Morgunblaðið - 13.07.1995, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 13. JÚLÍ 1995 31
AÐSENDAR GREINAR
Oldrunarþj onusta
á tímamótum
Inngangur
FRÁ ÞVÍ að farið var að vinna
eftir lögunum um málefni aldraðra
árið 1983 hefur margt áunnist hjá
ríki og sveitarfélögum. Er það vel,
því hlutfall aldraðra vex jafnt og
þétt. Um áramót var 20.501 lands-
manna yfir sjötugt og 7.053 yfir
áttrætt, en voru 16.103 yfir sjötugt
og 5.390 yfir áttrætt um áramót
1982-83. Sjötugum sem og áttræð-
um og yfir hefur því fjölgað um
u.þ.b. fjórðung á þessu tímabili.
Spáð er, að þessi þróun haldi áfram
þijá áratugi fram á næstu öld.
Viðfangsefnin
Aukinn fjöldi aldraðra kallar á
góða og áreiðanlega áætlanagerð
af hálfu hins opinbera. Vegna þessa
hafa mörg sveitarfélög tekið upp
skráningu á högum aldraðra, þ.e.a.s.
67 ára og eldri, en þar eru mörk
eftirlaunaaldursins nú um stundir.
Þessi skráning auðveldar sveitar-
stjórnum að skipuleggja félags- og
heimaþjónustu aldraðra. Einnig ger-
ir þessi skráning og forvinna þjón-
ustuhópum auðveldar fyrir, þegar
sótt er um vistunarmat og meta á
aldraða til stofnanaþjónustu. Báðar
þessar aðferðir hjálpast svo að með
að ákveða skynsamlega, hvenær hin-
um aldraða kemur betur að fara á
stofnun heldur en að þiggja þjón-
ustuna heim.
Að sjálfsögðu er leitast við að
veita fólki þjónustuna heima eins
lengi og hægt er, enda mörgum ráð-
um beitt til að svo megi vera, s.s.
heimilishjálp, opnu húsi, dagvistun,
heimahjúkrun og hvíldarvistunum
svo eitthvað sé nefnt.
Þróunin s.l. ár hefur gert það, að
aldraðir fara nú mun seinna inn á
stofnun en áður og dvelja þar skem-
ur, enda orðnir eldri og veikari en
áður var, þegar þeir vistast. Þetta
hefur dregið úr þörf fyrir dvalar-
heimilisrými en kallað eftir fleiri
hjúkrunarrýmum en einng hentugra
húsnæði fyrir aldraða til að búa í.
Víða hefur mátt breyta dvalarheimil-
isrýmum í hjúkrunarheimilisrými.
Af þessu hefur umönnun vaxið til
muna á hjúkrunarheimilum aldraðra
og því var nauðsynlegt að finna sam-
nýtanlegt matstæki til að kanna lífið
þar og aðbúnað.
Langtímaumönnun á elli- og
hjúkrunarheimilum hefur verið lítt
rannsakaður þáttur heilbrigðis-
þjónustunnar til þessa, en með nýj-
um aðferðum er nú búið að meta
daglegt líf á hjúkrunarheimilum á
Akureyri, Reykjavík og Kirkjubæj-
arklaustri. Matstækið, sem notað er,
hefur verið þýtt og staðfært víða í
Evrópu , Asíu og Ameríku og hefur
þegar skapað grunn að alþjóðlegu
samstarfi. Með þessu móti er hægt
að skoða eigin aðstæður gaumgæfi-
lega með gæðaþjónustu við aldraða
í huga ásamt því að halda kostnaði
í viðráðanlegu fari fyrir þá aðila sem
hann bera. Væntanlega verður þessi
mæling á landsvísu eins og vistunar-
matið, þannig að hægt verði að sjá
ástand og aðbúnað á öllum hjúkrun-
arheimilum aldraðra í framtíðinni
með því einu að líta á síðustu mæl-
ingar, sem þá verða gerðar reglulega
og niðurstöður notaðar til að gera
nákvæmari áætlanir um þarfir aldr-
aðra og eðlilega þjónustu við þá.
Samstarf
Öldrunarmáladeild heilbrigðis- og
tryggingamálaráðuneytisins hefur
um fjögurra ára skeið beitt sér fyrir
rannsóknum í öldrunarfræðum. Þar
ber hæst vistunarmat aldraðra, sem
skilar stöðugum og mjög þýðingar-
miklum upplýsingum um hag aldr-
aðra og þjónustuaðila þeirra á öllu
landinu ásamt þörf fyrir stofnana-
vist. Slík upplýsingaöflun um stöðu
öldrunarmála væri óhugsandi, ef
ekki kæmi til mikill skilningur og
Um áramótin voru
20.500 íslendingar yfir
sjötugu, segir Hrafn
Pálsson, sem fjallgcr um
öldrunarþjónustu
hér á landi.
samstarfsvilji sveitarstjórnarmanna
og starfsmanna í félags- og heil-
brigðisþjónustu við aldraða.
Til dæmis um þetta er hið víðtæka
samstarf, sem tókst með heilbrigðis-
og tryggingamálaráðuneytinu, öldr-
unarþjónustudeild Reykjavíkurborg,
öldrunarlækningadeildum, öldrunar-
stofnunum að ógleymdum þjónustu-
hópum aldraðra eftir að vistunarmat
aldraðra hófst. Ráðuneytið og'
Reykjavíkurborg hafa rekið sameig-
inlega með miklum ágætum tölvu-
þjónustu og tengslastöð fyrir verk-
efnið. Forstöðumaður öldrunarmála
hjá Reykjavíkurborg hefur einnig
verið í verkefnisnefnd þeirri er
stjórnar matinu á daglegu lífi á
hjúkrunarheimilum aldraðra. Tíma-
mót urðu í samvinnuverkefni þessu
nýlega, þegar - áfangaskýrsla um
daglegt líf á hjúkrunarheimilum
aldraðra sá dagsins ljós.
Ekki verður í fáum orðum skýrt,
hve fjölþætt þessi bráðnauðsynlega
samvinna er, en fullyrða má, að við
værum á slæmu róli, ef þessi vinna
væri ekki hafin. Án hennar væri
erfitt að undirbúa framtíðina eða
gera tilraunir til ábyrgrar áætlunar-
gerðar fyrir öldrunarþjónustu lands-
manna. í framfaraþjóðfélagi verður
að vera hægt að sýna með rökum
fram á, hvern skerf af þjóðarútgjöld-
um málaflokkur eins og öldrunar-
þjónustan þarfnast. Þetta er þeim
mun brýnna sem öldrunarþjónustan
verður íjölþættari og
spannar stærri hluta
æviskeiðs fólks og þjón-
ar auknum fjölda.
Framtíðin - Hvað
segja eldri borgarar
sjálfir?
Það hefur haft afger-
andi þýðingu fyrir öldr-
unarmálin í landinu, að
æ fleiri gera sér grein
fyrir sérstöðu þeirra og
þýðingu. Öldrunarmálin
snerta alla þætti lífsins,
s.s. heilbrigði, félags-
legt öryggi, trú, lög-
fræði, fjölmiðlun, ferða-
þjónustu, nám, íþróttir
og svona mætti lengi telja. Mest er
um vert að gera sér grein fyrir, að
ellin er hluti af samfelldu æviskeiði,
sem hefst í raun við fæðingu. Öll
æviskeið hafa samt sína sérstöðu.
Þó öldruðum sé skipað af stjórnunar-
legum ástæðum undir félagsmálaráð
sveitarfélaga á dagleg afgreiðsla
mála þeirra ekki endilega heima
þar. Eldri borgarar endurspegla
þverskurð mannlífsins í samfélag-
inu. Það er því umhugsunarefni,
hvort þessi aldurshópur, sem þarfn-
ast tiltekinnar þjónustu við það eitt
að ná háum aldri, eigi að sækja þjón-
ustu á sömu skrifstofu og þeir sem
af ýmsum ástæðum geta ekki séð
sjálfum sér og sínum farborða eða
Hrafn Pálsson
annast börn sín með
viðunandi hætti.
Hér væri athyglis-
vert að heyra sjónarmið
aldraðra sjálfra og fé-
lagasamtaka þeirra.
Þarfir aldraðra eru sér-
stæðar og krefjast sér-
þekkingar og mark-
vissra vinnubragða.
Öldrunarmál eiga ekki
nema takmarkaða sam-
leið með annarri þjón-
ustu, sem á sér aðrar
forsendur. Það er því
nauðsynlegt að efla
sjálfstæðar, faglegar
og fjárhagslega ábyrg-
ar öldrunarmálastjórn-
stöðvar hjá ríki og sveitarfélögum,
s.s. öldrunarmáladeild ráðuneytisins,
öldrunarþjónustudeild Reykjavíkur
og Akureyrar, heimaþjónustu, stofn-
anaþjónustu og öldrunarlækninga-
deiidir.
En allir þessir aðilar verða að
vera í nánum tengslum hver við
annan hvað vinnubrögð og samvinnu
áhrærir og byggja á vísindalegum
grunni. í störfum á íslandi og í al-
þjóðlegu tilliti eigum við um þessar
mundir möguleika á að skipa öldrun-
armálum okkar á fremsta bekk.
Sofnum því ekki á verðinum.
Höfundur er deiídarstjóri í
heilbrigðisráðuneyti.
byriar
nllt öó 70% ofsl.