.
Hann talaði af tungu og af hjarta
og talaði eitthvað svona á þessa leið:
Ég vil láta’allan Skagann vita
að ég er á móti rafmagnssuðu og hita.
Ef Akumesingar hætta að hugsa um móinn
er hann heldur lítils virði Garðaflóinn.
Vélbátaútgerðin hafði gengið í
garð en afgreiðslu og leguskilyrði
þóttu ekki nógu góð á Akranesi svo
útgerðarmenn leituðu til Sandgerðis
með báta sína. í framhaldi af því
átti Ólafur ríkan þátt í því að hafíst
var handa um hafnargerð hér á
Akranesi og vann hann af miklum
krafti að framgangi þess máls. Ólaf-
ur sat í stjórnum margra félaga,
m.a. Vélbátaábyrgðarfélags Akra-
ness og Fiskifélags íslands. Þá stýrði
hann lengi aðalfundum Landssam-
bands íslenskra útvegsmanna. Frá
því að Slysavamarfélag íslands var
stofnað árið 1928 var Ölafur virkur
þátttakandi í því þarfa starfí; sat
hann alla landsfundi og flesta stjóm-
arfundi og vom honum falin mörg
störf innan félagsins, sem hann
leysti af hendi með mikilli prýði.
Hann var í kirkjuráði, í sóknar-
nefnd Garðakirkju og í landsnefnd
Hallgrímskirkju; var reyndar einn
aðalhvatamaður að byggingu Hall-
grímskirkju í Saurbæ. Hann hafði
einnig mikinn áhuga á að efla tón-
mennt í landinu, var lengi organisti
Akraneskirkju, stjómandi kirkju-
kórsins og einn af stofnendum
karlakórsins Svana og söngstjóri
hans lengi. Mikið og gott starf lagði
Ólafur af mörkum til bindindismála.
Átti stúkustarfið _á Akranesi hauk
í horni þar sem Ólafur var. Ritaði
hann mikið um þau mál og flutti
um þau erindi í útvarpinu. Trúmað-
ur var Ólafur mikill og átti hann
einlægt samband við æskulýðsleið-
togann Friðrik Friðriksson. Birti
Ólafur m.a. kafla úr sjálfsævisögu
hans í tímariti sínu.
Þau störf sem munu halda nafni
Ólafs B. Bjömssonar lengst á lofti
eru þó ritstörf hans og fræði-
mennska, sérstaklega þau er vörð-
uðu Akranes og byggðirnar sunnan
Skarðsheiðar. Ölafur gaf út og rit-
stýrði tímaritinu Akranesi, sem kom
út á árunum 1942 til 1959. Einnig
gaf hann út Sögu Akraness í tveim
bindum. Um sama leyti og tímaritið
Akranes hóf göngu sína var sett á
stofn prentsmiðja á Akranesi. Vom
þrír menn í félagi með Ólafi um
stofnsetningu. Sú prentsmiðja var
ekki starfrækt á Akranesi nema til
ársins 1945, en árið eftir hefst Ólaf-
ur einn handa um stofnun nýrrar
prentsmiðju - Prentverks Akraness
- sem enn er í fullum gangi undir
stjórn dóttursonar hans, Indriða
Valdimarssonar.
Útgáfa tímaritsins Akraness
markaði að mörgu leyti tímamót í
útgáfu héraðsblaða. Það var ekki
eingöngu staðbundið fréttablað,
heldur einnig virt menningarrit á
landsvísu. Blaðið skrifaði Ólafur
fýrst og fremst af hugsjón en ekki
með fjárhagslegan ávinning í huga.
í blaðið ritaði hann ýmsar áhuga-
verðar greinar, eða þá að hann fékk
aðra hæfa menn þar til liðsinnis.
Greinar þessar vom ýmist tengdar
Akranesi eða landinu í heild; einnig
voru þar greinar um erlend mál-
efni. Ymsir greinaflokkar, svo sem
„hversu Akranes byggðist" og
„upphaf sjávarútvegs á Akranesi"
birtust reglulega í blaðinu. Þættir
þessir eru hinir fróðlegustu og að
baki þeim liggur mikið rannsóknar-
starf og könnun heimilda, sem afla
þurfti víðsvegar að. Leitaði Ólafur
m.a, mikið í smiðju eldra fólksins
og bjargaði með því dýrmætum
heimildum frá gleymsku og glötun.
Annar fastur póstur var „Annáll
Akraness“ , sem átti eftir að verða
eitthvert vinsælasta efni blaðsins æ
síðan. Þar voru skrifaðar helstu
fréttir dagsins, svo sem: aflabrögð,
ýmsar framkvæmdir á vegum bæj-
arins og annarra fyrirtækja, hjú-
skapur, dánardægur, samgöngu-
mál, íþróttamál og stjómmál.
Fyrsta bindi hins mikla ritverks
„Saga Akraness" kom út árið 1957
og hið síðara tveim árum síðar.
Þegar Ólafur lést var hann vel á
veg kominn með samningu þriðja
bindis, en efni hafði hann viðað að
sér í fleiri bindi. Bókmenntastarf
Ólafs er mikið að vöxtum og ekki
unnt að gera grein fyrir því í stuttu
máli. Þó má segja að fáum byggðar-
lögum hafi verið gerð betri skil um
uppruna þeirra og sögu og stendur
Akraneskaupstaður og byggðirnar
sunnan Heiðar í mikilli þakkarskuld
við Ólaf fyrir þetta þrekvirki hans.
Mörg trúnaðarstörf voru Ólafi
falin um dagana. Hann var um
skeið í sýslunefnd Borgarfjarðar-
sýslu. Eftir að Akranes fékk kaup-
staðarréttindi árið 1942 varð hann
oddviti sjálfstæðismanna í bæjar-
stjórn og fyrsti forseti bæjarstjórn-
ar. Var flokkurinn með hreinan
meirihluta í bæjarstjórn undir for-
ystu hans fyrstu árin. Hann sat í
stjórn Sparisjóðs Borgarfjarðar-
sýslu og síðar Sparisjóðs Akraness.
Ymsum trúnaðarstörfum gegndi
hann í Ungmennafélagi Akraness,
en blómaskeið ungmennafélaganna
stóð um þær mundir sem hann kom
þar við sögu. Þá var hann formaður
nefndar sem skipuð var árið 1934
til að undirbúa byggingu sjúkra-
skýlis á Akranesi. Einnig var hann
áhugamaður og ein aðaldriffjöðrin
við tilraun til að reká bílfetju yfir
Hvalíjörð við lok síðari heimsstyrj-
aldar.
Áhrifa Ólafs gætti mikið hér á
Akranesi, áhrifa sem áttu eftir að
efla byggðina og þroska andann.
Ólafur var bæklaður og lágvaxinn
af völdum þess og hefur sú fötlun
efalaust eitthvað háð honum; þó var
hann rismikill og bárum við ungl-
ingarnir á Akranesi mikla virðingu
fyrir honum þar sem við sáum hann
þjóta um götur bæjarins, kvikan á
fæti eða hjólandi á reiðhjólinu sínu.
Eins og nærri má geta var Ólafur
hamhleypa til allra verka og fljótur
að átta sig á viðfangsefnum þeim
sem leiða þurfti til lykta. Hann var
samvinnuþýður og laginn að miðla
málum, trygglyndur og viðmótsgóð-
ur.
Eiginkona Ólafs var Ása Ólafs-
dóttir Finsen, dóttir Ólafs Finsen
héraðslæknis. Ása reyndist manni
sínum alla tíð mikil stoð og stytta
og hefði honum sjálfsagt ekki orðið
svo mikið úr verki ef hennar hefði
ekki notið við, því oft var margt
um manninn á heimili þeirra hjóna
á Háteigi 16, svo mikil umsvif sem
Ólafur hafði alla tíð með höndum.
Eins og fyrr segir lést Ólafur 15.
maí 1959, aðeins 63 ára að aldri.
Ása Finsen býr nú á Dvalarheimil-
inu Höfða á Ákranesi, 92ja ára að
aldri. Þau hjón eignuðust tvö börn,
sem bæði eru búsett hér á Akra-
nesi; Ólaf B. Ólafsson, fram-
kvæmdastjóra,. sem kvæntur er
Öldu Jóhannesdóttur frá Auðnum,
og Ingibjörgu Ólafsdóttur, sem var
gift Valdimar Indriðasyni, fram-
kvæmdastjóra og alþingismanni, en
hann lést í byijun janúar á þessu
ári. Einnig ólu þau upp Kolbrúnu
Ólafsdóttur, sem búsett er á Seyðis-
firði, en maður hennar er Gunnar
B. Sigmarsson.
Saga Ólafs B. Björnssonar, rit-
stjórans og fræðimannsins, sem lét
æskudrauma sína rætast, hefur
ekki verið skráð á bækur; þó blasa
verk hans hvarvetna við. Á þessum
tímamótum minnast Akurnesingar
mikils hugsjónamanns og góðs son-
ar hinnar grónu byggðar við Fló-
ann. Byggðar sem skartar Borgar-
firði á aðra hönd en Hvalfirði á
hina, og þar sem Akrafjall og
Skarðsheiði mynda svo traustan og
fagran bakhjarl.
Ásmundur Ólafsson.
EGGERTG.
ÞORSTEINSSON
+ Eggert G. Þor-
steinsson fyrr-
verandi alþingis-
maður og ráðherra
var fæddur 6. júlí
1925. Hann lést á
Landspítalanum 9.
mai síðastliðinn og
fór útför hans fram
frá Fríkirkjunni 16.
maí.
í DAG, 6. júlí, hefði
elskulegur vinur orðið
i sjötugur, hefði honum
f enst aldur, en hann
[ andaðist 9. maí síðast-
liðinn.
Hugurinn flaug til
hennar Helgu systur
minnar, sambýliskonu
Eggerts.
Eggert G. Þorsteins-
son fæddist í Keflavík
6. júlí 1925. Faðir hans
var Þorsteinn Eggerts-
son skipstjóri, fæddur í
Kothúsum, Garði. Hann
drukknaði er m.b. Egg-
ert fórst í róðri 23. nóv.
1940. Móðir Eggerts
var Margrét Guðna-
dóttir, fædd í Keflavík.
Bróðir Eggerts, Guð-
bjöm Þorsteinsson, var
líka skipstjóri en hann lést 6. des.
Eg dvaldi á sjúkrahúsinu hér á
j Akureyri. Halli hafði komið í kvöld-
heimsókn og var farinn heim. Eftir
ll nokkra stund var hann kominn aft-
I ur, stóð í dyrunum og benti mér að
koma. Ég fór í sloppinn minn og fór
fram á gang til að tala við hann.
Hann sagði: „Eggert er dáinn."
Mér fannst allt stöðvast; tíminn,
starfsfólkið á sjúkrahúsinu, sjúkl-
, ingarnir sem ráfuðu um gangana,
allt ys og þys, veröldin hlaut að
:| hafa stöðvast augnablik. Mér varð
I hughvarf smá stund en þarna stóð
Halli rólegur og hafði sagt mér að
Eggert væri dáinn. Þetta kom mér
i á óvart - og þó. Ég áttaði mig, allt
í í kringum mig var eins og það átti
I að vera, ekkert hafði stöðvast. Ég
• vissi að Eggert átti að gangast
undir erfíða og hættulega skurðað-
gerð sem gat brugðið til beggja
f vona og þetta urðu endalokin.
1991, svo_ að það var ekki langt á
milli þeirra bræðra. Þótt Eggert
væri fæddur og alinn upp við sjóinn
og sjómennskuna varð hann ekki
sjómaður. Hann lærði múrverk hjá
föður mínum, Einari Jóhannssyni
byggingameistara, sem þá var flutt-
ur til Reykjavíkur. Eggert tók
sveinspróf í múraraiðn 1947 og fékk
meistararéttindi í múrsmíð og bygg-
ingaleyfi 1951.
Systir mín, Helga Soffía Einars-
dóttir, var við nám í Kennaraskólan-
um um sama leyti og Eggert var í
námi hjá föður okkar og kynntust
þau þá, Eggert og hún.
Eftir að Helga lauk kennaraprófí
fór hún til Vestmannaeyja og kenndi
þar í tvö ár. Þar kynntist hún fyrri
manni sínum, Jóni Magnússyni.
Fyrri kona Eggerts var Jóna
Jónsdóttir hárgreiðslumeistari.
Eignuðust þau ijögur börn; Þor-
stein, Jón Ágúst, Eggert og Guð-
björgu. Er þetta orðin stór fjöl-
skylda.
Helga og Jón eignuðust eina dótt-
ur, Kristínu Björgu, gifta Jóhanni
Magnússyni viðskiptafræðingi og
eiga þau þijú börn.
Eggert var félagi í Múrarafélagi
Reykjavíkur og síðar heiðursfélagi.
Ungur gekk hann til liðs við Alþýðu-
flokkinn. Á Alþýðuflokksþingum
hittumst við oft og þá endurnýjuð-
ust okkar fyrri kynni, sem síðar
urðu að einlægri vináttu. Alltaf átt-
um við smellnar sögur að segja
hvort öðru.
í framboð til Alþingiskosninga
fyrir Austurland fór Eggert 1953.
Hann sagði mér að hann hefði ver-
ið á Seyðisfírði um kosningarnar.
Ekki var búið að telja atkvæðin og
úrslitin því ekki kunn þegar hann
tók sér bíl upp að Egilsstöðum áleið-
is heim, hafði litla von um að kom-
ast inn á þing. Á leiðinni upp eftir
kemur bíll frá Egilsstöðum og báð-
ir bílar nema staðar. Út úr Egils-
staðabílnum kemur maður, opnar
dyrnar á bílnum sem Eggert var í
og segir: „Ég verð nú líklega að
heilsa upp á nýja þingmanninn."
Það var fyrst þá að Eggert vissi
að hann var kominn á þing, eftir
þetta var framtíð Eggerts ráðin.
Hann gegndi fjölda trúnaðarstarfa
fyrir Alþýðuflokkinn, átti m.a. sæti
í miðstjórn hans í tæpa hálfa öld
eða frá árinu 1948. Eggert var
þingmaður Alþýðuflokksins 1953-
1978, sjávarútvegs- og félagsmála-
ráðherra 1965-1969, sjávarút-
vegs-, heilbrigðis- og trygginga-
málaráðherra 1970-1971. Hann
var forseti efri deildar Alþingis
1959 og síðan varaforseti deildar-
innar. Eggert var formaður stjórnar
og skrifstofustjóri Húsnæðismála-
stofnunar ríkisins frá 1961-1965.
Árin 1972-1979 gegndi hann störf-
um framkvæmdastjóra styrktarfé-
lags lamaðra og fatlaðra. Hann tók
við starfi forstjóra Tryggingastofn-
unar ríkisins 1979 og gegndi því
starfi fram á haust 1993 er hann
lét af störfum.
Eftir mörg ár er þau höfði bæði
misst sína maka, Eggert og systir
mín, Helga Einarsdóttir, fyrrver-
andi yfirkennari við Melaskólann í
Reykjavík, endurnýjuðu þau sín
fyrri kynni, tóku saman og keyptu
sér hús á Móaflöt 59 í Garðabæ.
Þar áttu þau gott og glæsilegt
heimili, þar var gaman að koma og
sitja og hlusta á Eggert segja
skemmtilega frá ýmsu er á hans
daga hafði drifið, bæði frásagnir
af veru hans á þingi og ferðalögum
og ekki síst hans skemmtilegu grín-
sögum, sem hann var hafsjór af.
Ég gat laumaði svona einni og einni
sögu sem ekki eru sagðar nema í
þröngum hópi, stóðu misjafnlega
mörg vindstig eins og við Eggert
sögðum. Þá var ekki síðra að fá
þau hingað norður í Goðabyggðina.
Þá var grillað, borðað og spjallað,
jafnvel sungið út í „Derry“ það eru
ljúfar minningar.
Síðastliðið sumar komu þau norð-
ur, Didda og Eddi, eiris og við köll-
uðum þau ætíð og með þeim tvær
danskar vinkonur okkar. Ég minn-
ist sérstaklega kvöldsins sem þau
komu, við höfðum lokið kvöldverði
og sest út í hús eins og ég kalla
það að fá okkur kaffísopa og pönnu-
kökur. Þá hringir síminn og þar er
góð vinkona mín, sem búsett er í
Noregi til fjölda ára, og eiginmaður
hannar sem er norskur. Þau lang-
aði til aðeins að sjá okkur áður en
þau yfirgæfu landið en höfðu lítinn
tíma. Ég sagði þeim að koma strax,
sem þau gerðu. Þetta varð hin dá-
samlegasta „sammenkomst". Það
var töluð danska, norska, íslenska,
og úr þessu varð allsheijar „skand-
inavíska." Vinkona mín hafði orð á
því hvað Eggert talaði vel norsk-
una. Þetta var ein af þessum inni-
lega skemmtilegu samverustundum
í góðra vina hópi sem geymast í
sjóði minninganna.
Nú er þessi glæsilegi og góði
maður genginn, sem öllum vildi
gott gera og margir standa í þakk-
arskuld við, enda voru þau alls stað-
ar aufúsugestir, Didda og Eddi.
Útför Eggerts fór fram frá Frí-
kirkjunni 16. maí sl. að viðstöddum
forseta íslands og ríkisstjórn ásamt
fjölda ættingja og vina. Var þessi
athöfn virðuleg.
Hvað sagði hún Didda systir er
ég talaði við hana eftir lát Eggerts?
Jú, hún sagði eitthvað á þessa leið:
„Lífið er eins og bók í mörgum
köflum og nú hafa orðið kaflaskil.“
Ég ætla að nota sem niðurlags-
orð þessara skrifa minna vísuna í
gömlu afmælisdagbókinni minni á
afmælisdegi hennar Diddu systur,
22. nóvember. í bókinni stendur að
þetta sé viðlag:
' Hér komst ekki gleðin á
því nóttina syrtir,
vér skulum dansa betur þegar birtir.
Elsku Didda, við Halli og allir
góðir vinir og ættingjar hér norðan
heiða sendum þér innilegar samúð-
arkveðjur og við biðjum Guð að
styrkja þig. Vertu viss það birtir á
ný.
Eddi hafðu innilega þökk fyrir
allar þær ljúfu minningar sem við
eigum um þig.
Fjölskyldu þinni sendum við inni-
legar samúðarkveðjur.
Áslaug J. Einarsdóttir.