Morgunblaðið - 14.07.1995, Blaðsíða 5

4 B FÖSTUDAGUR 14. JÚLÍ 1995 MORGUNBLAÐIÐ ' MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. JÚLÍ 1995 B
DAGLEGT LÍF DAGLEGT LÍF

BÚIÐ um í þýsku svefnherbergi fyrir tuttugn árum eða svo. Ekki er ólíklegt að sama kona búi enn
um rúmin á sama hátt. Því yfir vana svefnsins hvílir endalaus höfgi.
Hvers vegna sofum
við og hvert er hlutverk drauma
ÞÓTT við sofum þriðjung úr
■k ævinni er ekki vitað með vissu
JJi hvers vegna. Einstaka vísinda-
menn segja að svefn sé aðeins
geysisterkur vani, en gegni
ekki líffræðilegum tilgangi.
Mun fleiri telja svefninn nauðsyn
fyrir endumýjun líkamans; nýmynd-
un próteina og styrkingu heilastarfs.
Ónógum svefni er kennt um höfuð-
verk, pirring, einbeitingarerfiðleika
og ýkt tilfinningaviðbrögð við hvers-
dagslegum uppákomum.
Munur svefns og vöku
Kannski hefur Mikki refur verið
geðvondur af svefnleysi, svo vitnað
sé í bókmenntir, en Liiii klifurmús
gerði sem kunnugt er sitt til að bæta
úr því. Einnig sofna
skolli skal, söng
hann og vissi að dýr-
in sofa í Hálsaskógi
rétt eins og annars
staðar. Fuglar og
fískar, snákar og
eðlur og öll spendýr
jarðar sofa. Ákveðin
tegund mauræta
virðist raunar und-
antekning, en við
stingum henni undir
kodda og segjum að
þrátt fyrir allar
svefnpurrkur sé
ótrúlega stutt, að-
eins nokkur ár, síðan
almennilega tókst að
greina mun á svefni
og vöku.
Augljósu ein-
kennin, lokuð augu
liggjandi manns sem
jafnvel hrýtur, segja
nefnilega lítið um lífeðlisfræði svefns-
ins. En líkaminn gengur á hvetjum
sólarhring gegnum ýmsar líffræðileg-
ar breytingar, sem tengjast líkams-
hita, hjartslætti og blóðþrýstingi. I
svefni eru breytingamar í lágmarki.
Engin skyndileg skipti verða þó úr
vöku í svefn, þvert á móti á ákveðin
þróun sér stað í svefni og væntanlega
kannast einhveijir við mismunandi
stig svefnsins.
Hið fyrsta, þegar maður dottar og
festir svefn, stendur aðeins um 5
mínútur og er á fræðimáli kallað
NREM, sem stendur fyrir „non-rapid-
eye-movement“ eða hægar augn-
hreyfíngar. Augnlokin þyngjast,
hugsanir verða óljósar og sá syfjaði
bregst hægar og minna við áreiti.
Svo ekki sé gerð alvara úr
draumunum
Á næstu stigum verður svefninn
dýpri og sé heilarit skráð lesa vís-
indamenn hægari sveiflur. Virkni
heilans minnkar sem sagt en vöðvar
eru svolítið spenntir í þessum djúp-
svefni. Eftir um það bil 90 mínútur
færist svo fjör í leikinn, augnhreyf-
ingar verða hraðar og heilastarfíð
líkist vöku meira en annars í svefn-
inum.
Þarna dreymir menn og mörg dýr
líka og á meðan slaknar mjög mikið
á vöðvum líkamans. Bæði til að hvíla
þá og til að koma í veg fyrir að al-
vara sé gerð úr draumunum. I ein-
staka tilvikum geta vöðvar virst
máttlausir lengur og talað er um
svefnlömun þegar fólk vaknar upp
og getur í stutta stund hvorki hreyft
legg né lið. Talsvert margir upplifa
þetta einhvem tíma á ævinni. Ánn-
ars hefur draumstig svefnsins verið
nefnt bliksvefn á íslensku, en vísinda-
heitið er REM, enska skammstöfunin
fyrir hraðar augnhreyfingar.
Bliksvefninn eða draumsvefninn
stendur frá 5 upp í 35 mínútur og
skiptist á við 90 mínútna dýpri svefn-
stig með rólegheitum í heilastarfi.
Draumskeiðin lengjast eftir því sem
á líður, en venjulega eru þau 3-5 á
nóttu, tæpir tveir tímar alls eða ná-
lægt fjórðungur svefntímans. Ung-
böm dreymir hins vegar helming af
sínum svefntíma og gera vart aðrir
betur.
Tilgangur drauma er óþekktur og
bliksvefns sömuleiðis. Vitað er að
tilraunadýr, sem eru vakin og svipt
venjulegum bliksvefntíma, bæta sér
það upp næstu nótt. Vísindamenn
hafa mælt þetta og hvað draumana
varðar hafa hugsuðir og fræðimenn
margra tíma sett fram tilgátur. Hó-
mer sagði drauma vera skilaboð frá
guði en Freud áleit þá túlka undirvit-
und manna.
Margir trúleysingjar nútímans
telja draumana marklausa og ein-
faldlega leið til þess að koma skipan
á upplýsingar og hughrif liðins dags.
Talið er að öll spendýr dreymi, nema
ef vera skyldi maurætuna furðulegu
sem áður er getið. Eflaust hefur
marga rennt í grun um þetta (þó
ekki um maurætuna) sem séð hafa
hund dilla rófunni í svefni.
Alllr mínlr 136 þúsund draumar
Ætlað er að manneskjur lifi 136
þúsund drauma eða bliksvefnsstig
um ævina. Og þá er ekkert skrýtið
að vilja vita hvað um er að vera.
Flestir hafa einhvemtíma hugað að
draumum sínum
og fundist að þeir
merktu eitthvað.
Sérstaklega ef
þeir höfðu lent í
ógöngum og síðan
dreymt svitastork-
ið klifur í þver-
hnípi eða viðlíka
léttmeti.
Nokkrar rann-
sóknir benda til að
draumar endur-
spegli vandamál
okkar í raunveru-
leikanum og hjálpi
til að leysa þau til-
fínningalega. Og
það þarf ekki að
stangast á við
kenningamar um
drauma sem
skipulagstæki
hugans. Annars
fer nú fram fjöldi
rannsókna á draumum: Muni á þeim
eftir kyni fólks, aldri og umhverfi.
Þegar er sýnt að konur dreymir öðru
vísi en karla og að martraðir breyt-
ast Iítið þótt farið sé milli heims-
horna og út í menningarkima.
Á íslandi hafa draumar og svefn
verið athugaðir um árabil. Helgi
Kristbjamarson hefur stýrt þessari
vinnu á rannsóknarstofu geðdeildar
Landspítalans. Hann segir hátt á
annað hundrað svefnrannsóknir gerð-
ar árlega og ýmis svefnstig þá mæld
til að meta truflanir. Ekki aðeins hjá
þeim sem þjást af svefnleysi, heldur
einnig fólki sem er óeðlilega syfjað
eða þreytt á daginn og þeim sem
haldnir eru síþreytu og hafa einkenni
í vöðvum. Ofvirk böm með tíðar
svefntruflanir hafa líka verið athuguð
á stofunni. Auðvelt er að sögn Helga
að laga sumar truflanir á svefni en
aðrar eru enn ekki læknanlegar. ■
Þórunn Þórsdóttir
FULLORÐIÐ fólk dreymir fjórðung svefntímans, en ungbörn
helmingi meira. Hugurinn er virkur í draumi og
Iíkastur því sem gerist í vöku.
Spennandi að
skapa fallega hluti
úr ólíklegustu efnum
Á VINNUSTOFU Huldu B. Ágústs-
dóttur úir og grúir af marglitum
kúlum, ómáluðum pappírsmassa,
kanilstöngum, plastslöngubútum,
kopar- og messingvír og fleiru sem
listamaður þarf á að halda til að
geta gert það sem hugmyndaflugið
býður. í hillu á verkstæðinu gefur
að líta afrakstur hennar í óvenjuleg-
um og skrautlegum armböndum úr
plastslöngum og litfögrum papp-
írskúlum, risastórum eyrnalokkum,
síðum hálsfestum úr pappír, vír og
kanilstöngum og fyrirferðarmiklum
hringum. Fyrir nokkrum vikum fór
hún að selja verk sín í Kirsubeija-
trénu á Vesturgötunni.
„Ég byijaði að búa til skartgripi
úr leir fyrir um 12 árum, eftir að
hafa verið í málaranámi í Suður-
Frakklandi. Þar sem ég hafði ekki
tök á að mála eingöngu og fann fljótt
að það er illmögulegt í hjáverkum
þróaðist þetta út í skartgripagerð-
ina, sem er öðruvísi. Það er hægt
að grípa í hana þegar tími gefst. í
nokkur ár gerði ég eingöngu leir-
skartgripi og seldi í búðir. Skartgrip-
imir stækkuðu með tímanum og ég
þurfti að finna léttara efni en leirinn
til að komast lengra. Þá fór ég að
vinna með pappír."
Spennandl að sjá hvernlg ólík
efnl vlnna saman
Huldu finnst spennandi að búa
til fallega hluti úr óhefðbundnu og
jafnvel hversdagslegu efni eins og
dagblaðapappír og plastslöngum.
„Umbreytingin verður svo mikil,“
segir hún. „Eins er spennandi að
velta fyrir sér hvernig ólík efni
vinna saman. Svo þarf að huga að
ýmsu þegar hugmynd er útfærð og
stundum koma upp tæknivandræði
sem þarf að leysa. Þegar unnið er
við eina hugmynd og hún útfærð,
þá streyma fram nýjar. Þetta veldur
stundum vandræðum, því maður
vill hoppa úr einu í annað.“
Hulda notar sem sagt mikið
pappír sem hráefni og helst dag-
blaðapappír, sem hún bleytir, sýður
og tætir í hakkavél. Þá bætir hún
við lími og býr til deig sem hún
mótar í kúlur. Áferðin fer eftir
ýmsu og oft málar Hulda kúlurnar
oftsinnis til að ná þeim eins og hún
vill. „Þetta getur tekið langan tíma
og stundum reynir dútlið á þolin-
mæðina."
Morgunblaðið/Þorkell
HÁLSFESTI úr plastslöngu-
bútum, gylltum pappírskúlum
og gylltum leðurböndum.
Sumir halda að það þurfí ákveðnar
týpur til þess að bera áberandi skart-
gripi en það fínnst mér vera mis-
skilningur. Allir eru týpur. Það eina
sem þarf að huga að er hvort form
skartgripanna fari við andlitslagið,
til að mynda fara langir eymalokkar
betur við andlitslag sem er kringlu-
leitt en stuttir kringlóttir eyrnalokk-
ar.“
Það sést á skartgripum Huldu að
mikil hugmyndaauðgi býr á bak við
hvern grip. „Yfirleitt þegar ég byija
að vinna að hugmynd sækja margar
aðrar á mig um leið. Ætti ég kannski
að bæta silkiefni í plastslöngubútana
eða vír eða einhveiju öðru? Til þess
að vera nú alltaf upplögð að vinna
reyni ég að hætta í miðju kafi, þeg-
ar hugmyndirnar em enn flæðandi,
í staðinn fyrir að hætta þurrausin.
Þá er líka skemmtilegra að setjast
niður næsta dag og halda áfram þar
sem frá var horfíð." ■
Þórdís Hadda Yngvadóttir
HULDA B. Ágústsdóttir
Stórir skartgripir
Skartgripimir hennar Huldu em
flestir stórir og mjög skrautlegir.
Hún segir þá lífga upp á einfaldan
fatnað, þar sem þeir em áberandi
og öðravísi. Sumir myndu kalla þá
kamivalíska og ýkta. „Af hveiju
ekki að lífga svolítið upp á og hafa
leikhús af og til,“ spyr Hulda. „Fólki
hættir til að taka sjálft sig of alvar-
lega. Það getur til dæmis verið mjög
fallegt að vera í einlitum fötum með
stóra eymalokka við eða áberandi
hálsfesti.
Það er alltaf verið að segja mér
að gera minni skartgripi því að þeir
seljist betur, en mér fínnst að skart-
gripir eigi að sjást almennilega. Það
er alltof ríkt í fólki að líta á skart-
gripi sem fylgihluti með fötum, en
þeir geta allt eins verið aðalatriðið.
SÍÐIR plastslöngueyrnalokkar og armband skreytt
með silfruðum pappírskúlum.
HANDMÁLUÐ pappírskúluhálsfesti.
Draumsóleyjar frá
f slandi til vel klipptra í bíóborg
I™ ÍSLENSKAR draumsóleyjar
J skreyttu í vor veisluborð í
Ui glysborginni miklu, Los
3E Angeles. Ungur hönnuður,
Michael Smith, hélt veisluna
fyrir 30 vel til hafða vini sína og
kunningja. Honum fannst tíma-
bært að efna til mannfagnaðar í
borginni án þess' viðskiptahags-
munir byggju að baki. Tók sig til
og skipulagði boð frá a til ö, allt
frá gerð kerta og blómavasa til
klæðaburðs þjóna, frá borðdúk til
matseðils og frá símbréfum með
heimboðinu til hljómsveitar sem
skemmti eftir matinn.
Líklega hefur vel tekist til með
boðið tilefnslausa því tímaritið
Elle Decor hefur eftir heiðurs-
gestinum Susan Forristal að veisl-
an hafi verið „eins og Kalifornía
þegar komið er úr flugvél: Alveg
afslöppuð en full orku.“ Forristal,
sem er listráðunautur Larry Ga-
gosian gallerísins, bætir því svo
við að boðið hafi verið fullkomið
og hún sjálf algjörlega endur-
nærð.
Annar heiðursgestur Smith var
Helen Murrey, fyrrum ritstjóri
Harper’s Bazaar á vesturströnd
Bandaríkjanna. Hárgreiðslumað-
urinn Art Luna hefði aftur á
móti, að áliti kvennanna, átt að
skipa öndvegi samkvæmisins.
Hann var reyndar meðal gesta,
umkringdur eigin sköpunarverk-
um á velflestum kollum. Luna
veitti því ekki af örlítilli upplyft-
ingu eftir annasama daga næst á
undan.
Gestgjafinn sjálfur átti ekki
síður í önnum fyrir veisluna.
Tveim vikum áður sendi hann
boðsbréf á faxi af því það er
„more newsy“. Níu dögum fyrir
boðið keypti hann rautt silki frá
Indlandi í borðdúkinn og ræddi
við kokk um Marokkómat. Þrem
dögum seinna gerði hann víðreist:
Festi kaup á tónlist úr Bond-
myndum og fékk að láni í forn-
munaverslun gamla glervasa frá
Murano-eyju skammt frá Feneyj-
um. Ekki mátti minna vera fyrir
draumsóleyjarnar hlédrægu og
orkídeur sem Smith valdi með
þeim.
Tveim dögum fyrir veisluna fór
okkar maður í klippingu, hjá Art
Luna náttúrlega, og degi áður
keypti hann ilmkerti og munn-
þurrkur. Þá lét hann líka tjalda
fyrir verönd þakíbúðar sinnar á
Santa Monica.
Svo rann upp sjálfur veislu-
dagurinn og þá var málum skipað
BIRTU var varpað á sam-
kvæmið með luktum sem
hægt var að stilla birtu af,
tvenns konar kertum, bæna-
og ilm, að ógleymdum orkíde-
um og íslenskum draumsól-
eyjum í gömlum ítölskum vös-
um, eins og sést að ofan. Hár-
greiðslumaðurinn Art Luna
er hér til hliðar og matreiðslu-
mennirnir í ham á myndinni
fyrir ofan.
svona: Klukkan 11 - borð út á
verönd. Klukkan 16 - komið með
matinn, lagt á borð, tjaldað betur
fyrir svalirnar. Klukkan 17.30 -
þjónarnir koma í umbeðnum svört-
um bómullarbolum og kakíbuxum.
Klukkan 18 - hljómsveitin Bláu
Hawai-búamir mætir í hljóðprufu.
Klukkan 19 - borðkortum komið
fyrir svo fólk blandi rækilega geði,
kveikt á öllum kertum. Klukkan
19.45 - í veislugallann (hvít jakka-
föt í stíl við sófana). Klukkan 20
- gestrinar koma, forréttir bomir
fram. Klukkan 20.30 - fyrsti rétt-
ur á borðið. Klukkan 22 - burt
með borðið, hljómsveit, hiti.
Nú ætti að vera nokkuð ljóst
að íslenskar draumsóleyjar lentu
ekki í tilviljanakenndu samhengi
vestur í Kaliforníu. Þvert á móti
var þar allt útreiknað af miklu
næmi á tísku og smekkvísi.
Kannski er þetta hverfult og þá
vissara að kætast meðan kostur
er yfir náðinni sem allt íslenskt,
frá Björk til blóma, nýtur í herbúð-
um ríkra, frægra og fallegra. ■
Þ.Þ.
SMITH og heiðursgesturinn
Forristal.
Öldruðum boðið
upp á tilbreytingu og hvíld
UM TUTTUGU aldraðir einstakl-
ingar eru nú á hvíldardeild aldr-
aðra sem rekin er á Landspítalan-
um, en þrír hjúkrunarfræðingar
hafa sem verktákar fengið úthlut-
að plássum á taugadeild spítalans
sem var lokað yfir sumartímann.
Þetta er í þriðja skipti sem
hjúkrunarfræðingarnir hafa tekið
að sér umsjón þessarar þjónustu,
en sl. tvö sumur var hún til húsa
á Landakoti.
„Með þessum hætti er verið að
koma til móts við þá einstaklinga
sem búa sjálfstætt eða hjá ætt-
ingjum sínum. Þeim er boðið upp
á tilbreytingu og hvíld og ekki
síður getur fjölskyldan átt kost á
að fara í frí ef aldraði ættinginn
fær inni á meðan,“ segir Sigríður
Ólafsdóttir, einn þeirra þriggja
hjúkrunarfræðinga sem hefur
umsjón með starfseminni. Hinir
hjúkrunarfræðingarnir í forsvari
eru Ingibjörg Einarsdóttir og
Hjördís Jóhannsdóttir.
Nudd, rútuferð og lelkfimi
Ýmislegt er gert til að stytta
fólki stundir þessar fjórar vikur.
Boðið er upp á nudd, því tveir
sjúkraliðar sem starfa á deildinni
hafa bætt við sig slíku námi.
Nuddinu er afar vel tekið af vist-
fólkinu. Farið er í morgunleik-
fimi, mikið sungið, farið í rútu-
ferð um borgina og góðir gestir
koma í heimsókn.
„Við teljum þetta hagkvæma
leið til að létta undir með þeim
fjölskyldum sem eru með aldraða
einstaklinga á heimilum, því um
leið og aldraðir fá skemmtilega
tilbreytingu getur fjölskyldan átt
frí. Ef einstaklingar ættu þess
kost að koma þrisvar á ári í svona
tilbreytingu og hvíld yrði umönn-
unin líka léttari fyrir alla fjöl-
skylduna.“
Þörfin er mlkll
Þjónustan er greidd úr fram-
kvæmdasjóði aldraðra og er því á
vegum heilbrigðisráðuneytisins.
Fram til þessa hafa einstaklingar
ekki getað sótt sjálfir um pláss
hjá þeim á sumrin, en aðilar hjá
Heimahjúkrun og Félagsmála-
stofnun hafa tekið saman lista
yfir þá sem eru í hvað brýnustu
þörfinni.
„Það eru hinsvegar margir
aldraðir einstaklingar sem ekki
eru í tengslum við þessar stofnan-
ir sem þurfa ekkert síður á þjón-
ustu sem þessari að halda.“
Sigríður segir að almennar
öldrunardeildir séu yfirleitt með
2-4 hvíldarpláss og þau sé hægt
að komast í allan ársins hring.
Yfir sumarmánuðina hafa öldr-
unardeildir verið að bæta við
plássum, en þrátt fyrir það er
þörfin mikil. Hún segir að í raun
veiti ekki af þjónustu sem þessari
allan ársins hring.
Sigríður segir að hjúkrunar-
fræðingarnir sem eru í forsvari
fyrir þessa starfsemi hafi kynnst
málefnum aldraðra þegar einni
deildinni á Landakoti var breytt
í umönnunardeild. „Þar voru
nokkur hvíldarpláss og alltaf
langur biðlisti.
Við sáum líka að þegar fólk
sem býr heima eða hjá ættingjum
kemur á hefðbundnar öldrunar-
deildir á það ekki alltaf samleið
með þeim einstaklingum sem eru
vistmenn á slíkum deildum. Það
er ekki hægt að setja alla aldraða
undir sama hatt og misjafnt
hverskonar umönnun þeir þurfa.
Við kynntum þessa hugmynd
fyrir Sighvati Björgvinssyni þá-
verandi ráðherra og hann tók
henni vel. Þessi leið var fundin
og við reynum að hafa reksturinn
sem hagkvæmastan. Þessi þijú
sumur höfum við verið meira og
minna haft sama starfsfólkið og
við liöfum lagt áherslu á að hafa
hæfa starfskrafa.“ ■
grg
5°g
'tééÁvtt
í góðu lagi.
ÍSLENSK FIALLAGRÓS HI
FÆST ( HEILSUBÚÐUM OG APÓTEKUM
ífltNSKA ABCtfjUC«TOfAA Hf./íU.