Morgunblaðið - 13.07.1995, Blaðsíða 28

28 FIMMTUDAGUR 13. JÚLÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Sjóðir Scala þurrausnir
Mílanó. Reuter.
STJÓRNENDUR Scala-óperunnar
í Mílanó hafa lýst yfír áhyggjum
sínum vegna þess að svo lítið er í
sjóðum hússins að ef til vill verður
ekki hægt að greiða tónlistarfólki
óperunnar laun.
„Óperan á ekki nægt fé til að
greiða laun út árið. Við þurfum á
reglubundnum styrkjum að halda
og auknum framlögum einstak-
linga," sagði Carlo Fontana, jrfír-
maður óperunnar.
Að sögn hans hyggjast ítölsk
yfírvöld draga úr styrkjum til tón-
listarstarfsemi um 50 milljarða líra,
um 1,9 milljarða ísl. kr. á næsta
ári. Það þýðir að framlög til Scala-
óperunnar dragast saman um 7
milljarða líra, um 130 milljónir ísl.
kr. „Nú er neyðarástand. Staðan
hefur aldrei verið eins alvarleg og
nú,“ sagði Fontana.
Hinn heimsfrægi hljómsveitar-
stjóri Ricardo Muti hefur einnig
lýst áhyggjum sínum vegna málsins
en hann neyddist til þess að leika
undir á píanó í óperusýningu í júní
er hljómsveit hússins fór í verkfall
vegna lágra launa. „Ég verð reiður
þegar ég sé hvemig farið er með
söngvara og hljóðfæraleikara og
hvemig kann að fara fyrir ópem-
húsinu," sagði Muti. „Þegar maður
stendur frammi fýrir ástandi sem
þessu, fer maður eða hefur barátt-
una. Ég hef ákveðið að vera um
kyrrt og berjast,“ sagði Muti.
Næsta leikár hefst með upp-
færslu Töfraflautunnar eftir W.A.
Mozart en í september fara yfír 600
söngvarar, hljóðfæraleikarar og
tæknimenn í tónleikaferð til Japan.
ER BOKIN AÐ DEYJA?
Morgunblaðið/Kristinn
MUN tölvutæknin tortíma bókinni?
MENN hafa löngum óttast nýjung-
ar og talið þær stofna gömlum gild-
um og venjum í hættu. Fræg er
sagan af gríska guðinum Hermes
sem Platón segir í riti sínu Fædr-
usi. Hermes er sagður hafa fundið
upp ritmálið en menn voru ekki á
eitt sáttir um uppfínningu þessa í
fyrstu enda töldu þeir að ritmálið
mundi valda því að maðurinn hætti
að þjálfa minni sitt.
í dag óttast enginn ritmálið en
menn eru þeim mun óttaslegnari
yfir skjótri og að því er virðist ófyr-
irsjáanlegri þróun tölvutækninnar.
Einkum óttast menn að svokallaðir
CD-ROM-diskar muni tortíma af-
kvæmi ritmálsins, bókinni. í nýlegri
grein í The Observer Review segir
ítalski rithöfundurinn og táknfræði-
prófessorinn Umberto Eco hins veg-
ar að það sé ekkert að óttast, bók-
in muni lifa.
Bækur eru ómissandi
i
Eco segir að bækur séu ómiss-
andi, ekki aðeins bókmenntanna
vegna heldur einnig vegna allra
þeirra sem þurfa að leita sér upplýs-
inga. Þær eru og nauðsynlegar ef
viðhalda á eðlilegri skoðanamyndun
í samfélaginu. „Lestur á tölvuskjá
og lestur á bók er ekki það sama“,
segir Eco. „Þegar ég hef setið í
tólf tíma við íestur á tölvuskjá verða
augun í mér eins og tennisboltar.
Eftir slíka raun fínn ég iðulega fyr-
ir knýjandi þörf til að setjast niður
í þægilegan stól og lesa dagblað
eða kannski gott ljóð. Ég hugsa að
með tölvunum sé að verða til ný
tegund læsis. Þær eru hins vegar
ekki enn færar um að fullnægja
öllum þeim vitsmunalegu þörfum
sem þær virðast vekja.“
Lesandinn skapar
Eco bendir á að það verði að
gera greinarmun á texta og kerfí.
Kerfi þróast og eru opin fyrir nýj-
ungum. Kerfi, eins og t.d. málkerf-
ið, er samansafn allra þeirra mögu-
leika sem tungumálið býður upp á.
Texti, eins og t.d. skáldsaga, ljóð
eða heimspekiritgerð, er hins vegar
einungis eilítið úrval eða sýnishom
af þessum möguleikum. Texti þró-
ast heldur ekki. Hann myndar lok-
aðan og takmarkaðan heim. „Skáld-
sögu James Joyce, Finnegans
Wake, má þannig túlka á ýmsa
vegu en hún mun aldrei veita okkur
innsýn í síðustu setningu Fermats
eða gefa okkur yfírlit yfir kvik-
myndir Woody Allens - og það má
heldur ekki breyta henni þannig að
hún geri það.“
Við stöndum reyndar frammi
fyrir því nú að samdar hafa verið
skáldsögur fyrir tölvur sem les-
andinn getur tekið þátt í að skapa,
hann getur valið umfjöllunarefni
sögunnar, endi o.s.frv. Segir Eco
að með þessu hafi hinni hefðbundnu
hugmynd um höfund verið kollvarp-
að. Svo virðist sem mun fleiri muni
taka þátt í sköpun texta í framtíð-
inni en hingað til, samning texta
verður í raun jafn almenn og túlkun
texta.
Skáldsagnahöfundurinn lifir
En þetta þarf ekki að þýða að
hinn hefðbundni skáldsagnahöfund-
ur sé ekki til lengur, hann mun lifa
og halda áfram að semja hefð-
bundnar skáldsögur með upphafi,
miðju og endi. Við getum átt hvort
tveggja, hefðina og nýjungina, seg-
ir Eco. Þessi nýjung léttir einungis
ákveðnum kvöðum af hefðbundnu
skáldsögunni rétt eins og tilkoma
kvikmyndarinnar og teiknimyndar-
innar gerðu. Ljósmyndatæknin
leysti líka portrettmálarana að
hólmi en hún hefur ekki gengið að
málaralistinni dauðri.
Þannig hefur það aldrei gerst í
menningarsögunni, segir Eco að
lokum, að nýjungarnar hafi tortímt
hefðbundnum listformum. Nýjung-
arnar hafa einungis haft gagnger
áhrif á þau.
Götuleikhús
í miðbænum
LEIKSMIÐJA Hins hússins og
Útileikhópurinn standa fyrir
uppákomum um allt miðbæjar-
svæðið, á Lækjartorgi, Austur-
velli og Ingólfstorgi og í nærliggj-
andi götum alla föstudaga í júlí
og standa sýningarnar frá kl.
14-16.
Leikhóparnir starfa báðir á
vegum fþrótta- og tómstundaráðs
Reykjavíkur og hafa þeir aðsetur
í Hinu húsinu, menningar og upp-
lýsingamiðstöð ungs fólks.
Leikstjórar hópanna eru þau
Rúnar Guðbrandsson, Anna Borg,
Guðjón Sigvaldason og Steinunn
Knútsdóttir.
Leikur
&list
ULL ■ (Upplýsingahópur laus-
ráðinna leikhúslistamanna) er
nú að leggja lokahönd á vinnslu
fyrsta tölublaðs tímaritsins
Menningarhandbókin Leikur &
list, sem er handbók um allt
sem er að gerast í menningu,
mannlífi og listum í Reykjavík
og nágrenni. Allir sjálfstætt
starfandi listamenn fá birtar
upplýsingar um starfsemi sína
endurgjaldslaust í handbókinni
sem borin verður inn á hvert
einasta heimili í höfuðborgini.
Listamenn eru minntir á að
síðustu forvöð eru að koma
upplýsingum inn í ágústheftið
og eru hvattir til að hafa sam-
band. ULL er til húsa að Aðal-
stræti 6.
Fljúgandi furðuverk
TONLIST
Skálholtskirkja
ÞORSTEINN HAUKSSON:
ÓRATÓRÍAN PSYC-
HOMACHIA
við ljóð e. Prudentius. Marta G. Ilall-
dórsdóttir sópran, söngflokkurinn
mjómeyki og strengjasveit u. stj.
Áma Harðarsonar. Skálholtskirkju
laugardaginn 8. júlí kl. 17.
BJARKI Sveinbjörnsson tónlistar-
fræðingur flutti fróðlegt erindi um
Þorstein Hauksson tónskáld í lýðhá-
skólabyggingu Skálholtsstaðar sl.
laugardag kl. 14, en Bjarki er að
viða í doktorsritgerð um sögu ís-
lenzkrar raftónlistar. Kom þar m.a.
fram, að Þorsteinn mun hafa verið
manna fyrstur hér á landi - ein-
hvern tíma um miðjan 8. áratug
minnir mig hafí verið sagt - til að
fullsemja tónverk á tölvu. Fyrir
hennar dag var raftónlist unnin
með frumstæðum tóngjörva, segul-
bandi og skærum.
En græjumar breytast og menn-
irnir með. Þorsteinn Hauksson hef-
ur tekið 180° beygju og er farinn
að semja nýja tónlist fyrir „gamal-
dags“ hljóðfæri. Kl. 17 sama dag
var frumflutt 2. kynslóð af verki
hans Psychomachiu fyrir sópran,
kór og strengjasveit við latneskt
ljóð eftir síðklassíska rómverska
skáldið Aurelius Prudentius Clem-
ens (348-410[?j) um persóngerðir
lasta og dyggða og baráttu þeirra
um mannssálina.
„Kynslóð" á við í þeim skilningi,
að upphaflega var Psychomachia
aðeins samin fyrir tvo flytjendur -
sópran og selló (1987) - en hefur
síðan verið að tútna út og vinda
upp á sig í hæð og lengd, eins og
fram kemur í viðtali Þorsteins
Helgasonar við tónskáldið í afmæl-
isriti Sumartónleikanna. Ef rétt er
skilið, þá mun í fyllingu tímans birt-
ast 3. kynslóð frá frumgerð verks-
ins, og þá í formi óperu.
Prudentius er uppi á tímum
hrömandi fommenningar, þegar
hrá en þróttmikil „germönsk jám-
öld“ fer að taka við af þeirri róm-
versku í fornleifafræðinni. Ákveðin
eftirsjá eftir hinu liðna ásamt ótta
við framtíðina og jafnvel heimsendi
svífur yfir vötnum, sem á einkenni-
lega vel við niðurlag 20. aldar.
Það er eins og tónskáldið hafi
heillazt svo af þessum fundna feng,
að fortíðin hafi farið að stýra penn-
anum/tölvutakkaborðinu. A.m.k.
varð útkoman eitthvert stílblendn-
asta tónverk sem undirritaður hefur
heyrt á þessum síðustu og verstu
stílblöndutímum.
Nútímahlustendur skynja greini-
lega fortíðina á allt annan ogþrívíð-
ari hátt en undangengnar kynslóð-
ir. Aðgengi okkar að fortíðinni hef-
ur stóraukizt; okkur munar minna
um að þjóta á yfirljóshraða fram
og aftur um liðnar aldir en nokkm
sinni fyrr. Þegar seig á fyrri hluta
tónverksins, fór um hlustandann
tilfínning af því að vera staddur í
fomri basilíku, kannski þeirri í
Aquileiu frá 4. öld e. Kr., á þyngdar-
lausu svifí um Vetrarbrautina með
Plató, Águstínus, Erasmus, Kant,
Nietsche, Bohr og Hvell-Geira við
stjórnvölinn til skiptis.
Hvort sem menn hafa það í flimt-
ingum, eða halda því fram í fúlustu
alvöru, að þeir leiti uppi og noti
liðna stíla við tónsmíðar, þá má
efast um möguleika þess að bægja
öllum samtíðareinkennum frá í
sköpunarferlinu, jafnvel þótt menn
leggi sig alla fram. Þó það væri
ekki nema bara fyrir þetta eitt, þá
er fullkomlega réttlætanlegt að
leita yfír farinn veg, þegar manni
býður svo við að horfa. Stílblöndur
Þorsteins Haukssonar í Psychomac-
hiu voru þar að auki hjúpaðar galdri
tímaleysis; að minnsta kosti vom
samskeytin það vel fleyguð saman,
að ferðalagið úr einni veröld í aðra
varð áreynslulaus eins og draumur.
Marta G. Halldórsdóttir féll mjög
vel að verkinu með skærri sópran-
rödd sinni, og kórkaflarnir voru
margir fallega sungnir af söng-
flokknum Hljómeyki, t.d. „sferísku"
hljómaraðirnar í Sapientia þættin-
um, sem ítrekaður var í lok verks-
ins. Tónamálið var síbreytilegt en
samt nokkuð heilsteypt, og hlust-
andanum leiddist hvergi, nema
hugsanlega á einum stað - þeim
stað sem geymdi eina áberandi galla
verksins í mínum eyrum; í strengja-
sveitarþættinum Síbreytilegar öld-
ur. Hann var of langur. Þátturinn
var ágætlega leikinn af strengja-
sveitinni, en höfundur virtist aftur
á móti hafa lokið erindi sínu löngu
fyrir lok þáttarins. Restin varð lang-
dregin, og setti þar af leiðandi heild-
aijafnvægi verksins nokkuð úr
skorðum, þó svo að þættinum hefði
verið komið fyrir í miðju þess.
Psychomachia er eftirtektarverð
tónsmíð, sem lumar á meiri sjarma
en títt er frá framsæknum tónhöf-
undum á sama reki og Þorsteinn
Hauksson. Verður sannarlega for-
_ vitnilegt að heyra árangurinn, þeg-
ar þessi 16 alda gamla músa Þor-
steins verður léttari í þriðja sinn.
Ríkarður Ö. Pálsson