Morgunblaðið - 16.07.1995, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 16. JÚLÍ 1995_________________________________________MORGUNBLAÐIÐ
MANNLÍFSSTRAUMAR
Regnbogia
••• X* ••
jorðimu!
HAFIÐ þið nokk-
um tíma séð
regboga á jörðinni?
Það upplifði Gáru-
höfundur sumardag-
inn eina, sunnudaginn 2. júní.
Stórkostlegt að sjá slíkt alveg
óvænt og einstakt. Því þótt maður
hafí langa ævi ferðast vítt og
breitt um ísland, upp til fjalla og
jökla og um byggðir, má alltaf
finna sérkennileg ný náttúruund-
ur, ef skygnst er um og vikið út
af þjóðbrautum og fyrri ferðaleið-
um.
Við að fletta enn einu sinni hinni
fallegu myndabók Hjálmars Bárð-
arsonar um Hvítá frá upptökum
til ósa, uppdagaðist að efri fossinn
í Gullfossi mundi vera ennþá fall-
egri austan megin en frá hinum
venjulega útsýnisstað að vestan-
verðu. Var hugsað gott til glóðar-
innar að skoða fossinn frá nýju
sjónarhomi. Svo rann upp sumar-
dagurinn eini, að segja má. Þótt
mistur væri til Eyjafjallajökuls og
Vestmannaeyja, þá var Suður-
landsundirlendið baðað sólskini.
Leiðin reyndist auðfundin. Ekið
Gnúpveijahreppinn upp fyrir
brúna við Brúarhlöð, og áfram um
5 km að efstu bæjum, Jaðri og
Tungufelli. Þaðan liggur svo
áfram góð slóð inn á hálendið og
meira að segja merkt þar sem
beygt er af henni að Guilfossi.
Má þannig aka langleiðina á hvaða
bíl sem er. Þ.e.a.s. að uppgræðsiu-
girðingu með tröppu yfir. Þaðan
er 20-25 mínútna rólegt labb að
fossinum yfír holt og móa, þar sem
gulír staksteinar vísa veginn.
Þessi leiðangur var sannarlega
þess virði. Fossamir í Gullfossi eru
í raun tveir, sem kunnugt er. Og
efri fossinn, sem fellur af bjarg-
brún langt inn eftir skarði, sést
miklu betur og er enn fegurri að
austan. Aðeins neðar má líka aust-
an frá betur sjá þennan háa fal-
lega stuðlabergsvegg vestan meg-
in í Hvítárgljúfri.
Þetta var dýrðleg sjón að sjá
þennan sunnudag. Sólin skein á
úðann og regnboginn á sínum stað
yfír fossinum. En úðinn glitraði
Ííka á græna kafgrasinu á breiðum
stallinum að gljúfrinu að austan
og ýrði í lofti. Og allt í einu stóð
ég þarna í miðjum minni regn-
boga. Þessi lá kylliflatur óslitinn
frá enda til enda á jörðinni. Göm-
ul trú eða kannski öllu heldur
draumur allslauss fólks fyrri tíðar,
segir að ef maður bara komist
undir enda regnbogans, þá megi
óska sér hvers sem er. Er auðvit-
að borin von. En . . . nú skaut
þessari von upp í hugann sem ég
stóð þama í miðju litskrúðinu.
Svona upptendraður af hrifningu
er maður ekki mjög raunsær. Um
leið og ég hreyfði mig hoppaði
regnboginn og skellti sér aftur
niður skammt frá. Og svo aftur.
Þar glitraði hann stríðnislega í
öllum regnbogans litum á dögg-
votum stráunum. Síðan hefí ég
árangurslaust spurt marga hvort
þeir hafí nokkum tíma sér regn-
Gárur
eftir Elínu Pálmadóttur
boga leggja sig á
jörðina. Þetta verð-
ur mér lengi dýr-
mæt minning. Þessi
eini góði sumar-
dagur bætir upp marga sem ekki
komu.
En fleira áhugavert reyndist vera
að skoða á þessari leið. Á Tungu-
felli er gömul kirkja frá 1856, sem
eigendur bæjarins gáfu Þjóð-
minjasafni 1987. Þetta er ákaflega
falleg lítil kirkja með fomum
kirkjuklukkum uppi í ijáfri. Tekur
30 manns í sæti og er mjög vel
og snyrtilega við haldið. Gott að
þessi litla kirkja skuli vera svona
vel varðveitt og aðgengileg, þótt
bæjum hafí fækkað þama efst í
hreppunum. Mér er sagt að sr.
Halldór í Hrana messi þar nokkr-
um sinnum á ári. Skömmu áður
höfðu norrænir prestar furðað sig
á því við mig hve margar kirkjur
væru á íslandi. Lá í orðunum að
íslendingar hlytu að vera kirkju-
ræknir. Ég vakti athygli þeirra á
því að um aldir hefðu allir þurft
að komast til kirkju gangandi,
fram og aftur á einum sunnu-
degi. Því stæðu kirkjunar svona
þétt. Þótt kirkjuferð væri nú meiri
hraðferð, þá mætti enginn til þess
hugsa að leggja niður kirkjuna eða
sameina söfnuði. Jafnt þótt söfn-
uðurinn hefði ijarað undan kirkj-
unni. Því færi æði mikið af safnað-
arstarfí í að halda við kirkjunni.
Og það verður að segjast að kirkj-
um um allt land virðist vel við
haldið.
Við lentum auðvitað í sunnu-
dagsbílastrollunni þetta síðdegi
þegar nálgaðist höfuðborgarsvæð-
ið. Það fylgir. Varla hægt í stóra
landi að leggja vegi fyrir þessa
fáu umferðartoppa. En alvarlegri
eru öll þessi umferðarslys sem
fylgja helgarumferðinni á góðviðr-
isdögum. Enn meira hrollvekjandi
að „margprófað" er orðið að meiri
hluta þeirra valda ungir ökumenn.
Ennþá válegra að meðvitað er
ökuleyfísaldur hér á landi lægri
en í mörgum öðram löndum,- Var
færður niður í 17 ár og þótt
margsannað sé tölfræðilega að
aldurinn fram að tvítugu reynist
hér hættulegastur, eru sömu
„ráðamenn“ án endurskoðunar að
færa aksturskennslu niður til 15
ára. Við ákveðnar aðstæður að
vísu, en dettur nokkram í hug að
krakkamir-sem lært hafa freistist
ekki til að laumast í eða fá að
grípa í bíl eins og hinir. Hætt við
að þar bætist á par fatlaðir til lífst-
íðar. Af hveiju í ósköpunum?
Einn komungur með unga stelpu
sér við hlið brenndi nú eitt kvöld-
ið með hraði úr Furamel fyrir
hornið inn á Hringbraut, fram
fyrir mig sem beið við gönguljós
eftir því að gamait fólk færi yfír
frá Elliheimilinu. Hann gat ekki
með nokkru móti séð fyrir homið
hvort það var komið yfír. Svo hló
hann glaðklakkalega framan í
stelpuna og gaf okkur sem biðum
langt nef. Hann var heppinn í það
sinn.
SIÐFRÆÐIÆ/// hvab eru hugsjónir starfsstétta?
Góðar hugsjónir
Heyrst hefur að hugsjónir séu
úreltar. Þær heyri sögunni til
og séu jafnvel hættulegar. Það er
meðal annars vegna þess að sumir
hafa verið tilbúnir að drepa eða kúga
til að sjá hugsjónir
sínar rætast. Slíkir
menn koma óorði
á hugsjónahugtak-
ið. Hugsjón er
nefnilega göfug
eða háleit hug-
mynd um fyrir-
myndarskipulag,
og hugsjónafangar
eru einungis þeir
sem sitja í fangelsi vegna skoðana
sinna án þess að hafa beitt ofbeldi
eða hótað því.
Alla dreymir um sælu, enginn
óskar sér óhamingju. Draumurinn
um hamingju er um einstaklinginn
sjálfan. Hann vill öðlast það sem
hann þráir, ná markmiðunum sem
hann setur sér. Hugsjón er draumur
um að öðram geti liðið vel líka. Aung
San Suu Kyi, leiðtogi lýðræðislegu
þjóðfylkingarinnar, sat í sex ár í
fangelsi vegna þessa draums, en
herinn stjómar landi hennar, Burma.
Hún var hugsjónafangi. Draumur
hennar er of stór fyrir herforingja.
Hugsjónalaus maður hugsar ein-
ungis um eigið skinn. Markmið hans
nemur staðar við landamæri sjálfs-
elskunnar. Hugsjónir á hinn bóginn
bijóta af sér viðjar einstaklinganna.
Þær miða lengra og í þeim felst allt-
umlykjandi ástúð. Þetta má skýra
með einföldum dæmum. Kennari
sem hugsar einungis um það sem
gerist í skólastofunni en er nákvæm-
lega sama um hvað nemendur gera
utan hennar eða hvemig aðstæður
þeirra era, er hugsjónalaus. Skóla-
stofan er allt og aðstæður nemend-
anna utan hennar koma honum ekki
við.
Kennari sem, að hinu leytinu til,
lætur sig þjóðfélagið varða, á sér
þjóðfélagshugsjón. Honum er ekki
sama um slæmar aðstæður nemenda
sinna utan skólastofunnar, og reynir
að beita sér á þeim vettvangi. Ef
hann telur áfengi hættulegt, mót-
mælir hann rýmkun áfengislaga, ef
hann telur að tiltekin reglusetning
komi bamafjölskyldum illa, berst
hann opinberlega á móti henni.
Þannig eiga starfstéttir sér hug-
sjónir. Leikskólakennari með hug-
sjón vill að allt samfélagið sé baminu
gott. Hugsjón leikskólakennarans
felst ekki aðeins í því að leikskólam-
ir verði betri heldur að grannskólinn
sem bamið er skyldugt til að ganga
í, verði iíka betri. Ef hann telur að
grannskólinn sé lélegur, líður honum
illa þegar hann kveður sex ára bam-
ið. Svona er hugsjónin.
Hugsjónir þarf að ígranda. Það
þarf að skilgreina markmið þeirra
og reikna út hvort þær séu heilla-
vænlegar eða ekki. Þær geta nefni-
lega verið ranglega hugsaðar og leitt
til óhamingju ef barist er fyrir þeim.
Hugsjónir eru siðferðilegar vegna
þess að þær koma fleirum en eigand-
anum við og það er einmitt af þeim
sökum sem þær geta verið góðar og
slæmar.
Stjómmálamenn hafa hugsjónir,
og þeir bjóðast til að beijast fyrir
því að hugsjónimar verði að vera-
leika. Starf þeirra er hugsjónastarf
og markmiðið á ávallt að vera þjóð-
arheill. Stjómmálamaður þarf ævin-
lega að taka ákvarðanir sem eru
heillavænlegar fyrir sem flesta. Ef
það tekst ekki, hefur honum mistek-
ist. Starf stjómmálamanna felst ein-
faldlega í því að hamla gegn órétt-
læti og greiða götu réttlætisins. Það
hefur samt aldrei tekist að láta alla
sitja við sama borð, en stjórnmála-
mennimir eiga að samþykkja lög sem
miða að því.
Hinn hugsjónalausi ætti að láta
stjómmál eiga sig, hann er skeyting-
arlaus um náunga sinn. Samt er
ekki hægt að útiloka slíka menn,
þeir geta villt á sér heimildir og náð
VERALDARVAFSTUR í // /// vib virkjab ástarorkuna?
Ástarorkan
HUGSUN er raunsönn sköpun.
Við erum hér til þess að
skapa, til þess að raungera okkur
sjálf með hugsun. Það sýnir dá-
samlegt samband milli manns og
jurtar, hvernig
má skoða og
mæla hugsun
með aðstoð ein-
falds lífsforms.
Þegar við elsk-
um, sleppum við
lausri hugarorku
þörstein"' okkar °S flýtjum
hana til þess sem
við elskum. Stærsti ábyrgðarhluti
okkar er að elska.“
Þessi tilvitnun í Marcel Vogel
gæti freistað okkar til að álíta
að hér sé á ferð rómantískt skáld
eða draumaóramaður en ekki
maðurinn sem þróaði tæknina við
segulhjúpinn, sem gerði hörðu
diska tölvunnar mögulega. Eða
maðurinn sem þróaði fljótandi
kristallana þannig að nota mátti
þá í stafræn skilti, sem eru á öll-
um tæknihlutum í dag. Á þeim
tíma vann hann enn hjá IBM og
var harður vísindahyggjumaður.
Lítið atvik innan veggja IBM-
fyrirtækisins varð þó til þess að
Vogel fékk víðara starfssvið en
hugmyndaríkur tæknimaður.
Hann hélt þar m.a. námskeið í
örvun sköpunargáfu fyrir verk-
fræðinga IBM. Einn af þeim
spurði hann álits á rannsókum
Cleve Backsters um tilfinningar
jurta. Vitaskuld hafnaði hann
þeirri óvísindalegu hugmynd um
leið og við það sat um sinn. Seinna
bárust honum upp í hendurnar
aðstæður til þess að endurtaka
tilraunina með tilfinningar jurta.
Hópi sem hann kenndi þá var
skipt í þijá hluta til að fram-
kvæma tilraunina vísindalega en
enginn þeirra skilaði þeim ár-
angri sem Backster náði. Hins
vegar gerði Vogel eigin tilraun
og hún tókst. Með því var nýr
kafii í lífi Vogels hafinn.
Hann kannaði með sínu al-
kunna hugviti fjöldan allan af
nýjum sviðum eðlisfræðinnar,
sem enginn hafði komið nálægt
fyrr, né getað komið auga á, ann-
aðhvort vegna þess að það sam-
ræmdist ekki vísindahyggjunni
eða vegna þess að hulan var enn-
þá fyrir augum þess sem skoð-
aði. Á meðal þeirra var: Sál-raf-
ræn svörun plantna, sálræn orka,
upplýsinga-bönd, undanfari
forma, lífsafl og ástarorka.
Smám saman komst hann að
því, að þó verksvið hans næði til
jurta, vatns og kristalla var hann
í raun og veru að fást við hugar-
orkuna. Hann komst að þeirri
niðurstöðu, að hugur hans fram-
kallaði sameiningarorku (syn-
ergy) með því að vinna með öðrum
lífverum. Með öðrum orðum að
orka hugans sé leiðandi afl í al-
heimi og komi til á undan öllu
formi, já formi raunar alla veröld
og allt líf.
En hvers vegna erum við svo
föst í vísindahyggjunni, sem ekki
getur kannað annað en efnisheim-
inn? Frá barnæsku erum við tam-
in til þess að nota eingöngu skyn-
semi hugans á það sem skynfæri