Morgunblaðið - 13.07.1995, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 13. JÚLÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
TÍMAMÓT í
SJÁVARÚTVEGI
ÞORSTEINN PÁLSSON, sjávarútvegsráðherra, hefur
kunngjört ákvörðun um leyfilegan heildarafla á næsta
fiskveiðiári. Ákvörðunin spannar ánægjuleg tímamót. í
fyrsta sinni síðan árið 1988 er ekki kveðið á um niður-
skurð í þorskveiðiheimildum milli ára. Gert er ráð fyrir
óbreyttum aflaheimildum. „Þetta eru vissulega kafla-
skipti,“ sagði ráðherrann, „og við bindum vonir við að
framhaldið verði á þann veg, að við getum hægt og bít-
andi aukið þorskveiðiheimildir á næstu árum. Þetta sýnir,
að sú stranga uppbyggingarstefna, sem við höfum fylgt,
er að byrja að skila árangri."
Á hinn bóginn er samdráttur í flestum öðrum tegund-
um, einkum karfa og grálúðu. Á heildina litið dragast
aflaheimildir saman um 4 til 5% í þorskígildum talið, sem
rýrir útflutningstekjur um 3,6 milljarða króna og afkom-
una um 1% eða þar um bil. Sá veruleiki þýðir áframhald-
andi þrengingar í sjávarútvegi og hefur neikvæð áhrif á
þjóðarbúskapinn í heild.
Flest hefur gengið okkur í haginn síðustu misserin.
Verðbólga er með því lægsta sem gerist í heiminum.
Hagvöxtur hefur glæðst, útflutningstekjur aukizt og af-
gangur er á viðskiptajöfnuði þriðja árið í röð. Ákvörðun
um heildarafla, án niðurskurðar á þorskveiðiheimildum,
lofar og góðu um framhaldið.
Því má samt sem áður ekki gleyma að batinn, sem er
í hendi, rekur að hluta til rætur til afla á fjarmiðum síð-
ustu misseri, sem er sýnd veiði en ekki gefin þegar horft
er til framtíðar, sem og til efnahagsbata í helztu viðskipta-
ríkjum okkar.
En við höfum ótvírætt náð verulegum árangri, komizt
í jaðar samdráttarskeiðsins. Við eigum hins vegar brekku
eftir til að tryggja batann til frambúðar. Sú brekka spann-
ar áframhaldandi uppbyggingarstefnu sjávarauðlindarinn-
ar, varðveizlu stöðugléikans í gengis-, kaupgjalds- og
verðlagsmálum, hert aðhald í ríkisbúskapnum og síðast
en ekki sízt betri rekstrar- og samkeppnisstöðu atvinnu-
vega okkar. Ákvörðun um heildarafla, án skerðingar á
þorskveiðiheimildum, styrkir okkur í þeirri trú, að við
séum á réttri leið út úr efnahagsþrengingunum.
KAFLAí KALDA
STRÍÐINU LOKIÐ
TVEIMUR áratugum eftir að Víetnamstríðinu lauk
hafa bandarísk stjórnvöld nú ákveðið að taka upp
stjórnmálasamband við stjórnina í Hanoi.
Samskipti Víetnama og Bandaríkjamanna hafa farið
stöðugt batnandi á undanförnum árum þó að deilur um
afdrif margra bandarískra hermanna í Víetnamstríðinu
hafi vissulega skyggt þar á. Banni við lánveitingum til
Víetnam var samt sem áður aflétt árið 1993 og fyrir einu
og hálfu ári ákvað Bandaríkjastjórn að aflétta viðskipta-
banni á Víetnam. Nú hefur Bill Clinton Bandaríkjaforseti
ákveðið að taka skrefið til fulls.
Síðar í mánuðinum verður Víetnam sjöunda aðildarríki
ASEAN, samtaka ríkja í suðausturhluta Asíu. Eitt helsta
markmið þeirra samtaka, er þau voru stofnuð á sjöunda
áratugnum, var raunar að sporna við útþenslu kommún-
isma í Asíu. Enn í dag er þetta sá ríkjahópur í Asíu, sem
heldur uppi nánustum tengslum við Bandaríkin.
Ástandið er loks að færast í eðlilegt horf í þessum
heimshluta. Víetnam er ekki lengur ríki, sem er útskúfað
á alþjóðavettvangi. Þvert á móti eru miklar vonir bundnar
við að Víetnömum takist að feta í fótspor nágrannaríkja
sinna á sviði efnahagsmála. Þrátt fyrir að stjórn kommún-
ista sé enn við völd í landinu hafa stór skref verið stigin í
þá átt að opna landið og efnahagslíf þess fyrir umheímin-
um. Kom þessi breytta afstaða stjórnarinnar greinilega í
Ijós er forsætisráðherra Víetnam var hér á ferð í síðasta
mánuði.
Víetnamstríðið var blóðugasti kafli kalda striðsins og
vakti upp hatrammar deilur í mörgum ríkjum. Þegar
Bandaríkin og Víetnam taka nú upp stjórnmálasamband
er þeim kafla loks lokið.

Rétturiim
sömu tækifi
Dómar í skaðabótamálum þar sem gert er
upp á milli stúlkna og drengja þegar örorku-
bætur eru ákveðnar hafa vakið mikla athygli.
Páil Þórhallsson veltir fyrir sér þeim lög-
fræðilegu rökum sem þar leikast á
FJÖLSKYLDAN er í sunnu-
dagsbíltúr. Tvíburarnir
litlu, Ögn og Agnar, leika
við hvurn sinn fingur í aft-
ursætinu. Skyndilega lendir bíllinn í
árekstri. Tvíburarnir slasast, þó ekki
mjög alvarlega, og eru báðir metnir
til 10% örorku. Foreldrum þeirra til
mikillar furðu býður tryggingarfé-
lagið þó ekki sömu bætur til þeirra
beggja heldur fær Agnar fjórðungi
meira. Þegar krafist er skýringa er
sagt að þetta sé í samræmi við gild-
andi rétt í landinu. Hvernig má það
vera, spyrja foreldrarnir, að börnin
okkar tvö séu ekki jafnmikils metin?
Þótt hér sé um tilbúið dæmi að
ræða þá eru ugglaust margir sem
velta svipuðum spurningum fyrir sér
um þessar mundir. Ástæðan er dóm-
ar Héraðsdóms Reykjavíkur sem
kveðnir voru upp 20. júní síðastliðinn
í máli ungrar stúlku sem höfðaði mál
til heimtu skaðabóta vegna tjóns sem
hún varð fyrir í umferðarslysi. Meðal
annars hefur Jafnréttirsráð lýst furðu
sinni á dómunum.
Gildir einungis
um eldri tjón
Til að byija með er rétt að útskýra
í hvaða tilvikum það er sem vafamál
hafa risið um það hvort piltar eigi
að fá hærri bætur en stúlkur. / fyrsta
lagi á það ekki við um tjón sem verða
eftir gildistöku skaðabótalaganna 1.
júlí 1993. Tjón bama og ungmenna
er reiknað út með allt öðrum hætti
samkvæmt þeim lögum en áður gilti.
Einhver kynni að ætla að þar með
væri þetta fyrst og fremst fræðileg
spurning. Hún verður það reyndar
fyrr eða síðar en ennþá eru þó fjöl-
mörg tjón óuppgerð frá því fyrir
gildistöku skaðabótalaganna.
/ öðru lagi er það þegar viðkom-
andi einstaklingur (tjónþoli) verður
fyrir líkamsmeiðslum. Ekki kemur
sem sagt til álita að horfa til kynja-
mismunar þegar bifreið tjónþola
skemmist!
/ þriðja lagi verða meiðslin að vera
af því tagi að þau valdi skertri starfs-
orku. Hvað þarf að meta í slíku til-
viki? Starfsorkuskerðingin eða örork-
an er mæld í hundraðshlutum frá
0-100 og hefur slíkt mat fyrst og
fremst verið í höndum lækna. Svo
dæmi séu tekin þýðir 100% örorka
að tjónþoli er með öllu óvinnufær en
10% örorka að hann muni í framtíð-
inni ekki geta nýtt nema 90% af
starfsorku þeirri sem hann hafði fyr-
ir tjónið.
Hvert er þá tjón tjónþola mælt í
peningum? Til að svara því verða
dómstólar að áætla hveijar tekjur
tjónþolinn hefði haft það sem eftir
er ævinnar og hve mikið þær muni
skerðast við slysið. Augljóslega er
þetta ekkert áhlaupaverk því hver
getur sagt til um hvað einhver ein-
staklingur muni koma til með að
hafa í tekjur um ókomna framtíð?
Enginn. Þess vegna verður að grípa
til einhvers sanngjams mælikvarða.
Hafí tjónþoli verið í vinnu fyrir
slysið hefur þótt rétt að taka mið af
þeim árstekjum sem hann hafði fyrir
slysið. Það skal látið liggja milli hluta
hversu réttlátt það er því hálauna-
maðurinn fær þá augljóslega miklu
hærri bætur en láglaunamaðurinn.
Hafi tjónþoli ekki haft tekjur, til
dæmis vegna þess að um barn eða
ungmenni er að ræða sem ekki er
komið út á vinnumarkað er úr vöndu
að ráða og þar er komið fjórða skil-
yrðið fyrir því að vafamál af því tagi
sem við erum að fjalla um rísi. Hvaða
tekjur á leggja til grundvall-
ar? Venja hefur skapast fyr-
ir því við uppgjör slíkra
mála að miða við einhver
meðaltalslaun í landinu.
Vegna þess að karlar hafa
yfirleitt meiri tekjur en kon-
ur hefur einnig verið horft til þess
við útreikninga. Virðist algengt að
tryggingastærðfyæðingar ætli kon-
um 76% af launum karla. Þrátt fyrir
að þetta verklag hafi viðgengist lengi
hefur enginn fett fingur út í það
fyrr en á allra síðustu árum. Margir
lögfræðingar. sem rætt er við segja
sem svo að það sé ekki hlutverk
skaðabótaréttarins að leiðrétta
launarnisfbun í landinu. Ef stúlkur
fengju somu bætur og drengir væri
verið að íþyngja tjónvöldum, þeim
sem greiða bæturnar, á ósanngjarnan
hátt. Það væri verið að Iáta þá bæta
meira en raunverulegt tjón stúlkn-
anna og það þverbryti öll lögmál
skaðabótaréttarins.
Tímarnir breytast
Tímarnir breytast og viðhorf
manna einnig. Konur gera tilkall til
að vera jafnmikils metnar og karl-
menn og fyrr eða síðar hlaut að reyna
á þessi atriði. Á undanfömum árum
hafa nokkur mál komið til kasta dóm-
stóla þar sem stúlkur hafa ekki sætt
sig við skerðinguna. Slíkt mál var
þó ekki dæmt í Hæstarétti fyrr en
12. janúar síðastliðinn. Ung telpa var
bitin í andlitið af hundi. Var örorka
hennar metin 5%. Tryggingastærð-
fræðingur reiknaði tjón hennar ann-
ars vegar eins og um pilt væri að
ræða, þ.e. miðað við meðaltekjur iðn-
aðarmanna, en hins vegar eins og
um stúlku væri að ræða og var þá
miðað við tekjur iðnlærðra kvenna.
Héraðsdómari dæmdi eftir hærri út-
reikningnum: „Óheimilt er, með visan
til 3. og 4. gr. laga nr. 28/1991 um
jafna stöðu og jafnan rétt kvenna
og karla, að taka þá málsástæðu
stefndu til greina, að
stefnanda beri lægri ör-
orkubætur fyrir þá sök
eina, að hún er stúlka,"
segir þar. Dæmdi hann
stúlkunni örorku- og
miskabætur að upphæð
450.000 kr. auk vaxta.
Hæstiréttur féllst ekki á rökstuðn-
ing héraðsdómarans heldur sagði:
„Fyrir liggur örorkutjónsútreikning-
ur ... tryggingastærðfræðings, sem
miðar við meðaltekjur iðnaðarmanna
samkvæmt skýrslum Kjararannsókn-
arnefndaf, en þær sýna að tekjur
kvenna eru almennt lægri en tekjur
karlmanna. Þegar'byggt er á útreikn-
ingi tryggingastærðfræðings verður
að leggja til grundvallar eins og unnt
ér atvik, sem varða gagngert tjón-
þola sjálfan. Þykir það ekki brjóta
gegn lögum nr. 28/1991 um jafna
Ný skaða-
bótalög
breyta
stöðunni.