Morgunblaðið - 09.07.1995, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 9. JÚLÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
ÓLAFUR Jónsson, framkvæmdastjóri Rifóss hf. í Kelduhverfi.
Morgunblaðið/Jóhanna Ingvarsdóttir
eftir Jóhönnu Ingvarsdóttur.
ÞEGAR laxeldi átti að
bjarga atvinnuháttum í
dreifbýli gerðu menn sér
himinháar vonir um vel-
gengni með misjöfnum árangri.
Hvert laxeldisfyrirtækið á fætur
öðru var stofnað og hvert laxeldis-
fyrirtækið á fætur öðru fór á haus-
inn næstu ár á eftir. Þessi „bjart-
asta von“ landsmanna þess tíma
hefur skilið eftir sig sárindi enda
hafa milljónir tapast í stórgjaldþrot-
um laxeldismanna vítt og breitt um
landið. Það var því ekkert um það
að ræða að ganga á fund banka-
stjóra eða annarra fyrirmanna lána-
stofnana í leit að baklandi árið 1992
þegar heimamenn í Kelduhverfi
ákváðu að snúa vöm í sókn þegar
gjaldþrot var staðreynd hjá einu
helsta atvinnuskapandi fyrirtækinu
í sveitinni sem þar hafði verið starf-
andi frá árinu 1980.
Þrátt fyrir það er Rifós hf. nú
ört vaxandi laxeldisfyrirtæki í
Kelduhverfi sem hefur það á stefnu-
skrá sinni að starfrækja alhliða
fískeldisstöð. Það var stofnað í júní
1992 að frumkvæði heimamanna
upp úr gjaldþroti ÍSNÓ sem mun
hafa numið alls um 625 milljónum
króna. Á fyrsta heila starfsári sínu,
árið 1993, skilaði Rifós hf. rúmum
22 milljónum kr. í hagnað fyrir
skatta og á síðasta ári nam hagnað-
urinn tæpum 23 milljónum króna.
Sömuleiðis greiddi fyrirtækið eig-
endum sínum 10% arð af hluta-
bréfaeign bæði árin sem engan ór-
aði fyrir að reyndin yrði við stofnun
þess. í ársreikningum fyrir árið
1994 kemur fram að starfsemin
hafi gengið vel á árinu. Heildar-
velta nam um 98 milljónum króna
og var veltuaukningin um 4,4% frá
árinu 1993. Á árinu nam fram-
leiðsla eldislax um 380 tonnum sem
er 27,5% aukning frá árinu áður.
Til samanburðar má geta þess að
framleiðslan nam 200 tonnum á
árinu 1992 og 300 tonnum árið
1993. Að meðaltali starfa um níu
starfsmenn hjá fyrirtækinu og
námu launagreiðslur 16,5 milljón-
UR VORNI
SÓKN
msnpn/ammSt
ÁSUNNUDEGI
► Ólafur Jónsson er framkvæmdasfgóri laxeldisfyrir-
tækisins Rifóss hf. Hann er fæddur 9. júní árið 1961
og alinn upp á Fjöllum í Kelduhverfi. Ólafur útskrifað-
ist sem búfræðingur frá Bændaskólanum að Hvann-
eyri vorið 1979 og hefur síðan verið starfandi að
meira eða minna leyti við laxeldi í Kelduhverfi, fyrst
hjá ÍSNÓ og nú hjá Rifósi, sem heimamenn stofnuðu
árið 1992 eftir að ÍSNÓ varð gjaldþrota. Hann segist
að mestu vera sjálfmenntaður í fiskeldi utan nám-
skeiða í kvíaeldi sem hann sótti til Noregs árið 1985
og til British Columbia í Kanada árið 1987.
RIFOSHF
Matf iskeldi
ÓVIOKOMANOI
bannaour adganguR^^^

RIFÓS hf. var stofnað um mitt ár 1992
eftir að ÍSNÓ varð gjaldþrota.
um kr. Gert er ráð fyrir líkum
rekstri á árinu 1995 og var árið
1994 þó tíðarfarið hafí svo sem
ekki hjálpað mikið til í vetur, en
vaxtarhraði lax ræðst af hitastigi.
Akjósanlegar aðstæður
I Kelduhverfi var enginn að
hugsa um laxeldi þegar Fiskifélag
íslands ákvað að gera í Lóni fyrstu
athuganir vorið 1977. Þær mæling-
ar leiddu í ljós að til staðar væru
ákjósanlegar aðstæður til að ala lax
í sjókvíum. Strax sumarið eftir var
sett út ein nót og prófað eldi, sem
gekk ágætlega. Einhver slys urðu
þó með þeim afleiðingum að fískur-
inn var hvorki mikill né burðugur
að vöxtum. Fiskifélagið var með
tilraunaeldi í lóninu í ein þijú ár
þar á eftir og skrifuðu sérfræðingar
á þess vegum m.a. grein í frétta-
blað fiskeldismanna í Noregi sem
leiddi það af sér að það fyrirtæki,
sem hafði verið hvað lengst í eldi
í Noregi, a/s Mowe, fékk áhuga á
því að koma til íslands fyrst og
fremst með hafbeit í huga enda
voru laxveiðar í sjó þá frjálsar í
Noregi og því harla litlar líkur á
miklum endurheimtum.
Norsku aðilarnir fengu íslend-
inga til samstarfs og úr varð laxeld-
isfyrirtækið ÍSNÓ fyrir fímmtán
árum. Síðan hefur laxeldi verið eitt
helsta atvinnuviðurværi Keldhverf-
inga fyrir utan sauðijárrækt, en
þeir hafa ekki farið varhluta af
minnkandi sauðfjárframleiðslu, eins
og aðrir fjárbændur þessa lands
. sem þolað hafa mátt flatann niður-
skurð ár frá ári.
Svartnætti framundan
Það var ekki síst vegna frum-
kvæðis Ólafs Jónssonar, núverandi
framkvæmdastjóra Rifóss hf., að
heimamenn tóku völdin í sínar
hendur enda ekki að neinni annarri
atvinnu að hverfa. Hann fékk þrjá
unga menn í lið með sér, þá Frið-
geir Þorgeirsson í Hraunbrún, Einar
Björnsson í Lóni og Guðmund Héð-
insson á Fjöllum, og saman ákváðu
þeir að kanna með hvaða hætti
hugsanlega væri hægt að kaupa
eignir, sem komnar voru í gjald-
þrotameðferð.
„Það ríkti að vonum almennt
vonleysi í sveitinni þegar ljóst var
hvert stefndi með gjaldþroti ÍSNÓ
enda sáu menn ekki fyrir sér neitt
nema svartnættið framundan sam-
hliða enn meiri sauðfjársamdrætti.
Við sáum heldur ekkert það afl
fyrir sem hefði eitthvert fjármagn
fram að leggja og um leið og orðið
„fiskeldi" var nefnt innan veggja
lánastofnana lokuðu menn eyrunum
allsnarlega. Við ákváðum því að
kanna viðbrögð heimamanna svo
hægt væri að tryggja áframhald-
andi rekstur, en eins og flestir ættu
að muna, þótti fiskeldi svo sem
ekki fýsilegur kostur á þessum tíma
eftir fjöldagjaldþrot í greininni. Það
má því segja að það hafí verið hálf-
gert glapræði að fara hér um sveit-
ina til þess að safna hlutafé af al-
múganum, fólki sem jafnvel átti
ekki of mikla peninga fyrir og veðja
þeim síðan í fiskeldi. Við höfðum
hinsvegar tröllatrú á að þetta gæti
gengið og urðum að finna peninga.
Annað gengi ekki upp. Og úr því
að við trúðum þessu svona staðfast-
lega, urðum við auðvitað að ganga
á undan með góðu fordæmi til þess
að stefna að takmarkinu hárbeitt
og sýna fram á að hér væri enginn
fíflagangur á ferðinni. Við byijuð-
um sjálfír á því að leggja fram fé
til þess að hrífa aðra með okkur
og það var hreint með ólíkindum
hvað fólk var reiðubúið að leggja
fram, að lokum var hlutafé orðið
25 milljónir þegar allt er talið,“
segir Ólafur.
Gróði og arður
„Við vildum geta keypt eignir,
sem voru til, fyrir peninga, sem við
áttum, í stað þess að steypa okkur
út í skuldahala og lenda svo í
hremmingum með áætlanir, sem
ekki stæðust. Það vinnulag hafði
margoft verið dæmt til að mistak-
ast. Við vildum síst af öllu sjá þetta
fara á sama veg aftur.“
Fyrst í stað höfðu menn svo sem
litla sem enga trú á þessu sem
gróðafyrirtæki, heldur lögðu fram
fé í þeirri einu von að það mætti
verða til þess að viðhalda atvinnu,
að sögn Ólafs. „Þannig var þetta
í hugum margra hugsað sem hálf-
gerð félagsmálastofnun, en ekki
fyrirtæki, sem myndi hugsanlega
fara að greiða eigendum sínum arð
af hlutabréfaeign sinni strax á
fyrsta ári, eins og reyndin varð
síðan. Og menn töldu jafnframt
að það væri í raun kraftaverk ef
það tækist að reka fyrirtækið á
núlli. Með það í farteskinu lögðum
við upp. Okkar fyrstu áætlanir
miðuðust hvorki við hagnað né
tap, heldur við núllmörkin enda
vildum við ekki vera með neinar
tálsýnir þó sjálfir hefðum við verið
ívið bjartsýnni.
Í upphafí sagði ég fólki að það
væru tvö mál númer eitt með stofn-
un nýs laxeldisfyrirtækis. Annars
vegar að greiða laun og standast
skuldbindingar, en við fengum 18
milljóna króna rekstrarlán í byijun
hjá landbúnaðarráðuneytinu, sem
við munum greiða upp að fullu.
Hinsvegar að skila hluthöfunum
peningunum sínum til baka sem
best. Eg sagðist þá vera það bjart-
sýnn að stefnt yrði að fyrstu arð-
greiðslunum að afloknu þriggja ára
rekstrartímabili og eflaust hef ég
verið talinn mikill loftkastalamaður
á þeim tíma. Það markmið gekk
hinsvegar eftir strax á fyrsta ári
og má með sanni segja að greiðsla
arðs sé eitt það ánægjulegasta verk-
efni, sem nokkur forsvarsmaður
fyrirtækis fær að takast á hendur.
Það er mjög skemmtilegt að geta
greitt þeim, sem vildu leggja niikið
af mörkum, mikinn arð enda miklu
hagstæðara að fá greiddan skatt-
lausan arð heldur en að hafa pen-
ingana sína inni í banka. Og nú er
svo komið að fiskeldi er farið að
styðja við hefðbundinn landbúnað í
Kelduhverfi því Búnaðarfélagið,
sem segja má að hafi ekki verið
burðugt að efnum, er nú farið að
fá greiddan arð af hlutafé sínu og
notar hann m.a. til þess að kaupa
rúllubindivél fyrir bændurna í sveit-
inni. Þá eru uppi hugmyndir um
byggingu lítillar sundlaugar við
' Rifós fyrir hluta af hagnaði svo að
starfsfólk geti slappað af að loknu
dagsverki," segir framkvæmda-
stjórinn. Þessa dagana stendur yfir
þríförsun á rafmagni, en Rifós tek-
ur þátt í kostnaði af því. „Öruggt
og gott rafmagn er sérlega mikil-
vægj; fyrir seiðastöðina og vonumst
við til að eldið gangi betur þar eft-
ir þessar breytingar."
Fjögur kauptilboð
Það voru ekki bara heimamenn
í Kelduhverfi sem voru að beijast
um bitann á sínum tíma, heldur
bárust þijú önnur tilboð í þrotabú
ÍSNÓ, þar af eitt frá sumum gömlu
hluthöfunum til Framkvæmdasjóðs