Morgunblaðið - 16.07.1995, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 16. JÚLÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
GRIÐASVÆÐI SÞ
Friðargæslusveitirnar hafa það
hlutverk að gæta sex griðasvæða.
Eitt er fallið og búast má við að
Zepa og Gorazde, sem einnig eru
í austurhluta Bosníu, verði næst,
og jafnvel hefur verið leitt að því
getum að atlaga verði gerð að
Bihac við landamæri Króatíu. 90
úkraínskir hermenn gæta Zepa og
er búist við að sá bær verði Serbum
auðveld bráð. Gæslan í Gorazde
er öflugri. Þar eru um 60 þúsund
manns og þeirra gæta um 300
hermenn frá Bretlandi og Úkraínu.
Sókn Bosníu-Serba
Fall Srebrenica í hendur Bosníu-
Serbum hefur valdið óvissu um
framtíð annarra griðasvæða SÞ í
Bosníu.
Srebrenica:
Allt að 40 þúsund Bosníumúslimar
hafa leitað á náðir gæsluliða SÞ norðan
við bæinn eftir að Bosníu-Serbar tóku hann.
nytu ekki stuðnings bandamanna
sinna, og eiga mætti von á að
minnsta kosti einni skyndiárás.
Millon hélt því fram að franski
herinn væri þegar farinn að
tryggja leið út úr Sarajevo með
því að opna leið um Igman-íjall,
sem reyndar er ekki í höndum
Serba. Frakkar gera hins vegar
ekki mikið upp á eigin spýtur.
Fall Srebrenica færði mönnum
í raun heim sanninn um það, sem
lengi hefur verið vitað: að Serbar
gætu tekið hin svokölluðu „griða-
svæði“ ef þeim sýndist. Árangur
þeirra kann að hafa komið ýmsum
í opna skjöldu, en í stöðvum SÞ í
Zagreb hafði verið varað við því
að sókn væri í vændum um nokk-
urt skeið.
Andspyrna gegn Bosníu-Serb-
um er ekki aðeins spurning um
vilja Sameinuðu þjóðanna, heldur
aðallega þeirra þjóða, sem lagt
hafa liðsafla til friðargæslusveit-
anna.
REUTffl
Sókn Serba í austurhluta Bosníu
þjónar bæði áróðurs- og hernaðar-
tilgangi. Her Bosníustjórnar hefur
undanfarið sótt að Serbum um-
hverfis Sarajevo. Fréttir af þessum
átökum hafa verið óljósar, en þó
er víst að Serbar hafa ekki þurft
að gefa mikið eftir. Her Bosníu-
Serba er hins vegar mun minni,
en bosníski herinn. Serbar hafa
aðeins 80 þúsund manns undir
vopnum, en Bosníustjóm 140 þús-
und.
Mannfæð Serba er slík að sam-
kvæmt heimildum Rogers Cohens,
blaðamanns The New York Times
er nú verið að safna liði í Belgrad
og öðrum borgum „Júgóslavíu“
(Serbíu og Svartfjallalands) til að
senda á vígstöðvarnar í Bosníu.
Sigurinn í Srebrenica stappar
því stálinu í her Serba þar sem
hann á undir högg að sækja. Að
auki myndu þeir ekki þurfa að
hafa herlið við „griðasvæðin" ef
þeir legðu þau undir sig og gætu
beitt öllum herafla sínum þar sem
sókn Bosníuhers mæðir þyngst á
þeim.
Einnig er búist við að Króatar
láti brátt til skarar skríða til að
hrekja Serba frá Krajina-héraði,
sem liggur í Króatíu á milli Bosníu
og Adríahafs. Bosníu-Serbar gætu
þá einnig nýtt herafla sinn þar.
Sókn Serba að griðasvæðunum
í austurhluta Bosníu ber því einnig
vitni að þeir vilji knýja fram lausn
sem fyrst, hvort sem það er með
valdi eða samningum, því að nú
eru peningar og vopn farin að
streyma til stjórnarinnar í
Sarajevo, þótt ekki sé í jafnmiklum
mæli og yrði vopnasölubanninu
aflétt.
Srebrenica, Zepa og Gorazde
eru á því svæði, sem liggur að
Serbíu, og með því að leggja þá
bæi undir sig myndi valdasvæði
Bosníu-Serba ná að Sarajevo.
Serbar gætu jafnvel verið reiðu-
búnir til að gefa eitthvað eftir fyr-
ir vestan Sarajevo til að halda
þeirri stöðu.
Upphaf griðasvæðanna
Bosníu-Serbar hafa nú tryggt
fótfestu sína í austurhluta Bosníu
nokkuð rækilega. Fyrir árið 1992
voru múhameðstrúarmenn rúm-
lega helmingur íbúa í flestum
stærri borgum norðausturhluta
Bosníu. 40 þúsund múhameðstrú-
armenn bjuggu í Srebrenica og
þegar Serbar hófu „hreinsanir" í
nærliggjandi bæjum skömmu eftir
að stríðið hófst í apríl 1992 flúðu
margir þangað.
í mars árið 1993 kom franski
herforinginn Philippe Morillon,
þáverandi yfirmaður friðargæslus-
FÁNI Serba blaktir við hún á húsi Sameinuðu
þjóðanna í Srebrenica.
50 kn
Her Bosníu-
Serba
I Hersveitir stjórnar
I Bosníumúslima
Zepa:
fregnir herma
að Bosníu-
Serbar geri
harða atlögu
að bænum.
GÖMUL kona flýr Srebrenica með eigur sínar í poka á höfðinu. Hollenskur friðargæslumaður fylgist með.
Reuter
Niðurlæging
Vesturlanda
sagt að hraðlið NATO myndi láta
þá í friði og bann við þungvopnum
umhverfis Sarajevo hefur reynst
haldlítið. Fall Srebrenica hefur
endanlega sýnt fram á skipbrot
þessarar friðþægingarstefnu.
Fall Srebrenica
30.000 flóttamenn voru í Sre-
brenica og 400 hollenskir friðar-
gæslumenn áttu að gæta þeirra.
Þeir gátu hins vegar engar varnir
veitt þegar Bosníu-Serbar tóku
bæinn Srebrenica á miðvikudag.
Serbarnir hófu þegar að flytja fólk
brott úr bænum og á fimmtudag
tóku að berast fréttir af því að
konum hefði verið nauðgað og
ungir karlmenn teknir afsíðis í leit
að „stríðsglæpamönnum“. Vitni
kváðust hafa heyrt skothvelli, en
einnig var hermt að þeim hefði
verið safnað saman á íþróttavelli.
Vesturveldin höfðu uppi hótanir
meðan á sókn Serba að Srebrenica
stóð. Tvær loftárásir voru gerðar
til að stöðva þá, en aðeins einum
skriðdreka var grandað og Serbar
létu sér fátt um finnast. Hollensk
stjórnvöld komu í veg fyrir að
þriðja loftárásin yrði gerð af ótta
við að Serbar myndu taka af lífi
30 hollenska gísla, sem þeir höfðu
á valdi sínu.
Eftir þennan sigur Serba verður
spurningin: Hver er tilgangurinn
með veru friðargæslusveita Sam-
einuðu þjóðanna (UNPROFOR) í
Bosníu?
Tveir kostir: harka eða
brottför
Málið hefur verið lagt upp þann-
ig að um tvo kosti sé að ræða:
beita aukinni hörku eða hypja sig.
Frakkar gáfu í skyn með úrslita-
kostum sínum á föstudag að þeir
væru reiðubúnir til að beita herliði
sínu. Fréttaskýrendur Reuter höll-
uðust að því að Frakkar myndu
standa við stóru orðin, þótt þeir
Fall bæjarins Sre-
brenica í hendur Bos-
níu-Serbum er niður-
læging fyrir Vesturlönd
og friðargæslusveitir
Sameinuðu þjóðanna.
Serbum hefur vaxið
ásmegin við hina litlu
fyrirstöðu og sækja nú
að næsta griðasvæði.
Karl Blöndal skoðar
stöðuna og tillögur um
viðbrögð.
AÐ SKAL enginn segja mér
að Serbum verði leyft að
stjórna Evrópu,“ sagði Charies
Millon, varnarmálaráðherra
Frakka, skömmu eftir að hann gaf
bandamönnum 48 stunda frest á
föstudag til að taka ákvörðun um
það hvort Vesturlönd eigi að grípa
til hernaðaraðgerða til að stöðva
árásir Serba á griðasvæðin í norð-
austurhluta Bosníu.
Friðþægingarstefna
Vesturlanda
Viðbrögð við þessum orðum
voru dræm og sennilega hafa Serb-
ar ekki verið ýkja skelfdir. Á föstu-
dag kváðust þeir hafa umkringt
griðasvæðið Zepa og krafist þess
að úkraínsku friðargæsluliðarnir
þar létu af hendi vopn sín ef þeir
vildu ekki verða teknir með valdi.
Undanfarin tvö ár hefur stefna
Sameinuðu þjóðanna (SÞ) og Atl-
antshafsbandalagsins (NATO) í
raun miðað að því að friðþægja
Serba.
Þegar Warren Christopher, ut-
anríkisráðherra Bandaríkjanna,
reyndi að fá vopnasölubanninu á
Bosníu aflétt og lagði til að Bosníu-
her yrði hjálpað úr iofti meðan
hann vopnaðist lögðust Evrópuríki
gegn honum. Stefna Evrópuríkja
var að halda banninu, beita hlut-
lausum friðargæslusveitum og
senda hjálpargögn og Bandaríkja-
menn hafa leyft þeim að hafa for-
ystu í þessum málum síðan.
Þessi stefna gaf Serbum í raun
kost á því að fara sínu fram. Frið-
aráætlun Cyrusar Vance og Davids
Owens árið 1993 og einnig sú, sem
lögð var fram árið 1994, voru báð-
ar samþykktar í Sarajevo þótt þar
væri í raun verið að staðfesta
„þjóðernishreinsanir" Serba. Serb-
ar höfnuðu þeim báðum. Serbar
hafa tekið 300 liðsmenn Samein-
uðu þjóðanna í gíslingu, þeim var