Morgunblaðið - 15.07.1995, Blaðsíða 2
2 B LAUGARDAGUR 15. JÚLÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Lögin við
vinnuna
EGAR við stigum í fyrsta
sinn á svið, vorum við sann-
færð um að fólk myndi
henda tómötum í okkur, segir Ciro
Pandice, múrhleðslumaður frá Al-
bano, smábæ suður af Róm. „Eða
hlægja að okkur,“ bætir steinsmið-
urinn Fernando Carpineti við. En í
fyrsta sinn sem þeir settu ásamt
fleirum nútímaóperuna „Experi-
mentum Mundi“ eftir Giorgio Batt-
iselli á svið fyrir fjórtán árum, var
engum hiátur í hug. Ekki hvarflaði
heldur að áhorfendum að henda
tómötum í listafólkið. Þeir hafa tek-
ið uppátækinu með opnum hug en
hópurinn sem Pandice og Carpineti
tilheyra, hefur sýnt hana 40 sinnum
á 37 stöðum víðs vegar um Evrópu.
Það er í raun hlægilegt að ein-
hver skuli hafa látið sér detta í hug
að hiæja að Pandice, Carpineti eða
öðrum í 20 manna hópnum sem
sett hefur „Experimentum Mundi“
á svið. Karlarnir gætu lyft þremur
gagnrýnendum með annarri hendi
og fleygt þeim út á hliðarsviðið.
Aldrei áður hafa svo kraftalega
vaxnir tónlistarmenn stigið á svið
og aldrei fyrr hefur tónskáldi dottið
í hug að semja óperu skipaða iðnað-
armönnum (og nokkrum eigin-
kvenna þeirra), sem stunda iðn sína
á sviðinu og skapa á þann hátt tón-
listina.
Orðið ópera er fleirtala af lat-
neska orðinu opus; vinna. Og Batt-
iselli afréð að láta menn vinna í
sinni óperu. Þeir gera það svika-
laust, Pandice hleður múrsteina alla
sýninguna, níu raðir áður en yfir
lýkur. Carpineti heggur til steina,
Edouardo Borgiani járnsmiður
hamrar járnið, Giuseppe D’Anella
og Oberdan Carpineti brýna hnífa,
Sergio Leandri gerir við skó,
Sannibale- bræður, Alfredo og Fa-
bio, smíða tunnur og Luigi Battes-
telli býr til pasta.
í þessari óperu er vinnan leikur;
að leika tónlist sem byggð er á
hrynjandi verka iðnaðarmannanna.
Það sem er svo ótrúlegt er hversu
áhrifamikil tónlist „Experimentum
Mundi“ er, auk þess að vera óður
til handverks sem nú er óðum að
hverfa. „Ég vildi reyna að fanga
þessi hljóð,“ segir höfundurinn,
Battiselli, „og gera þau að ein-
hveiju sérstöku. Að sumu leyti er
óperan minningarbrot um hljóðin í
bænum sem ég er alinn upp í og
hef geymt innra með mér. Að öðru
leyti er hún aðeins flutningurinn.“
Sýning „Experimentum Mundi“
snertir áhorfendur sterkt, segir
blaðamaður The Independent. Enda
ekki á hveijum degi sem menn
skapa verðmæti á sviðinu, sum
meira að segja æt. Það er margt
að sjá á sýningunni og heyra, að
mati gagnrýnanda blaðsins, sem
segir tónlistina ryðjast áfram eins
og í verkum Wagners, á milli þess
sem tónarnir svífi jafnléttilega um
og í Töfraflautunni, þó að tónlist
Battiselli sé mun fremur í ætt við
Stockhausen en þá Mozart og
Wagner.
En hver varð kveikjan að „Ex-
perimentum Mundi“? „Giorgio gerði
hljóðupptöku af okkur þegar við
vorum að vinna,“ segir Sergio Le-
andri. „Fyrst héldum við að hann
væri galinn. En þar sem við þekkj-
um öll Giorgio; hann ólst hér upp,
sættumst við á það að hann væri
bara svona."
En þegar hópurinn lék „Experi-
mentum Mundi“, áttuðu menn sig
þegar á því að um tónlist væri að
ræða, segja tónlistar- og iðnaðar-
mennirnir. „Annars er ég ekkert
hrifinn af nútímatónlist eða óper-
um. Ég er hrifnastur af reggíi,“
segir Fernando Carpineti og brýnir
meitil sinn.
Battiselli er fæddur og uppalinn
Hljómfall högga
járnsmiðsins og
annarra iðnaðar-
manna frá smá-
bænum Albano á
Ítalíu gáfu tón-
skáldinu Giorgio
Battiselli hug-
myndina að óvenju-
legri óperu
í Albani. „Ég hef þekkt þetta fólk
alla mína ævi og hljóðin sem það
skapaði sátu í mér þegar ég hóf
nám í tónlistarháskólanum í Róm.
Ég var tvö ár að semja óperuna,
28 og 29 ára. Hún var fyrst sett á
svið árið 1981 og við setjum hana
á svið fyrir þá sem þess óska. “Nú
þegar hafa orðið breytingar á hópn-
um, yngri menn tekið við af þeim
eldri.
Listakonan
Nýtt verk Atla Heimis frumflutt í Skálholti um næstu helgi
sem bauð körl-
unum birginn
Saga 17. aldar mál-
arans Artemisu
Gentileschi hefur
verið þýdd á ensku
HIN þekkta skáldsaga Önnu
Banti, Artemisa, hefur nú verið
gefin út á ensku, tæpum fimmtíu
árum eftir að hún kom fyrst út á
ítölsku. Hefur útgáfunni verið
fagnað í Bretlandi en bókin segir
sögu einnar þekktustu listakonu
fyrri tíma, Artemisu Gentileschi,
sem uppi var á 17. öld.
Gentileschi gekk í gegnum erfið
réttarhöld eftir að henni var
nauðgað á unglingsaldri en hún
náði engu að síður að skapa sér
frægð í heimalandi sínu og varð
hún einn eftirsóttasti málarinn á
Ítalíu á 17. öld. Hún fæddist í Róm
árið 1598, að talið er, og lést 1652.
Að nokkrum áratugum liðnum var
nafn hennar fallið í gleymsku.
Urðu verk hennar ekki þekkt fyrr
en Anna Banti skrifaði bók um líf
Gentileschi en Banti er kvik-
myndagagnrýnandi og hélt fyrir-
lestra um myndlist en eiginmaður
hennar og hjálparhella við skrifin
var listgagnrýnandinn Roberto
Longhi.
Það gekk ekki átaka-
laust fyrir sig að finna
heimildir um Gentileschi
og varð Banti því að
skálda í eyðurnar. Þá stóð
heimsstyijöldin sem hæst
og fyrstu drög að bók
Bantis urðu eyðilegging-
unni að bráð í loftárásum
bandamanna. Banti gafst
ekki upp, heldur settist að
nýju niður við skriftir. Að
þessu sinni skrifaði hún
bókina eins og um samtal
við Gentileschi væri að
ræða. Er viðfangsefni
hennar barátta konu í
karlaheimi þessa tíma, svo
og listasaga 17. aldar.
SJALFSMYND Artem-
isu Gentileschi.
Bókin kom út árið 1947 og vakti
mikla athygli, að því er segir í The
European þar sem tilurð bókarinn-
ar var rilj'uð upp.
Óhamingjusöm
Gentilesehi var dóttir lista-
manns, Orazio, og var ung sett í
læri til málara í Róm. Hann
nauðgaði henni þegar hún var enn
á unglingsaldri og er faðir hennar
hugðist draga nauðgarann fyrir
dóm, kostaði það Artemisiu niður-
lægjandi og sársaukafulla með-
ferð, hún var m.a. pyntuð með
þumalskrúfum til að tryggja það
að hún segði satt og rétt frá.
Artemisia var lítilsvirt í Róm í
kjölfar réttarhaldana og flúði með
föður sínum til Flórens, þar sem
hæfileikar hennar fengu að njóta
sín. Hún varð fljótt vinsæll mál-
ari og sneri að endingu aftur til
Rómar, þar sem hún giftist An-
tonio Stiattesi. Sú hjónabands-
sæla varð þó skammvinn, því eig-
inmaðurinn yfirgaf hana og ungt
barn þeirra. Listakonan gafst
ekki upp, hélt áfram að mála og
er hún fór að nálgast fertugt,
stofnaði hún listaskóla í Napólí.
Síðar gerði hún lokatilraun til að
hefja nýtt líf, er hún hélt til Eng-
lands en dvölin þar varð enda-
slepp.
Morgunblaðið/Sig. Jóns.
ANN Toril Lindstad orgelleikari og Atli Heimir Sveinsson tónskáld.
Allsheij ar- hugleiðsla
um innri og ytri frið
Selfossi. Morgunblaðið.
Þ AÐ fylgir því alveg sérstök
tilfinning að koma i Skálholts-
kirkju og spila þar,“ sagði Ann
Toril Lindstad, norskur orgel-
leikari sem leika mun orgelverk
J.S.Bachs á þriðju tónleikahelgi
Sumartónleikanna í Skálholts-
kirkju á laugardag og sunnudag.
Þar verður einnig frumflutt nýtt
verk eftir Atla Heimi Sveinsson
fyrir fjölbreytta hljóðfæraskip-
an, 2 orgel, 2 sembala, 4 söngkon-
ur, klarinettu og upplesara. Þá
verður einnig flutt verk Atla,
Dona Nobis fyrir klarinettu, upp-
lesara og söngkonur. Auk þess
mun Greta Guðnadóttir fiðluleik-
ari flytja erindi með tóndæmum
um íslensk fiðluverk.
Hugleiðsla um innri og ytri frið
„Ég hef geysilega gaman af
Sumartónleikunum. Skálholt er
staður þar sem úrvalsfólk innlent
og erlent hittist og hefur hvelj-
andi áhrif hvað á annað. Hér fer
einnig fram mikil menningar-
sköpun með nýjum verkum,"
sagði Atli Heimir Sveinsson.
Atli Heimir sagði að Dona
Nobis hefði verið gert fyrir
nokkrum árum fyrir samtökin
Líf og land. „ Ég tek kvæði eftir
Pablo Neruda, eitt af öndvegis-
skáldum Chile þar sem verið er
að biðja um frið handa öllum
heiminum," sagði Atli Heimir.
Hann sagði nýja verkið nafnlaust
en nafnið yrði sótt til kirkjunn-
ar. Það væri hugleiðsla í tónum
fyrir Skálholtskirkju um það sem
á undan er gengið, frið í heimin-
um og frið í sálinni. Þetta er alls-
heijarhugleiðsla um innri og ytri
frið,“ sagði Atli Heimir. Hljóð-
færunum er dreift um kirkjuna
sem mun öll hljóma við flutning
verksins sem tekur um hálftíma.
Verkið er fyrirskrifaður texti
sem fer út í spuna og ýtir undir
sköpunarmátt hljóðfæraleikar-
anna.
Hef alltaf verið hrifin af
Skálholti
Ann Toril Lindstad er af
norskum ættum en var búsett hér
á landi fyrir 5 árum og var þá
organisti í Laugarneskirlgu. Nú
er hún organisti í Hövik í út-
hverfi Oslóborgar. Hún spilaði á
tónleikum í Skálholti fyrir 9
árum og segist ekki hafa getað
staðist tilboð um að koma og
spila á Sumartónleikunum í ár.
Hún mun spila eina Bachtónleika
en spilar líka í verkum Atla
Heimis. Hún er um þessar mund-
ir að Ijúka tónleikaröð í heimabæ
sinum Hövik í Noregi þar sem
hún hefur leikið heildarverk
Bachs fyrir orgel.
„Það er alveg yndislegt að
vera hérna. Ég get æft mig eins
og ég vil og svo er kyrrðin svo
mikil og staðurinn mikilvægur.
Ég hef alltaf verið mjög hrifin
af Skálholti og það er sjaldan
sem manni gefast slíkar aðstæð-
ur til að undirbúa sig fyrir tón-
leika,“ sagði Ann Toril Lindstad
orgelleikari.
Tónleikarnir hefjast á laugar-
dag klukkan 14.00 og á sunnudag
klukkan 15.00 en þá er einnig
messa klukkan 17.00. Áætlunar-
ferðir verða frá Umferðarmið-
stöðinni í Reykjavík báða dagana
klukkan 11.30 og til baka frá
Skálholti klukkan 18.00. Aðgang-
ur er ókeypis og barnapössun
verður í Skálholtsskóla á meðan
á tónleikunum stendur.