Morgunblaðið - 16.07.1995, Page 12

12 B SUNNUDAGUR 16. JÚLÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 16. JÚLÍ 1995 B 13
VITI var reistur í eynni árið 1913, en endurbyggður 1963 og þjón-
ar enn sæfarendum.
BÚINN að fylla kríueggjafötuna.
GAMLIR fiskverkunarskúrar eru m.a. notaðir til að salta grásleppu og hengja upp fisk.
GRUND.
GUNNAR Óli á marhnútaveiðum á bryggjunni.
Kirkja vígð í Flatey árið 1960.
BARNASKÓLINN er nú svipur hjá sjón, gluggalaus og allslaus.
Flatey á Skjálfanda
fóríeyði áríð 1967,
en nokkur ár eru nú
liðin síðan nokkrir
gamlir Flateyingar
leituðu uppruna síns
á ný og hófu að
byggja upp gömlu
húsin, sem reyndust
vera í misjöfnu ásig-
komulagi. Jóhanna
Ingvarsdóttir heim-
sótti eyjuna flötu í
byijun sumars á með-
an að varptíminn var
í algleymingi.
FYRIR gamla Flateyinga er vor-
koman kærkomin því þá vita
þeir, sem best þekkja, að sá
tími nálgast að hægt verður
að sækja eyjunna heim og njóta
þeirrar friðsældar, sem eyjalífið býð-
ur upp á í sínu besta skarti. Vélknún-
um farartækjum ' er ekki fyrir að
fara í eynni utan ökutækis „hrepp-
stjórans", sem svo er nefndur, en
hann er þeirra forréttanda aðnjót-
andi að geta ekið um lendumar á
fremur lúnum Willys-jeppa, sem
gengur af gömlum vana frekar en
vilja. Hjólbörur em hinsvegar eitt
helsta tækniundur annarra eyj-
arskeggja enda má segja að tæknin
sé ekki efst á forgangslista þeirra,
sem kjósa friðsæld í fríum frá skark-
ala nútímans.
Við leggjumst að bryggjunni í
Flatey að kvöldi fyrsta dags júní-
mánaðar á Kvikk ÞH 112 sem er
af gerðinni Sómi 800. Klukkan er
að verða hálfníu og sólbjört kyrrðin
tekur á móti okkur. Sjóferðin, sem
tekið hafði um 70 mínútur, hafði
gengið vel fyrir sig. Sjóveður reynd-
ist hið besta, að mati kapteinsins
Óla Austfjörð, norðan tvö vindstig,
en vegna þess hversu mikill farangur
fylgdi með að þessu sinni, var ekki
keyrt nema á 13 mílum, en um
fimmtán sjómflur em á milli Húsa-
víkur og Flateyjar.
Rauði Willys-jeppinn færist úr
stað. Hann stefnir í átt til okkar þar
sem við stöndum á bryggjunni enda
hafði það verið fært í tal við hrepp-
stjórann hvort nokkuð stæði í veg-
inum fyrir því að við fengjum afnot
af ökutækinu til að feija timbur,
sturtubotn, klósett, matföng og ann-
an farangur vestur að Grand, þar
sem við ætluðum að dvelja næstu
fjóra dagana. Að þessu sinni er
vinnuhelgi framundan á Gmnd, eins
og svo oft áður. Til stendur að endur-
bæta hreinlætisaðstöðuna til muna
og stækka baðherbergið um helming
fram í gömlu fjárhúsin, sem em áföst
íbúðarhúsinu. Sex fílefldir karlmenn
ætla að msla verkinu af á mettíma
með Guðmund smið í broddi fylking-
ar, en að sögn heimamanna hefur
Guðmundur þessi verið æviráðinn við
lagfæringar í Grand enda af nógu
að taka enn þó margt hafi líka verið
gert. Guðmundur segist bara hlæja
að þessum fullyrðingum Gmndara,
sem svo em nefndir, þó hann hafí
svo sem hingað til aldrei neitað sér
um eilítið eyja-ævintýri.
Þrátt fyrir að komið sé fram í
júní, má enn sjá endalausan snjó í
Kinnarfjöllunum og upp á Flateyj-
ardal sér varla í dökkann dfl á þess-
um tíma. Elstu menn muna ekki
eftir öðmm eins snjó á þessum tíma
árs á dalnum enda er ekki útséð
með hvort hægt verður að opna Flat-
eyjardalsheiðina nokkuð i sumar eft-
ir allt fannfergið, sem veturinn bar
með sér.
Afleit grásleppuvertíð
Grásleppukarlarnir, sem haldið
hafa til í eynni síðustu tvo mánuði,
eru að pakka saman enda vertíðinni
að ljúka. Þeir eru óánægðir með
afraksturinn og segja vertíðina að
þessu sinni hvorki hafa verið fugl
né fisk. Aldrei hafi þeir upplifað
annan eins dauða og djöful.
A meðan að sumir sjá um að lesta
jeppann, röltum við hin af stað í
átt að Grand, sem er eitt þeirra níu
húsa í eynni, sem gerð hafa verið
upp og löguð til með það að mark-
miði að nýta sem sumarbústaði.
Grund var reist árið 1939 og var í
eigu þeirra hjóna Hólmgeirs Arna-
sonar frá Knarrareyri á Flateyjardal
og Sigríðar Sigurbjörnsdóttur frá
Vargsnesi í Náttfaravíkum. Þau
fluttu frá Flatey árið 1961 til Húsa-
víkur, eins og svo margir aðrir eyjar-
skeggjar. Nokkrum árum síðar tóku
afkomendur þeirra sig til og hófu
að endurbæta eða öllu heldur endur-
byggja, því það er ekki nóg með að
í mörg horn hafi verið að líta innan-
húss,--heldur hefur þurft að skiþta
um allar hliðar í húsinu svo og um
þak og utanhússklæðningu.
Á leiðinni heim í bæ eftir gömlu
slóðinni er ekki hjá því komist að
stoppa nokkrum sinnum til þess eins
að þefa eilítið af náttúrunni og virða
fyrir sér fegurðina og fuglalífið
þetta kvöld sem á þessum árstíma
er í blóma. Blikarnir vappa í kring-
um æðarkollumar sínar þar sem
þær liggja sem fastast á eggjunum
og kríurnar passa upp á sitt, taka
dýfur ef að þeim er vegið og jafn-
vel gogga í höfuð forvitinna. Hjálm-
ar em því taldir
bráðnauðsyn-
legir ef forðast
á sárindi.
Það er held-
ur hráslagalegt
að koma inn í
hús í fyrstu
enda nokkrir
mánuðir síðan
hitað var upp
síðast. Okkar
fyrsta verk
verður því að
kveikja á olíufýringunni til að fá yl
í kotið. Við lítum inn í allar vistarver-
ur hússins til að gaumgæfa hvort
allt sé, eins og það á að vera, og
komumst að raun um að hagamýs
hafa án efa verið veisluglaðar í vetur
og nýtt sér húsakostinn ef marka
má viðskilnaðinn. Tiltekt er greinileg
framundan þetta fyrsta kvöld. A
meðan finna krakkamir sér fötu,
klæða hana að innan með mosa,
spenna síðan á sig hjálmana og halda
af stað út í móa til að finna sér
kríusmakk, eins og þau orða það.
Það líður ekki á löngu þar til að
búið er að fylla fyrstu fötuna. Eggin
em tekin og soðin strax svo hægt
sé að ganga úr skugga um hvort
eitthvað sé farið að stropa. Ekki er
það að ráði svo að afloknu eggja-
smakkinu fá börnin að tína nokkur
egg til viðbótar til að hafa með
morgunmatnum daginn eftir.
Nítján manns gista Gmnd þessa
hvítasunnudaga í byijun júní, en
auk peirra er
fólk á tveimur
bæjum til við-
bótar. í gesta-
bók Grundara
má lesa að
fyrstu vor-
gestirnir hafi
dvalið þar
dagana
24.-25. maí,
en þar stendur
meðal annars,
með leyfi
skrifara Sævars Austíjörð: „Smá
leiðangur í eyjuna með olíu og smád-
ót. Grilluðum í gærkvöldi og fengum
okkur göngutúr út á eyju um lág-
nættið. Nokkuð gott veður en frekar
svalt. Eitt kríuegg fannst og æðar-
fuglinn vel byijaður. Eitt ijúpnapar
sást og dálítið af gæs, en enginn
gæsaregg 'fundust. Eitt hrossa-
gaukshreiður fannst og varð hrossa-
gaukurinn bráðkvaddur þegar hann
sá okkur fjóra fílelfda ganga fram-
hjá.“
Ekki er að sjá að varp hafi farið
neitt seinna af stað en endranær í
eynni þrátt fyrir kuldatíð fyrir norð-
an þetta vorið enda er mér tjáð að
árferði hafi ekkert með varpið að
gera, heldur séu það birtuskilyrðin
sem ráði mestu um hvenær varpið
byiji- Það er þó ekki laust við að
menn hafi nokkrar áhyggjur af
fuglalífinu þegar risið er úr rekkju
að morgni laugardagsins 3. júní og
jörðin alhvít á að líta. Kalt er í veðri
þennan dag og stíft legið á, en dag-
inn eftir birtir bæði yfir fuglum og
fólki enda hefur hinn nýfallna snjó
þá tekið upp að fullu.
Sögustund í Grund
Talið er að Flatey hafi risið úr
sjó. Eyjan er lítil og lágreist, aðeins
2,5 km á lengd og á annan km á
breidd, öll grasi vaxin, ströndin lág
með malarkömbum og víða em lón
og tjarnir fyrir innan. Snemma var
eyjan talin mjög byggileg enda beit-
arlönd góð og fiskimiðin allt í kring.
Þarna höfðu íbúarnir ofan í sig og
á með bústörfum og sjósókn. I þá
daga var enginn kvóti, hvorki í land-
búnaði né í sjávarútvegi. Menn, kon-
ur og böm unnu myrkrana á milli
og til þurfti að kalla vinnuhjú á
stundum. Þá var önnur tíð til sjávar
og sveita og menn lifðu af landsins
gæðum.
Við, sem yngri emm og upplifð-
um ekki eyjastemmninguna í at-
vinnulegu tilliti, látum okkur nægja
ímyndanir þegar við setjumst niður
að kvöldi dags í gömlu stofunni á
fallegu vorkvöldi og hlustum á
gamla, eða öllu heldur síunga Flat-
eyinga, rifja upp eldgamla tíð, að
því er okkur finnst. Ekkert raf-
magn, enginn sími, ekkert sjónvarp,
engar sjálfvirkar þvottavélar og
vatnið í brunnum en ekki sjálfrenn-
andi í krönum, eins og nútímabarn-
inu finnst bæði sjálfsagt og eðlilegt.
Eftir sögunum að dæma er okkur
ljóst að margt var brallað í Flatey í
„den tid“ og að ungdómurinn hafi
ekki síður verið galsafenginn þá og
nú. Menn biðjast undan því að
bemskubrekin fái rými á síðum
„blaðs allra landsmanna" þó mein-
ignin sé að pára eitthvað á blað að
aflokinni dvölinni. Harðfullorðið fólk
rifjar upp gamla tíma með blik í
augum og státar sig af ýmsum uppá-
tækjum, sem á þeim tíma féllu ekki
jafnvel í kramið hjá hinum fullorðnu,
enda þótti grallaraskapurinn takast
best þegar hinir fullorðnu sýndu sem
mest viðbrögð. En þá var líka eins
gott að eiga sér góðan felustað.
Við fáum okkur rjúkandi kaffi,
sem lagað hefur verið upp á gamla
móðinn á fínu Sóló-eldavélinni, sem
staðið hefur eins og klettur í einu
horni eldhússins, í mörg ár. Hún
nýtist ekki aðeins fyrir eldamennsk-
una, heldur líka til að hita upp báð-
ar hæðir hússins. Fram er tekinn
fleygur. Sögumar magnast og
hlátrasköllin berast út í gargandi
kríugerið á sama tíma og sólin er
við það að kyssa hafflötinn. Kveikt
er á kertum og á gömlu olíulömpun-
um, sem enn má nýta, og sumir
tíma ekki að fara að sofa fyrr en
seint og um síðir.
Ball- og messufært
íbúar vom flestir í eynni árið
1942, alls 120 talsins, og var þá
hafnaraðstaða stórlega bætt. Sömu-
leiðis var þá komið upp barnaskóla
og félagsheimili, þar sem enn er
dansað um verslunarmannahelgar
við undirspil harmonikuleikara. Fyr-
ir nokkrum árum tóku eyjarskeggj-
ar sig saman um að mála samkomu-
húsið og þótti ekki vanþörf á.
Kirkja hefur verið í Flatey frá
fornu fari, en árið 1894 var hún
lögð niður þar og flutt til höfuðbóls-
ins Brettingsstaða á Flateyjardal.
Árið 1960 var síðan ný kirkja vígð
í eynni þar sem menn hafa kosið
guðsorðið eftir að hafa endurheimt
heilsu sína að afloknum hinum ár-
lega dansleik. Prestur hefur gjarnan
verið fenginn frá Húsavík til að sjá
um þessa helgistund og kirkjugestir
sungið hver með sínu nefi.
Viti var reistur í Flatey árið 1913
og endurbyggður árið 1963 eða um
það leyti sem eyjan var að fara í
eyði. í dag er Flatey nytjuð og era
það fjölskyldur af tveimur bæjum
sem það gera, Gmnd og Útibæ, en
nytjar era egg, æðardúnn og reki.
Ifyrir utan þessa tvo bæi er sjö hús-
um til viðbótar haldið við og nýtt
sem sumarhús. Það em: Baldurs-
hagi, Garðshom, Sigtún, Sæberg,
Berg, Krosshús og Sólvellir. Önnur
hús em í afleitu ásigkomulagi og í
raun synd að sjá hvemig fyrir þeim
er komið.
Útvegsbændur fyrri tíma höfðu
aðstöðu í fiskverkunarskúrum við
bryggjuna, en skúrarnir eru nú í
mjög misjöfnu ástandi og sumir
hveijir hafa orðið hrörnun að bráð.
Þar skammt hjá var líka einu sinni
kaupfélag, sem brann fyrir nokkrum
ámm, og grunnurinn einn ber nú
aðeins vitni um það sem einu sinni
var en er ekki lengur. Það má þó
með sanni segja að minningin lifi
svo sannarlega góðu lífí í hugum
þeirra, sem þarna eru bomir og
barnfæddir og byijuðu að vinna
ungir að ámm við að draga björg
í bú.
Að lokum má geta þess að tveir
aðilar að minnsta kosti bjóða upp á
eyjasiglingar um Skjálfandann og
ætti heimsókn til Flateyjar að vera
vel þess virði. Svo enn sé vitnað í
gestabókina í Grund, hefur gesta-
gangur verið nokkur í áranna rás
og meðal þeirra, sem komið hafa
oftar en einu sinni, er núverandi
samgönguráðherra Halldór Blöndal,
sem jafnframt er hagyrðingur góður
og lætur tækifæri til vísnagerðar
sér ekki úr greipum ganga við slík-
ar dásemdaraðstæður. Eftirfarandi
kveðskapur liggur m. a. eftir Hall-
dór eftir síðustu dvöl hans í eynni
um miðjan júlí í fyrra.
Þegar ég í Flatey fer,
og finn ég muni skemmta mér.
Fuglamir og allt hvað er,
úti kunna að leika sér.
Kirkjan hnarreist horfir sundin yfir,
heim í dalinn þröngan þann,
þar sem ég Brettingsstaði fann.
Þessa daga þakkar bagan ykkur,
hressist lund við sól og sund,
sumarstund að vera í Grund.