Morgunblaðið - 09.07.1995, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 9. JÚLÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Olafur: „Það er óvenjuleg aðferð að
íslenskur stjórnmálamaður skrifi
bók og leggi heilsteypta hug-
myndafræði fyrir þjóðina. Sumir
myndu kannski segja sem svo að
þarna værir þú að stinga höfðinu
í gin ljónsins. Þarna væri horfið
frá þeirri uppáhaldsaðferð stjóm-
málamannsins að halda möguleik-
um opnum og vera óskýr í svörum og boðið
upp á að láta hanka sig á hinu og þessu.
Af hvetju þessi aðferð?“
Svavar: „Eg hef verið í pólitík alla mína
ævi svo að segja. Ég hef alltaf verið fjarska-
lega pólitískur," segir þingmaðurinn og skýt-
ur inn í að hann hafi meira að segja stutt
Sjálfstæðisflokkinn þegar hann var níu ára.
„Mér fannst að það væri kominn tími til
þess að gera grein fyrir mér bæði fyrir aðra
og fyrir mig. Pólitískir andstæðingar mínir
hafa dregið upp af mér tiltekna mynd. Ég
skrifaði minningargrein um Lúðvík Jósepsson
fyrir nokkrum mánuðum og vitnaði þá til
persónulegs samtals sem ég átti við hann
þar sem hann sagðist hafá gert Einari 01-
geirssyni kosti; annað hvort styddi hann það
með Lúðvík að Alþýðubandalagið yrði flokkur
eða þeir yrðu skildir að skiptum. Nokkru síð-
ar skrifaði Morgunblaðið um þetta leiðara
og sagði að ég, Svavar Gestsson, væri hand-
hafí arfs fortíðarinnar, fortíðar Sósíalista-
flokksins. Út af fyrir sig þykir mér vænt um
þetta, ég tel að þetta sé á margan hátt góð-
ur tími sem þama er verið að vitna til en
samt er þetta ákveðin mynd sem hefur verið
dregin upp af mér sem mér þótti tímabært
að takast á við. Auðvitað er bókin kannski
lítið annað en innbundin blaðagrein. Hún er
hvorki fræði né vísindi. Svo eru líka að koma
nýir tímar. Þó að það sé búið að segja það
milljón sinnum þá ætla ég að segja það einu
sinni enn: Við stöndum raunverulega á þrösk-
uldi nýrra tíma. Við höfum búið hér við hið
pólitíska landakort sem Jónas frá Hriflu dró
í grófum dráttum upp í byijun þessarar ald-
ar. Það hefur í meginatriðum gengið eftir.
Það er allt annar tími að verða til. Nú þarf
nýtt landakort. Það gerir meðal annars tækn-
in. Tæknin tekur oft nýja hluti á dagskrá
sem maður gat ekki séð fyrir. Dæmi um það
er afstaða okkar til Ríkisútvarpsins. Við sögð-
um sem svo að ríkið ætti að hafa þessa stofn-
un. En nú er ljósvakinn fullur af alls konar
fólki. Tæknin hefur sett á dagskrá fjölbreytt-
ari veruleika. Það dettur engum í hug í dag
að það eigi að gefa út ríkisdagblað...“ Það
verður andartaksþögn, sennilega lýstur því
niður í huga þingmannsins að ein flokkssyst-
ir hans, Guðrún Helgadóttir, hefur einmitt
sett fram slíka hugmynd, svo bætir hann
við: ..ekki í alvöru. Að einhveiju leyti er
bókin tiiraun til að svara nýjum tíma -
og stinga hausnum í snöruna, það ér
áhætta en hana vil ég gjaman taka.“
Páll: „Þú segir í formála bókarinnar
að sagnfræðileg endurskoðun sós-
íalismans eigi eftir að fara fram
og „tengsla manna út um allt“ eins
og þú orðar það. Er það bók sem
þú átt eftir að skrifa eða eftirlæt-
ur þú öðrum að gera það?“
Svavar: „Ég veit ekki til þess að I
ég muni skrifa hana, alltént er
það ekki á dagskrá í dag. Ég I
velti því satt að segja aðeins fyrir
mér þegar ég var að setja saman
þennan texta að horfa ennþá meira
til framtíðar og sleppa enn frekar
þessari fortíðartilvísun sem þama
kemur þó fram. Ég ákvað að gera
það ekki meðal annars vegna þeirra
tengsla í tilverunni sem ég hef verið
settur í. Mér þætti betra að aðrir
gerðu það. Mér finnst það ekki trú
verðugt þegar menn sem eru
kafi í þessu sjálfir eins og ég eru
að skrifa sagnfræði um sjálfa
sig.“
Páll: „En nú hefur sósíal-
isminn byggt mjög á
sögulegum rökum.
Eru þetta vatnaskil
hjá þér að þú vilt j
ekki velta þér
of mikið upp
úr fortíð-
inni?“ M
ulimt viú
mmúim aí
sialm sei
Svavar Gestsson alþingísmaður fjallar um viðhorf sitt
til jafnaðarstefnunnar í nýrri bók sinni, Sjónarrönd. I
samræðum við Pál Þórhallsson og Olaf Þ. Stephen-
sen segist hann með bókinni vilja gera grein fyrir sjálf-
um sér í pólitík og setja jafnaðarstefnuna í samhengi
við nýja tíma — telur að hann hefði verið rekinn úr
flokknum, hefði hann skrifað bókina fyrir 30 árum.
Svavar: „Ég veit ekki út af fyrir sig að hve
miklu leyti sósíalisminn byggir á sögulegum
rökum nema hvað menn höfðu lengi uppi tal
um sögulega nauðsyn og að sagan lyti
ákveðnum lögmálum sem væru alveg óhjá-
kvæmileg. í sjálfu sér er ég ekkert að gera
upp við þau. Ég held að þau geti átt við stund-
um og stundum ekki. Ég held að svo margt
af því sem haldið hefur verið fram í nafni
sósíalismans og marxismans hafi verið vit-
leysa og auðvitað er ég að nokkru leyti að
gefa því langt nef. Dæmi er Marx og afstaða
hans til eignarhalds á fyrirtækjum. Það er
náttúrlega alveg á hreinu að ástæða þess
að Marx sagði að almenningur ætti að eiga
fyrirtækin var sú að hann vildi þannig hefta
möguleika auðvaldsins til þess að hafa alþýð-
una undir á hveijum einasta degi. Nú
eru möguleikarnir til þess að halda
í við markaðinn og eignarhaldið
á fyrirtækjunum allt öðru vísi
en þá var. Það sem mér hefur
fundist skorta á skrif vinstri
manna, sósíalista eða sósíal-
demökrata, á undanförnum
áratugum er að þeir hafa ekki
verið tilbúnir til að setja þessa
| hluti í samhengi og slá striki
undir ákyeðið ferli í hinni
pólitísku hugmyndasögu
með því að gera sér grein
fyrir þeim nýju möguleik-
um, sem nýir tímar bjóða
upp á, og taka þá með inn
í þá pólitísku mynd sem við
erum að fást við að draga
y upp, sem er myndin af mann-
inum, fijálsum í umhverfi
sínu.“
Ólafur: „Þetta er sem sagt að
einhveiju leyti endurskoðun á
þinni jafnaðarstefnu? Nú sýn-
ist manni víða í bókinni kveða við nýjan tón
bæði hvað varðar afstöðuna til markaðarins
og til alþjóðlegs samstarfs."
Svavar: „Það eru tvö atriði í þessari bók sem
eru talsvert frábrugðin því sem myndi hafa
verið í svipuðum bókum fyrir allmörgum ára-
tugum. Þá er ég ekki að tala um bækur ís-
lenskra sósíalista eða Gylfa Þ. Gíslasonar um
jafnaðarstefnuna, heldur er ég að tala um
Gert Peterssen í Danmörku, Finn Gustavsen
í Noregi og slíka höfunda. Þetta tvennt er
annars vegar það sem ég segi um eignarhald-
ið á fyrirtækjunum. Ég tek alveg af skarið
um að það geti verið fjölbreytt. Og hitt er
markaðurinn, það er alveg rétt. Ég sagði það
við Jón Karlsson forleggjarann minn þegar
hann fékk þetta handrit að ég hefði verið
rekinn úr flokknum fyrir þijátíu árum hefði
ég skrifað svona bók.“
Olafur: „Þú hefur stundum verið kallaður
leiðtogi flokkseigendafélagsins í Alþýðu-
bandalaginu eða handhafi fortíðarinnar í
flokknum. Eru skrif þín þá kannski merki
um að Alþýðubandalagið sem flokkur sé að
taka gagngerum breytingum? Heldurðu að
þessi hugsunarháttur gegnsýri hugarheim
annarra Alþýðubandalagsmanna á þínum
væng?“
Svavar: „Alþýðubandalagið hefur verið að
breytast. Það er búið að skrifa fimm eða sex
greinar í hið „útbreidda málgagn okkar“
Vikublaðið um bókina og mér sýnist að menn
séu henni að mörgu leyti sammála. Ég held
að það sé ekki hægt að segja að ég fari bratt
í neitt uppgjör eða gangi fram með ósann-
gjörnum hætti. Ég vona að bókin geti stuðl-
að að umræðum í okkar hópi. Það er margt
að breytast, ekki bara hjá okkur heldur líka
til dæmis í Sjálfstæðisflokknum. Þjóðhátíðar-
ræða Davíðs Oddssonar er kaflaskil, kafla-
skil í sögu Sjálfstæðisflokksins og þeirri
umræðu sem hefur verið um utanríkismál
eftir stofnun lýðveldisins."
Páll: „Jafnaðarstefna er lykilhugtak í bók-
inni. Manni finnst samt vanta nánari skil-
greiningu á því hvað það er. Hver er sá jöfn-
uður sem þú vilt stefna að?“
Svavar: „Ég er tilbúinn til þess sjálfur að
ganga býsna langt í þá átt að jafna, meðal
annars lífskjör og kaup. Ef ég réði einn
myndi ég jafna allt en þó með þeim fyrirvör-
um sem birtast til dæmis í lýðræðinu. Ég
er ekki tilbúinn að ganga svo langt í jafnaðar-
átt með ákvörðunum ofan frá að það skerði
lýðræðið. í Sovétríkjunum jöfnuðu menn á
kóstnað lýðræðisins og stjórnin breyttist í
harðstjórn þannig að það þjóðfélag sem menn
ætluðu sér að búa til, jafnaðarþjóðfélagið,
breyttist í andhverfu sína og snerist gegn
því fólki sem það átti að vinna fyrir.“
Ólafur: „En er hægt að samrýma sósíal-
isma, með algera jöfnun sem markmið, og
lýðræði? Þú ert í raun að segja að þetta tvennt
fari ekki saman.“
Svavar: „Ég er að segja að þetta verði að
fara saman. Framkvæmd jafnaðarstefnunnar
verður að vera á lýðræðislegum grunni. Þetta
er eins og segir í fermingarheitinu: Þú „leit-
ast við af fremsta megni...“ en þú nærð því
kannski aldrei að fullu. Framtíðarlandið er
ekki til en maður ætlar þangað. Þessi bók
heitir Sjónarrönd. Hvað er bak við ystu sjón-
arrönd? Maður gæti hugsað sér að reyna að
komast að henni en kemst aldrei. En er þó
alltaf á leiðinni þangað."
Páll: „Er ekki líka andstæða milli markaðar-
ins og jafnaðar? Er ekki þegar af þeirri
ástæðu, að þú fellst á mikilvægi markaðar-
ins, ókleift að hrinda jöfnuðþ í framkvæmd?"
Svavar: „Nei, það er eins. í ritinu tekst ég
á við þrennt: Það er jöfnuður andspænis
markaði og þar vil ég hafa eins mikinn jöfn-
uð og mögulegt er. Eg er tilbúinn að ganga
býsna langt til að trufla markaðinn í þágu
jafnaðarins. í öðru lagi er það jöfnuður and-
spænis lýðrapði þar sem ég legg á það áherslu
að það sé reynt að tvinna þetta saman eins
og mögulegt er og eftir því sem menn ganga
lengra í að flytja til íjármuni í þágu jafnaðar-
stefnunnar sé nauðsynlegra að vera með
opið og vakandi lýðræðislegt auga. Þriðji
þátturinn eru pólarnir umhverfi og hagvöxtur
þar sem ég segi: Hagvöxtur, já. En þó að-
eins að því marki að umhverfið verði ekki
fyrir skakkaföllum."
Páll: „En er vandinn hér á landi sá að
það sé ekki nógu mikill jöfnuður?
Er hann ekki fremur sá að launin
eru of lág miðað við allt puðið
sem_ menn leggja á sig?“
Ólafur: „Og í raun lægri